فصلنامه ذهن
سال سوم شماره 2 (پیاپی 10، تابستان 1381)

برای تبیین شاکله های مفهومی و رویکردهای متفاوتی که درباره آن وجود دارد به سه مدل اصلی و اساسی برای شاکله مفهومی یعنی مدل کانتی، مدل کواینی و مدل نوکانتی (دیدگاه ویتگنشتاین) اشاره و ویژگی های اصلی هر مدل بیان می شود. در این نوشتار با توجه به نزدیکی و مکملیت آرای کواین و تامس کوهن برای ارائه شناخت بهتر از رویکردهای مبتنی بر مدل کواینی، مواضع کوهن بررسی می شود سپس چند مورد از مهم ترین نقدهایی که شماری از فیلسوفان معاصر یعنی کارل پوپر، دانلد دیویدسون، هاوارد سنکی و هاروی سیگل مطرح نموده اند ذکر می گردد.

افلاطون قاعده «انسانمعیاری» پروتاگوراس را، به کمک تلفیق آن با آموزه به اصطلاح او «سر ی» و نظریه ثئایتتوسی «معرفت = ادراک حسی»، بگونه ای تفسیر می کند که به نسبی گرایی معرفتی تمام عیار و بسیار پیشرفته منتهی می شود؛ و سپس این نسبی گرایی را در اقدامی، به نظر ما، غیرتاریخی به ذهن پروتاگوراس تحمیل می کند. در مقاله حاضر، کوشش شده است نحوه دست یابی فیلسوف به آن تفسیر و چگونگی غیرتاریخی بودن آن گزارش شود. در عین حال معلوم است که، این گزارش تا به آخر ویژگی انتقادی ندارد و حتی اجمالا تفسیر بدیل نیز پیشنهاد می کند.

در این مقاله ابتدا با بیان تعاریفی برای عقلانیت و انواع آن معیاری عام برای عقلانیت ارائه شده و در پی آن انواع نسبیت گرائی و لوازم و نتایج آن نقد و بررسی گردیده است در ادامه پس از ارائه شرح مختصری از فسفه علم تامس کوهن نشان داده شده است دید گاه های وی مستلزم نسبیت گرائی در حیطه معرفت علمی است و در پایان مقاله نیز اشکالات و نادرستی های رویکرد وی نقد و بررسی شده اند.

برخی از مهم ترین مباحث این مقاله عبارتند از: 1 - نقد این نگرش که صدق گزاره ها به نحوه نگرش ما بستگی دارد 2 - نقد دیدگاه اصالت ذهن (Subjectivism) که بر اساس آن هر انچه انسان باور می کند صادق است. 3 - بررسی مشکلات نسبی گرایی از نوع «صدق - برای - من» از جمله: (الف) مشکل این دیدگاه در توجیه وجود باورهای کاذب و حقایق کشف نشده.

دیوید انیس استاد فلسفه در دانشگاه بال استیت(Ball state) است وی در این مقاله در خصوص مناقشه مبناگرا - انسجام گرا گزینه ای جدید, یعنی زمینه گرایی (contextualism) را ارائه می کند. این نظریه هم دیدگاه باورهای ذاتا پایه را در معنای مبناگرایانه اش و هم این نظریه را که انسجام برای توجیه کافی است رد می کند.

ویلارد فن ارمن کواین (2001 - 1908) Willard Van Orman Quineکواین، فیلسوف آمریکایی، به هنگام اقامتش در اروپا در اوایل دهه 1930 با منطق دانان لهستانی و تجربه گرایان منطقی حلقه وین، از قبیل رودلف کارناپ آشنا شد. این آشنایی تاثیر عمیقی بر آثار بعدی او گذاشت. کواین هرچند بعضی از بنیادی ترین آموزه های آنها را مورد چالش قرار داد، دست کم از دو حیث هیچوقت از میدان تاثیر آن حلقه بیرون نرفت: اول، از حیث سرسپردگی به تجربه گرایی، و دوم از حیث اعتقاد به اینکه فلسفه باید جزئی از علم تلقی شود. به این ترتیب هدف اصلی او از نگارش آثارش پروردن نظریه ای بوده است که با جهان بینی طبیعت گرایانه و تجربه گرایانه سازگار باشد. عمده ترین آثار اولیه او در حوزه منطق ریاضی و نظریه مجموعه هاست، با این همه بعضی از مقالات او که در کتابش از یک دیدگاه منطقی (1953،From a (Logical Point View و همچنین کتاب بزرگش کلمه و شیء (1960،(Word and Object به همراه بسیاری از نوشته های بعدی او در حوزه های فلسفی و بویژه در رشد و توسعه معرفت شناسی طبیعی شده (naturalizedepistemology) بسیار مؤ ثر بوده است. از دیگر آثار او می توان راه های پارادکس (1966،(The Ways of Pardox و ریشه های ارجاع (1974،(The Roots of Reference و ماهیات (1987،(Quiddities و جستجوی حقیقت (1990،(Pursuit of Truth را نام برد.