ماهنامه زمانه
پیاپی 7-8 (فروردین و اردیبهشت 1382)

تقابل یا تعامل میان سنت و مدرنیسم دغدغه انسان معاصر است؛ افراط و تفریط در قبال هر یک از آن دو قرن هاست که معرکه نزاع ها و جدال های بی حاصل گشته و در میان ماندن در مرداب تحجر و جمود و درافتادن در گرداب تجدد و انقطاع، راه سومی است که باید صراط مستقیمش نامید، مانداب عفن «سنت گرایی و جمود» از یک سو و گرداب سهمگین «مدرنیسم سیال و بی بنیاد» از سوی دیگر، سیر تکامل علمی و عملی انسان ها را دچار هزار گونه بطالت و مرارت نموده و می رود تا آمال بلند فرهیختگان تاریخ را هر چه بیشتر از دسترس تحقق و واقعیت دور کند.
با وجود شکوفا نمایی علم و معرفت، تولید دانش و اندیشه در چرخه حوادث روزگار، هماره رو به زوال و انزوا دارد و و در زمان و زمین ما نیز نگرش ها و گرایش های سیاست زده تنگ نظری ها و تندروی ها آن را به کنج و گوشه می رانند، اما باید دانست که این مهم برای پدیده بزرگ انقلاب اسلامی در حکم ریشه و جانمایه است و براساس «الحکمه ضاله المومن» باید گفت که ایجاد جریان فراگیر مولد فکر و اندیشه گمشده اصلی انقلاب اسلامی و ملت بزرگ ایران است.

ما را بر آن داشت تا چهل و دومین سالگرد ارتحالش را با مروری بر سلوک سیاسی و اجتماعی اش گرامی بداریم و با نگاهی بر جایگاه تاریخی ارزشمند او در نیم قرن گذشته، دریچه ای به روشنای سیره گرانقدر سلف صالح باز کنیم. باز خواندن احوال و آثار مرجع بزرگی چون آیت الله العظمی سیدمحمدحسین بروجردی(ره)، تنها درک یک شخصیت برجسته تاریخ نیست بلکه فهم و درک نهاد بزرگ و پراعتبار مرجعیت در روزگار متلاطم معاصر است. یکی از محورهای مطالعاتی اندیشه سیاسی شیعه، و به ویژه پژوهش در باب تحولات حوزه های علمیه، مباحث مربوط به مرجعیت و حضور آن در عرصه های سیاسی — اجتماعی است. از همین رو مطالعه مطلب زیر را که مرجعیت سیاسی شیعه را از زمان تاسیس و تجدید حوزه علمیه قم تا مرجعیت حضرت امام(ره) تحلیل و بررسی نموده است. به بهانه سالگرد ارتحال آن عالم بزرگوار در دهم فروردین سال 1340 به حضورتان تقدیم می کنیم.

بیهوده نیست اگر بگوییم که هنوز هم رسیدن به سطح قابل قبولی از عدالت اجتماعی به عنوان یکی از اصلی ترین اهداف و آمال تاریخی ما ایرانیان نیازمند دستیابی به شیوه ای مدرن و اصیل و منصفانه در سیستم قضایی است. هم از این رو و هم از آن رو که عدالت و عدالت خانه مفاهیمی هستند که بخش بزرگی از وقایع تاریخی ما پیرامون آن رقم خورده و در زمره مبادی اصلی تحولات اساسی ایران تلقی می شوند؛ بازشناسی بنیان های تاریخی شکل گیری سازمان قضایی ایران در صد ساله اخیر، از جمله بایسته های پژوهشی ماست که هر گونه کوششی پیرامون آن ارزشمند خواهد بود. مقاله زیر، می تواند برای محققان و پژوهشگران علاقه مند به این حوزه مطالعاتی، دریچه ای الهام بخش و انگیزه ساز باشد.

حمله ماموران رژیم ستم شاهی به مدرسیه فیضیه قم در دوم فروردین سال 1357 به خودی خود، در زمره تلخ ترین و عبرت انگیزترین وقایع تاریخ معاصر است. یورش به مهمترین مرکز علمی — آموزشی دینی کشور از سوی عمال شاه، نشانگر اعماق دینی — فرهنگی نهضت اسلامی مردم ایران بود.
مراسمی که جهت بزرگداشت شهادت امام جعفر صادق(ع) توسط آیت الله العظمی گلپایگانی در مدرسه فیضیه قم برگزار شده بود، با اخلال و یورش ماموران شاه بهم خورد و در جریان آن بسیاری از طلاب مورد ضرب و شتم قرار گرفته و حجره های آنان تخریب شد و ساحت عموم مراجع و علما و متدینین مورد اهانت قرار گرفت. هر چند که این رویداد تصویر تلخی بر تاریخ نهضت اسلامی مردم ایران بر جای گذاشت اما تاثیرات فراوانی در تحکیم رهبری امام خمینی(ره) و یکپارچگی مردم داشت و دستگاه حکومت پهلوی را با بحران مشروعیت بزرگی موجه ساخت. توجه تان را به مقاله ای که در این زمینه فراهم شده و می تواند درآمدی بر تحقیقات گسترده تر و انگیزه ای برای مطالعه بیشتر تلقی شود، جلب می کنیم.