فصلنامه شیر مادر
پیاپی 36 (زمستان 1387)

عوامل مؤثر در ایجاد چندقلویی عبارتند از: سن مادر (با شیوع بیشتر در سن 30 تا40 سالگی)، درمان نازایی ها (مصرف دارو یا IVF) و وزن بالای مادر با BMI بیشتر از 30.
عموما حاملگی های چندقلو همراه با زایمان زودرس و یا با وزن کم هنگام تولد درنوزاد همراه هستند به طوری که معمولا سن داخل رحمی برای دوقلوها 36-35 هفته، برای سه قلوها 33 هفته و برای چهارقلوها 29 هفته و وزن هنگام تولد برای دوقلوها هرکدام 2500 گرم، برای سه قلوها هریک 1800 گرم و برای چهارقلوها هرکدام حدود 1400 گرم می باشد. در بررسی انجام شده در کانادا 55% دوقلوها و 99% سه قلوها نارس متولد شده بودند. خطر مرگ ومیر شیرخواران نیز در حاملگی های چندقلو نسبت به یک قلو، بیشتر است به طوری که اگر در جامعه ای مرگ ومیر زیریکسال حدود 6 در1000 تولد زنده دریک قلو باشد، مرگ ومیر برای دوقلوها به 29، برای سه قلوها به 65 و برای چهارقلوها به 107 در1000 تولد زنده افزایش می یابد.
در بعضی کشورها از سال 2000 به بعد شروع تغذیه با شیرمادر درچندقلوئی روبه افزایش گذاشته است (به طوری که دردوقلویی از 64% به 89% و در بیشتر از دوقلوئی از 55% به 86% رسیده است)، متاسفانه درحال حاضر به دلیل عدم آگاهی والدین، افرادفامیل و حتی کادربهداشتی و درمانی درچگونگی راهنمائی مادران دراین مورد، شواهد نشان می دهد که شیرخواران رسیده و نارس حاصل چندقلوئی به طور مشخصی نسبت به شیرخواران یک قلوئی به مدت کوتاه تری از شیرمادر بهره مند می شوند و این درحالی است که تغذیه با شیرمادر برای این شیرخواران (که اکثرا نارس و یا کم وزن متولد می شوند) به دلیل ارزش غذائی بالاتری که دارد، همچنین داشتن موادحفاظتی منحصربه فرد آن، حیاتی و ایده آل است. برای بهبود این وضعیت، آگاهی درمورد خواص تغذیه ای شیرمادر و آموزش مادران درمورد چگونگی شیردادن چندقلو ها ضروری است تا بتوانند به طور موفق تغذیه انحصاری با شیرمادر را تا شش ماهگی و سپس ادامه آن تا دو سال و یا حتی بیشتر را برای شیرخواران خود فراهم آورند.

دکتر مریم فیاض مقدم- کارشناس کودکان واحد بهداشت خانواده شبکه بهداشت و درمان شهرستان نظرآباد (دانشگاه علوم پزشکی ایران)دکتر احمد قنبریان- سرپرست مرکزبهداشتی درمانی شهید زارعی نژاد- شبکه بهداشت و درمان شهرستان نظرآباد (دانشگاه علوم پزشکی ایران)شما در مورد اثرات مفید تغذیه شیرخوار با شیرمادر، بسیار شنیده اید. آیا می دانید که شیردادن در حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری ها در مادر نیز چه نقشی دارد؟ شیردهی که معمولا آن را آخرین مرحله زایمان می خوانند، موجب کاهش خطر بروز خونریزی پس از زایمان همچنین کاهش میزان سرطان تخمدان و پستان در مادر می شود. علاوه برآن یک احساس عاطفی قوی، نشاط و افزایش اعتماد به نفس در مادران ایجاد می کند.

پرخونی ممکن است به اشکال مختلف و علت آن افزایش جریان خون، ادم بینابینی و یا شیرموجود در پستان باشد. پرخونی پستانی پس از زایمان می تواند موجب ناراحتی خفیف تا شدید مادر شود و با مسطح شدن هاله و نوک پستان، در برقراری جریان شیر و پستان گرفتن نوزاد اشکال به وجود آید. در این حالت اگر شیر به طور موثری تخلیه نشود، تولید آن ظرف چند روز کاهش می یابد. در صورتی که نوزاد قادر به مکیدن پستان و تخلیه شیر نباشد، دوشیدن پستان با دست یا با شیر دوش الکتریکی برای برقراری جریان شیر و تداوم تولید آن مفید خواهد بود. حتی دوشیدن مختصر می تواند پستان را نرم تر و پستان گرفتن و شیرخوردن نوزاد را بهترکند. می توان از تجویز مسکن هایی نظیر استامینوفن یا ایبوپروفن که برای شیرخوار هم مضر نیست، جهت تخفیف درد مادر بهره جست. روش های دیگر مثل استفاده از کمپرس مرطوب و گرم همراه با ماساژ پستان در قبل از تغذیه نوزاد، به شروع جریان شیر کمک می کند. استفاده از کمپرس سرد بین فواصل شیردهی درد و تورم را کاهش می دهد. برگ های سرد کلم سال هاست که در اروپا برای تخفیف ورم استفاده می شود و هیچ عارضه جانبی گزارش نشده است. گرچه ممکن است ترکیباتی در برگ های کلم وجود داشته باشد که از طریق پوست جذب شوند و در کاهش ورم نقش داشته باشند ولی تحقیقات نشان می دهد که بسته های ژل سرد به همان اندازه در کاهش تورم پستان موثر است.

یکی از دلایلی که مادران به اشتباه شیرخود را ناکافی دانسته و شیرمصنوعی (خشک) را جایگزین آن می نمایند، بی قراربودن شیرخوارشان است. بی قراری شیرخوار درهنگام شیرخوردن یا بعد از آن علل گوناگونی دارد که بسیاری از آنها ارتباطی با شیرخوردن او ندارند ولی می توانند اثر منفی در موفقیت شیردهی داشته باشند.
دلایل بی قراری شیرخوار:وضعیت احساسی و روانی مادر (استرس یا اضطراب)کهنه کثیف یا زخم باسن شیرخوارنامناسب بودن دمای محیط (خیلی گرم یا خیلی سرد)نفخ یا کولیک شیرخواراحساس عدم امنیت شیرخوارممکن است شیرخوار بخواهد در آغوش گرفته شود و یا سرگرم شود.
زیاد درآغوش گرفتن و تکان دادن شیرخوار توسط افراد که باعث تحریک یا عصبی شدن او شود.
وجود برفک یا زخم دهان در شیرخوار

چرا ماساژ می دهیم؟
یادگیری و انجام ماساژ کودک، کار بسیار ساده ای است. چند وسیله کوچک لازم دارد و هیچ هزینه ای دربرندارد مگر مقداری وقت، منافع درازمدت و کوتاه مدت آن برای کودکان زیاد است و ازطرف دیگر والدین نیز با ماساژ بچه ها ارتباط مثبت و خوبی با آنها برقرار خواهند کرد.
منافع ماساژ برای کودکان احساس امنیت ارتباط جسمی مثبت بین کودک و یکی از والدینش، احساس عشق و علاقه و ارزش را در او تقویت می کند و این احساس، به رشد عزت نفس و اعتماد به نفس در کودک می انجامد

برای شروع آموزش توالت رفتن به کودک، زمان خاص و مشخصی وجود ندارد. زمان مناسب و صحیح، بستگی به تکامل فیزیکی و روانی کودک شما دارد. کودکان زیر 12 ماه هیچ کنترلی بر مثانه و روده خود (دفع ادرار ومدفوع) ندارند و پس از 6 ماه یا بیشتر به تدریج کنترل مختصری پیدا می کنند. بین 18 تا 24 ماهگی، اغلب کودکان علایمی از آمادگی برای کنترل ادرارومدفوع از خود نشان می دهند اما بعضی از کودکان ممکن است تا 30 ماهگی یا بالاتر نیز این آمادگی را نداشته باشند.
کودک شما باید از نظر روحی واحساسی نیز آمادگی لازم را داشته باشد. او باید برای این کار اشتیاق داشته و در این مورد با شما به لجاجت نپردازد یاعلایم ترس را از خود نشان ندهد. اگر کودک شما به شدت مقاومت می کند، بهتر است مدتی کار را به تعویق بیندازید.
بهتر است دردوره آموزش به کودک، آرامش داشته و از اضطراب بپرهیزید. به خاطر داشته باشید هیچ کس غیر از کودک نمی تواند زمان و مکان کنترل ادرار و مدفوع وی را تعیین نماید. سعی کنید به زور متوسل نشوید. کودکان در سن یادگیری توالت رفتن، از شخصیت خود آگاه می گردند. آنها به دنبال راه هایی هستند تا محدودیت های خود را آزمایش کنند. برخی از کودکان ممکن است این کار را با کنترل وعدم پاسخ به نیاز دفع خود انجام دهند

در میان سطوح مختلف اقتصادی جامعه شهرنشین ایران، درمیان گروه های مختلف قومی و زبانی و حتی درمیان خانواده های تحصیل کرده و اهل کتاب، چاق و تپل بودن کودکان در سنین مختلف یک ارزش تلقی می شود و این امر نشانی از سلامت، بهداشت و تندرستی کودک به حساب می آید. قصد والدین برای تغذیه خوب فرزندشان، معمولا با تصور زیادخوراندن به او، مدام خوراندن به او و همه چیزخوراندن به او تلفیق شده است. از سوی دیگر نبود برنامه غذایی مشخص و مناسب در مهدکودک ها، کودکستان ها، مدارس ابتدایی، راهنمایی و سطوح بالاتر درکنار الگوپذیری های حساب نشده و بی تناسب از فرهنگ های متفاوت هم، نوعی آشفتگی بهداشتی، درمانی، فرهنگی و اجتماعی را رقم زده است که همچنان در کوتاه مدت و بالاخره در درازمدت، آسیب های شدید و عمیق پزشکی، جامعه شناختی، انسان شناختی، روان شناختی و اقتصادی به دنبال خواهد آورد.
چاقی پس از سیگار، دومین علت مرگ و میر در جهان است که قابل پیشگیری است. این مشکل فقط مخصوص بزرگسالان نیست بلکه بیشتر به یک معضل عمده برای سلامت کودکان نیز تبدیل شده به طوری که در ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی، چاقی کودکان به صورت یک اپیدمی درآمده است.

کودکان نوپا (یک تا2ساله) بسیار فعالند و برای فعالیت های خود به انرژی نیاز دارند ولی از طرف دیگر رشد آنان در این مرحله نسبت به سال اول زندگی بسیار کمتر است و در طی سال دوم عمر خود فقط حدود 2تا3کیلوگرم به وزن آنان اضافه می شود نیاز به انرژی به ازاء کیلوگرم وزن در این کودکان کاهش می یابد.
بنابراین از عادات شایع غذایی آنان عبارتند از:1-الگوی نامنظم غذاخوردن ارائه غذاهای اصلی (صبحانه، ناهار و شام) و میان وعده ها هرروز باید ادامه داشته باشد و اگر کودک تمایلی به خوردن آنها نداشت نباید نگران و ناامید شد. کودکان نوپا و خردسال بیشتراوقات، خودشان دریافت کالری خود را تنظیم می کنند. وقتی نیاز داشته باشند یا گرسنه باشند می خورند و اگر گرسنه نباشند نمی خورند، بنابراین متوسط دریافتی آنان ثابت می ماند.
اجبارکردن کودک به خوردن، فقط نتیجه اش این است که نشانه های ابراز گرسنگی و درخواست غذا ازطرف کودک پنهان می ماند و از سوی غذاخوردن برایش لذت بخش نبوده و حتی ممکن است زجرآور شود

میزان خواب افراد مختلف و مدت زمان لازم خواب در سنین مختلف بایکدیگر متفاوت است و هرفردی ممکن است در دوره های خاصی دچار اختلال خواب شود، برخی افراد بیشتر مواقع دچار بی خوابی هستند.
مصرف مقادیر زیاد شیرینی، غذاهای دیرهضم، موادغذایی حاوی کافئین مانند قهوه، چای و نوشابه های گازدار، باعث تولید بیش ازحد آدرنالین و تشدید بی خوابی این افراد می گردد.

منظور از مشاور، دادن اطلاعات درست و مناسب به مادر در زمینه مزایای تغذیه با شیرمادر برای شیرخوار، مادر، خانواده و اجتماع همچنین افزایش اعتمادبه نفس و درک احساسات او، کمک و حمایت از مادر در تصمیم گیری مناسب، وجود فضای آموزشی مناسب، صرف وقت کافی، مهارت داشتن مشاوره کننده، رفع مشکلات مادر، کمک به بازگشت شیردهی، حفظ و تداوم شیردهی، شیردهی در فرزندخواندگی می باشد. مادران پس از ترخیص از بیمارستان دوستدار کودک به گروه های حامی درخصوص ترویج تغذیه با شیرمادر معرفی می گردند