نشریه علوم کشاورزی و منابع طبیعی
سال پانزدهم شماره 1 (پیاپی 63، فروردین و اردیبهشت 1387)

هدف کلی این تحقیق بررسی نقش عضویت در تعاونی های جنگل نشینان در حفاظت از منابع جنگلی در غرب استان مازندران بود. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شد. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه ای شامل سه بخش ویژگی های فردی، اقتصادی، میزان مشارکت در احیا منابع جنگلی استفاده شد. روایی ابزار تحقیق با استفاده از دیدگاه استادان و کارشناسان مورد تایید قرار گرفت و پایایی آن برای مقیاس اصلی پرسشنامه 97/0 بود. جامعه آماری شامل جنگل نشینان غرب استان مازندران بود نمونه آماری شامل 76 نفر افراد غیر عضو و 75 نفر عضو بود. نتایج آزمون t نشان دادکه بین افراد عضو و غیرعضو از نظر میزان مشارکت در احیای منابع جنگلی تفاوت معنی داری وجود دارد. تحلیل همبستگی نشان داد که رابطه مثبت و معنی داری بین میزان مشارکت افراد مورد مطالعه در زمینه احیای منابع جنگلی وجود دارد. آزمون رگرسیون چند متغیره نشان داد که مجموع متغیرهای بهره برداری، احیا و درآمد به میزان 1/57 درصد از میزان واریانس متغیر وابسته احیا را تبیین می کنند. این مطلب نشان می دهد متغیرهایی که مقدار قابل ملاحظه ای از واریانس کل را تبیین کرده اند در این تحقیق مورد شناسایی و بررسی قرار گرفته اند. در واقع عضویت در تعاونی ها در میزان مشارکت در فعالیت های احیایی اثر مثبت داشته و همچنین کسانی که در فعالیت های حفاظتی و توسعه منابع جنگلی مشارکت دارند در فعالیت های احیایی نیز مشارکت بیشتری دارند.

آگاهی از وضعیت تعداد درختان در هکتار، یکی از اولویت هایی است که مدیران جهت ارزیابی منابع جنگلی، زمان بندی تیمارهای جنگل شناسی و برنامه ریزی، بایستی به آن دست یابند. برآورد تعداد درختان در هکتار از طریق عملیات میدانی مستلزم صرف زمان و هزینه های زیادی است. بنابراین تکنیک های سنجش از دور و زمین آمار به عنوان راه حلی مناسب، در برآورد تعداد درختان در هکتار مورد استفاده قرار می گیرند. در این مطالعه 99 قطعه نمونه 36/0 هکتاری به ابعاد 60×60 متر به روش خوشه ایبه طوری که هر خوشه دارای 9 قطعه نمونه پیاده و اطلاعات تعداد درختان در هکتار و موقعیت مراکز قطعات نمونه برداشت شد. در این تحقیق نقشه تعداد درختان در هکتار به روش های رگرسیون و کریگینگ معمولی تهیه و سپس این دو روش با هم مقایسه شدند. در روش سنجش از دور ترکیب خطی باندهایETM4 و ETM5 به عنوان متغیرهای مستقل، بهتر از دیگر متغیرها (باندهای اصلی و ساخته شده) تعداد درختان در هکتار را با میانگین مجذور خطای مربعات 3/170 بهتر توانست تعداد درختان در هکتار را برآورد نماید و در روش زمین آمار برآورد با استفاده از مدل کروی برازش شده بر واریوگرام به روش کریگینگ معمولی انجام شد. نتایج نشان داد که کریگینگ توانسته برآورد مناسبی از تعداد درختان در هکتار با میانگین مجذور خطای مربعات 768/201 ارائه دهد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که سنجش از دور نسبت به زمین آمار دارای میانگین مجذور خطای مربعات کمتری می باشد. نتایج سنجش از دور و زمین آمار در برآورد تعداد درختان در هکتار در مقیاس محلی دارای تفاوت خیلی زیادی نمی باشند ولی در مقیاس وسیع استفاده از سنجش از دور دارای نتایج بهتری می باشد. به طور کلی روش سنجش از دور در برآورد تعداد درختان در هکتار به دلیل استفاده در سطوح وسیع، دقت قابل قبول، نمونه برداری کمتر و به صرفه تر بودن نسبت به زمین آمار برتری دارد.

برخی از خصوصیات بیولوژیکی سمن ماهی شیپ شامل شاخص های پلاسمای سمینال (ترکیبات یونی و آلی)، اسمولاریته و روابط آنها با تحرک اسپرماتوزوآ مورد مطالعه قرار گرفت. پلاسمای سمینال حاوی 93/39±19/65 میلی مول در لیتر سدیم، 02/1±43/4 میلی مول در لیتر پتاسیم، 49/1±41/2 میلی گرم در دسی لیتر کلسیم، 61/3 ± 52/7 میلی اکی والان در لیتر منیزیم، 124/0±196/0 گرم در دسی لیتر پروتئین، 83/5 ±35/27 میلی گرم در دسی لیتر کلسترول، 15/2±16/5 میلی گرم در دسی لیتر گلوگز بود. میزان اسپرماتوکریت 90/3±54/7 درصد، محدوده pH 56/0±70/7 و طول دوره حرکت اسپرم 89/161±06/383 ثانیه بود. نسبت سدیم به پتاسیم 71/14 بود. دامنه اسمولاریته پلاسمای سمینال از 25 تا 81 میلی اسمول بر کیلوگرم بود. هیچ گونه ارتباط معنی داری بین ترکیبات یونی، آلی و اسمولاریته پلاسمای سمینال با تحرک اسپرماتوزوآ مشاهده نشد (05/0P>)، اما رابطه معنی دار منفی بین میزان گلوگز با پتاسیم (765/0r=- و 01/0P<) وجود داشت. همچنین، روابط معنی دار مثبتی بین سدیم با اسپرماتوکریت (643/0r= و 05/0P<) و اسمولاریته (657/0r= و 05/0P<) وجود داشت. در کل، اگرچه ارتباط معنی داری بین شاخص های پلاسمای سمینال با حرکت اسپرماتوزوآ وجود نداشت، اما مشاهده شد مقادیر بالای پتاسیم تاثیر منفی روی مقادیر گلوگز دارد. این مطالعه دوباره این مطلب را تایید می کند که نسبت سدیم به پتاسیم در پلاسمای سمینال ماهیان خاویاری از آزاد ماهیان و کپورماهیان بیشتر است. این پارامتر شاید بیشتر بودن طول دوره حرکت اسپرماتوزوآ را در ماهیان خاویاری نسبت به آزاد ماهیان و کپور ماهیان توجیه کند.

در بهار سال 1378، هشتاد نمونه ماهی سیاه کولی Vimba vimba persa از رودخانه گرگانرود (21 نمونه)، رودخانه شیرود (29 نمونه) و تالاب انزلی (30 نمونه) صید شد. در این مطالعه 27 صفت ریخت سنجی، 15 صفت ریخت سنجی نسبی و 10 صفت شمارشی مورد بررسی قرار گرفت. صفات ریخت سنجی قبل از تجزیه و تحلیل به جهت کاهش خطای حاصل از رشد آلومتریک استاندارد شدند. در مورد صفات ریخت سنجی 9 فاکتور نشان دهنده حدود 79 درصد تنوع صفات، در مورد صفات شمارشی 4 فاکتور نشان دهنده حدود 64 درصد تنوع صفات و در مورد صفات ریخت سنجی نسبی 6 فاکتور نشان دهنده حدود 84 درصد تنوع صفات بین افراد سه جمعیت بود. در اکثر صفات ریخت سنجی اختلاف معنی داری بین جمعیت ها مشاهده شد ولی در تعداد کمی از صفات شمارشی بین جمعیت ها اختلاف معنی داری وجود داشت (05/0P≤). روش تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که، جمعیت های سیاه کولی مهاجر به سه اکوسیستم به طور کامل قابل تفکیک نبوده ولی احتمالا از جمعیت های متفاوتی هستند که هر ساله با توجه به شرایط متفاوت اکولوژیکی به این مناطق مهاجرت می کنند. در این مطالعه با توجه به اختلاف اندازه نمونه ها در مناطق مختلف، صفات ریخت سنجی تا حدودی به عنوان بهترین صفات در جداسازی سه جمعیت بوده است.

تغییرات چربی سوریمی ماهی فیتوفاگ (Hypophthalmichthys molitrix)در طی 6 ماه نگهداری در دمای 18- درجه سانتی گراد با اندازه گیری میزان رطوبت، چربی کل و شاخص های فساد اکسیداتیو و هیدرولیتیک چربی بررسی شد. برای تهیه سوریمی، گوشت چرخ شده با نسبت 4 به 1 آب به گوشت 4 بار شسته شد. دو دفعه اول با آب خالص و دو دفعه بعدی با آب نمک 3/0 درصد و هر دفعه به مدت 15 دقیقه مورد شستشو قرار گرفت. (دمای آب مورد استفاده حدود 4 درجه سانتی گراد بود). پس از آن با 4 درصد ساکاروز، 4 درصد سوربیتول و 3/0 درصد پلی فسفات (مخلوط با نسبت 1:1 از تتراسدیم پیروفسفات و سدیم تری پلی فسفات) به عنوان محافظ سرمایی مخلوط شد. سپس در پلاستیک های مخصوص فریزر بسته بندی و در دمای 35- درجه سانتی گراد منجمد و در 18- درجه سانتی گراد برای مدت 6 ماه نگهداری شد. نتایج نشان داد میزان اسیدهای چرب آزاد در طی 6 ماه نگهداری دردمای 18- درجه سانتی گراد به طور معنی داری افزایش یافت. میزان تیوباربیتوریک اسید نیز پس از یک کاهش در ماه دوم دوباره تا ماه ششم روند افزایشی را نشان داد، ولی مقدار آن هنوز با درجه فساد بسیار فاصله داشت. علاوه بر میزان رطوبت و چربی کل گوشت چرخ شده در طی 6 ماه انجماد تغییر معنی داری را نمایان نساخت. نتایج این تحقیق نشان داد، هرچند براساس شاخص های شیمیایی اندازه گیری شده، تغییرات کیفیت چربی سوریمی ماهی فیتوفاگ حاوی محافظ سرمایی در طول 6 ماه نگهداری در دمای 18- درجه سانتی گراد روند نزولی داشته، اما مقادیر شاخص های به دست آمده حاکی از آن است که طی و در پایان این زمان هنوز هم قابل پذیرش و استفاده خواهد بود.

به منظور بررسی تاثیر مواد جاذب اسید آسپارتیک و آلانین جهت افزایش خوش خوراکی و غذاگیری در تغذیه فیل ماهیان جوان (Huso huso)، آزمایشی به مدت 8 هفته در کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری آق قلا صورت گرفت. جهت انجام این کار، مواد جاذب (اسید آسپارتیک و آلانین) در سه سطح مختلف 5/0، 1 و 5/1 درصد به جیره غذایی فیل ماهیان جوان اضافه گردید. آزمایش درون مخازن پلی اتیلن 500 لیتری که با حدود 350 لیتر آب پر شده بود، انجام گرفت. تعداد 30 قطعه فیل ماهی جوان (متوسط وزن 12/2 ±2/21 گرم) درون مخازن ذخیره سازی و روزانه در 4 وعده تا حد سیری کامل تغذیه شدند. در پایان دوره آزمایش فاکتورهای رشد و بقاء مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان دادکه افزودن ماده جاذب اسید آسپارتیک در جیره غذایی بچه فیل ماهیان سبب افزایش وزن، درصد افزایش وزن، ضریب رشد ویژه (SGR)، فاکتور وضعیت (CF)، رشد روزانه، شاخص رشد روزانه و کاهش شاخص قیمت نسبت به تیمار شاهد و کاهش ضریب تبدیل غذایی (FCR) شده است. بهترین شاخص های رشد در تیمارهای اسید آسپارتیک مشاهده گردید و نسیت به شاهد تفاوت معنی داری را از خود نشان داد و در جیره حاوی آلانین تفاوت معنی دار نبود. همچنین اختلاف معنی داری در میزان بقاء بین تیمارها مشاهده نگردید (05/0 ≤ P).

ساختار سنی، رشد، تولیدمثل و تغذیه گاوماهی شنی Neogobius fluviatilis pallasi از آبان 1384 تا مهر 1385 در رودخانه زرین گل (البرز شرقی) بررسی گردید. هر دو جنس نر و ماده از5 گروه سنی +0 تا +4 تشکیل شده بودند. بزرگترین نمونه نر دارای طول کل 121 میلی متر و بزرگترین ماده مشاهده شده دارای 108 میلی متر بودند که هر دو دارای سن +4 بود. در جنس های نر و ماده به ترتیب گروه های سنی+3 و+2 بیشترین فراوانی را داشتند. اختلاف معنی داری بین فراوانی نر و ماده مشاهده نگردید (05/0<P). الگوی رشد در هر دو جنس در جمعیت مورد مطالعه این گونه از نوع آلومتریک منفی (3b<) بود. بیشترین مقدار ضریب وضعیت برای هر دو جنس در شهریور ماه مشاهده گردید. ضریب رشد لحظه ای بعد از یک سالگی؛ در نرها بیشتر از ماده ها بود. متوسط هم آوری مطلق و نسبی به ترتیب 47/508 و 27/61 بود. با ملاحظه شاخص نمو گنادی، فصل تولید مثل این گونه در رودخانه زرین گل اسفند و فروردین می باشد. فراوان ترین ارگانیسم های غذایی در محتویات معده و روده ماهی؛ ترکوپترا، حلزون آب شیرین، شیرونومیده و گاماریده بود. شاخص ایولو هم نشان داد که سه ارگانیسم غذایی اول، دارای مقادیر مثبت این شاخص بودند.

در این مطالعه اثرات تزریق هورمون های GnRHa، HCG، و عصاره هیپوفیز روی پارامترهای اسپرم شناختی (طول دوره حرکت اسپرم، درصد تحرک اسپرم، اسپرماتوکریت، تراکم اسپرم، حجم اسپرم، pH) و مقایسه کیفیت اسپرم بین تیمارهای مختلف مولدین نر ماهی قرمز (Carassius auratus gibelio) مورد بررسی قرار گرفت. هورمون های GnRHa، HCG، و عصاره هیپوفیز با دوزهای تزریقی (10 میکروگرم به ازای کیلوگرم وزن بدن، 1500 واحد بین المللی بر کیلوگرم و 3 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به ترتیب) مورد استفاده قرار گرفتند. pH در بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری وجود داشت (01/0< P)، به گونه ای که در تیمار دوم (GnRHa) و چهارم (هیپوفیز) بالاترین pH مشاهده شد (30/0± 26/9 و 20/0± 36/8 به ترتیب). درصد اسپرم های متحرک در بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی دار وجود داشت (01/0< P)، به گونه ای که در تیمار دوم و چهارم بالاترین درصد تحرک مشاهده شد (56/9±60/90 و 20/3±07/85 به ترتیب)، در صورتی که بین طول دوره حرکت اسپرم در تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری مشاهده نشد (05/0> P). بین میانگین اسپرماتوکریت در تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری وجود داشت (05/0< P) و تیمار چهارم بالاترین درصد اسپرماتوکریت مشاهده شد (96/10±90/59). همچنین بین تراکم اسپرم در تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری وجود داشت (01/0< P)، و در تیمار چهارم بالاترین تراکم اسپرم مشاهده شد (109×50/12 اسپرماتوزوا در میلی لیتر سمن). بین حجم اسپرم در تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری وجود داشت (05/0< P)، و در تیمار دوم و چهارم بالاترین حجم اسپرم مشاهده شد (40/0± 26/1و13/± 05/1 به ترتیب). نتایج این تحقیق نشان داد که هورمون های GnRHa و عصاره هیپوفیز نسبت به HCGتاثیر معنی داری روی پارامترهای اسپرم شناختی در ماهی قرمز دارند.

چوب و محصولات چوبی از نظر ایجاد ارزش افزوده و اشتغال تاثیر عمده ای در اقتصاد کشور دارد. پیشینه تحقیق، توان رقابتی ضعیف تولید کنندگان داخلی و موفقیت بخش مصنوعات چوبی را نشان می دهد. حال سؤال اساسی این است که روند آینده واردات و صادرات چوب و محصولات چوبی چگونه است؟ با عنایت به این سؤال روش شناسی تحقیق تحلیلی و تخمینی بوده و با استفاده از تکنیک های پیش بینی با روش روند و معادله رگرسیونی، به آزمون سؤال پرداخته شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که داده های پیش بینی حتی با توجه به زیاد بودن درصد خطا اکثر داده ها، به خاطر مناسب بودن میانگین انحراف و مطلق برخی از آنها و ضریب تبیین معادلات، قابل استناد می باشند. پیش بینی با روش روند دقت بیشتری دارد. روند میزان و مبلغ پیش بینی شده برای اکثر گروه های فرآورده های چوبی در سال های آینده افزایشی می باشد، مانند کل واردات و صادرات چوب و محصولات چوبی و چوب. جمع کل واردات چوب و محصولات چوبی در سال های آینده (2008 به بعد) به مبلغ بیش از دویست میلیون دلار و کل صادرات آنها به بیش از چهارده میلیون دلار خواهد رسید. جهت روند مبلغ و میزان برخی از گروه های فرآورده های چوبی مانند واردات انواع تخته خرده چوب مشابه همدیگر نمی باشند و احتمالا عواملی مانند نوسان شدید قیمت ها و تخلفاتی مانند کم اظهاری و اظهار در دیگر تعرفه ها باعث چنین تضادی می شود. تجارت چوب و محصولات چوبی در دهه آینده رونق خواهد داشت و افزایش هم جهت واردات و صادرات برخی محصولات مؤید این موضوع می باشد. اثرات منفی (کاهش ارزش افزوده و اشتغال) افزایش واردات محصولات چوبی با برنامه ریزی زراعت چوب و افزایش واردات مواد خام چوبی (گرده بینه، الوار) خنثی می شود.

در این تحقیق، ثبات ابعادی و خواص مکانیکی تخته خرده سه لایه ساخته شده از ذرات باگاس تیمار شده با انیدرید پروپیونیک بررسی گردید. تیمار از طریق استری کردن باگاس با استفاده از انیدرید پروپیونیک بدون حضور کاتالیزور و حلال در دمای 120 درجه سانتی گراد به مدت 4 ساعت انجام شد. باگاس با دو اندازه (ریز و درشت) تیمار گردید. حداکثر افزایش وزن (WPG)1 به دست آمده 2/28 درصد بود. این درصد افزایش وزن هنگامی به دست آمد که ذرات ریز باگاس با انیدرید پروپیونیک واکنش داده شدند. ذرات باگاس تیمار نشده (به عنوان شاهد) و تیمار شده هر کدام به همراه چسب فنل فرمالدئید (رزول) تحت پرس قرار گرفته و تخته های سه لایه تشکیل گردید. و خواص فیزیکی و مکانیکی تخته های ساخته شده مورد آزمایش قرار گرفت. تخته خرده حاصله از باگاس اصلاح نشده دارای ثبات ابعادی کم و تخته های ساخته شده از باگاس پروپیونیله شده دارای ثبات ابعادی بیشتری از تخته های شاهد بودند. مدول گیسختگی و اتصال داخلی تخته های پروپیونیله شده کمتر از تخته های شاهد بودند.

به منظور تعیین میزان جذابیت گیاهان برای زنبور عسل و تهیه تقویم زنبورداری برای گیاهان مورد استفاده زنبور عسل (Apis mellifera persica) از راسته بال غشائیان و خانواده آپیده (Apidae)، در مراتع ییلاقی پلور، محدوده ای از مراتع مذکور با وسعتی حدود 4600 هکتار، روی نقشه توپوگرافی 1:50000 تفکیک گردید. با شروع زمان گلدهی گیاهان مرتعی منطقه، بازدیدها و اندازه گیری های منظمی به عمل آمد. با استفاده از روش مشاهده مستقیم، گونه های مورد استفاده زنبور عسل شناسایی و مشخص گردید. پس از انجام مطالعات 32 گونه گیاهی از 15 تیره و 27 جنس که مورد استفاده زنبور عسل بودند، شناسائی گردیدند. جهت تعیین میزان جذابیت این گیاهان برای زنبور عسل، با استفاده از کرنومتر به مدت 5 دقیقه زمان استقرار زنبورهای عسل روی گل هر گیاه و تعداد زنبورانی که در این مدت از گیاه استفاده کردند، ثبت شد. برای این منظور با استفاده از پلات های cm2 (10×10) سطح ثابتی از گل های هر گیاه در نظر گرفته شد. تعیین جذابیت گیاهان در 8 مرحله بازدید تکرار شد. هر مرحله بازدید نیز در 3 روز متوالی و 3 تکرار در هر روز (صبح، ظهر و عصر) انجام شد. داده های مذکور به صورت ستونی بی بعد شده و سپس با تلفیق این دو داده شاخص جذابیت محاسبه گردید و بر این اساس گونه ها امتیاز دهی و طبقه بندی گردیدند. تعداد 6 گونه در کلاس I (جذابیت عالی)، 7 گونه در کلاسII (جذابیت خوب)، 6 گونه در کلاس III (جذابیت متوسط)، 7 گونه در کلاس IV (جذابیت ضعیف) و 6 گونه در کلاس V (جذابیت خیلی ضعیف) قرار گرفتند. جهت تهیه تقویم زنبورداری در منطقه، امتیازی که گونه ها با استفاده از شاخص ترکیب جذابیت اخذ نموده بودند در سهم ترکیب پوشش این گونه ها ضرب گردیده و امتیاز گیاهان در عرصه در هر مقطع زمانی از طول دوره گلدهی محاسبه شد. با استفاده از نمودار داده های مذکور بهترین دوره زنبورپذیری منطقه از دهه اول شهریور ماه به عنوان آغاز و پایان تقویم زنبورداری در مراتع پلور تعیین شد.

تغییرات ایجاد شده در پوشش گیاهی، خاک و منابع آبی اراضی مرتعی به دنبال اختلالات طبیعی و یا حاصل عملکرد انسان رخ می دهد. در مسیر تغییر و تبدیل های ایجاد شده در عملکرد و ساختار اکوسیستم های مرتعی، مرزهایی به نام آستانه وجود دارد. تحقیق حاضر با هدف تعیین آستانه بحرانی در اکوسیستم های مرتعی اراضی لسی استان گلستان انجام شده است. برای تعیین آستانه های اکولوژیکی، از سه ویژگی عملکردی شامل پایداری، نفوذپذیری و چرخه غذایی عناصر و یک ویژگی ساختاری شامل حجم تاج پوشش گیاهی در هکتار استفاده گردید. با استفاده از روش تنگوی، عملکرد و ساختار اکوسیستم ها در فواصل 1000، 2000، 3000، 4000 و 5000 متری از سه روستای شهرستان های گنبد و مراوه تپه اندازه گیری شد. نتایج این تحقیق نشان داد که بین سه ویژگی عملکردی و یک ویژگی ساختاری در ابتدا و انتهای سه روستا اختلاف معنی دار وجود دارد به طوری که مراتع نزدیک روستا نسبت به مراتع انتهایی دارای مقادیر عملکردی و ساختاری بسیار کمتری می باشد. در انتهای فاصله 4000 متری، اختلاف ساختاری و عملکردی بین دو طرف این فاصله، آستانه اکولوژیکی را نمایان ساخت. براساس نتایج حاصله می توان از ویژگی های عملکردی و ساختاری به عنوان یک ابزار، در مدیریت اکوسیستم ها بهره برد.

نظر به اهمیت مطالعات کاربردی در حوزه محیط زیست و جنبه های حفاظتی آن، پژوهش حاضر در سال 2004 با استفاده از اطلاعات مربوط به مقادیر غلظت سه آلاینده آلی (BOD)، شیمیایی (COD) و میکروبی مبادی ورودی و خروجی سیستم تصفیه پسآب 31 کشتارگاه دام استان تهران که از نمونه برداری و سنجش آزمایشگاهی به دست آمده بود، صورت پذیرفت. سپس با استفاده از آمار مربوط به کشتار و حجم پسآب تولیدی، کل مقادیر انتشار یافته آلودگی به ازای یک تن گوشت تولیدی و هزار واحد دامی کشتار به عنوان شاخص های آلایندگی معرفی و استخراج گردید. کلیه پارامترها و شاخص های آلودگی در گروه های مختلف کشتارگاهی و برای سیستم های متداول تصفیه ای مقایسه و تحلیل آماری شد. براساس یافته ها، تنها 5/6 درصد واحدها حد مجاز انتشار آلاینده ها را رعایت می کنند. در مقایسه، وضعیت کشتارگاه های صنعتی و سیستم های بیولوژیک بهتر بوده اند، ضمن آنکه کشتارگاه های سنتی و دولتی بدترین وضعیت انتشار آلاینده های محیط زیستی را به خود اختصاص داده اند. از سوی دیگر، آزمون مقایسه زوجی، سیستم های تصفیه ای را در کاهش آلاینده ها مؤثر نشان داد. در پایان، توسعه واحدهای صنعتی، خصوصی سازی و تغییر نقش دولت از تصدی گری به سیاست گزاری و نظارت به عنوان راهکارهای عملی به برنامه ریزان پیشنهاد شد.

برای پیشگیری خسارات ناشی از وقوع سیلاب، می بایست احتمال وقوع و بزرگی سیلاب های مهم برآورد شده و با به کارگیری روش های مناسب و تاسیسات خاص، اثرات سیلاب کنترل گردد. علاوه بر این باید تاثیر سدهای مخزنی از نظر حجم سیلاب عبوری و میزان کاهش دبی حداکثر لحظه ای سیل در پایین دست رودخانه برآورد شود. مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS برای شبیه سازی فرآیند بارش- رواناب حوزه های آبخیز طراحی شده است. با وارد کردن اطلاعات مخزن، هیدروگراف سیلاب شبیه سازی شده در صورت احداث مخازن مشاهده خواهد شد و میزان تاثیر سازه در کنترل سیلاب تشخیص داده می شود. هدف از این تحقیق بررسی عملکرد سازه چند منظوره نوکنده استان گلستان در مهار سیلاب و کاهش دبی اوج سیلاب هاست. بنابراین پارامترهای مورد نیاز برای اجرای مدل مذکور در شرایط قبل و بعد از احداث مخازن مربوط به بارش یک ساعته به مدل معرفی شد. نتایج حاصل از اجرای مدل نشان داد که مخازن احداث شده در کاهش دبی پیک سیلاب ورودی موثرند و از 40 درصد تا 83 درصد از دبی اوج را در دوره بازگشت های مختلف کاهش می دهند. به علاوه در دوره بازگشت های مختلف با افزایش دبی اوج ورودی، نقش مخازن در کاهش دبی اوج سیلاب ورودی کم می شود.

فرسایش پذیری خاک، خصوصیتی پویاست که با زمان، رطوبت خاک، شخم، فعالیت حیوانات و فاکتورهای شیمیایی و زیستی تغییر می کند. با توجه به اینکه این فاکتور تغییرات زمانی و مکانی داشته و در اکثر مدل های فرسایش و رسوب به صورت یکسان برای مقیاس مورد مطالعه در نظر گرفته می شود، در این تحقیق به مقایسه سه روش برآورد آن با در نظرگرفتن تغییرات مکانی پرداخته شد. بدین منظور طراحی شبکه نمونه برداری به صورت سیستماتیک- آشیانه ای در بخشی از حوزه آبخیز مهر سبزوار با در نظر گرفتن 26 واحد کاری و 101 پلی گون در محیط GIS انجام گرفت. آنالیز زمین آماری برای کلیه متغیرهای دخیل در فرسایش پذیری صورت گرفت. متوسط این فاکتور در محدوده مورد مطالعه به سه روش زمین آمار، مرسوم و مورگان - فینی به ترتیب 5/0،62/0 و 4/0 برآورد گردید. دو روش آخر به ترتیب 13 و 3 مقدار عددی (K) را به خود اختصاص داده، در صورتی که در زمین آمار مقادیر به صورت توزیعی بوده و 74 مقدار عددی را به خود اختصاص داده است. تغییرات مکانی این متغیر با استفاده از روش زمین آمار با توجه به ضریب تغییرات و حداقل سطح واحد همگن از نظر فرسایش پذیری به اثبات رسید. طرح آماری آشیانه ای بین دو واحد منابع اراضی موجود و مقادیر K در محل های مختلف نمونه برداری اختلاف معنی داری را نشان داده و نامناسب بودن آن را در فرسایش پذیری خاک نشان داد.

خاک یکی از مهمترین اجزای منابع طبیعی محسوب می شود. فرسایش خاک پدیده ای اجتناب ناپذیر است که به صورت تشدید شونده منجر به تخریب خاک می شود. نوع و شدت فرسایش خاک در یک منطقه تابع عوامل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، پستی و بلندی، نوع خاک و کاربری اراضی می باشد. در این میان، اهمیت کاربری اراضی به دلیل نقش موثر انسان در آن نسبت به دیگر عوامل زیادتر است. بر این اساس، به منظور مطالعه نقش کاربری نامناسب اراضی در ایجاد فرسایش و تولید رسوب و پیش بینی تاثیر بهره برداری مناسب در کاهش فرسایش، حوضه آبخیز چراغ ویس با مساحت 69/163 کیلومتر مربع در جنوب شهرستان سقز انتخاب شد. برای انجام این پژوهش، نخست با استفاده از مدل EPM مقدار فرسایش و رسوب ویژه در حوضه مورد مطالعه در محیط GIS محاسبه شد و نقشه شدت فرسایش ترسیم گردید. سپس، برای بررسی تاثیر بهره برداری مناسب از اراضی در کاهش میزان فرسایش و رسوب در مدل EPM، اقدام به بهینه سازی کاربری اراضی از طریق ارزیابی و آمایش سرزمین گردید. این فرایند نشان داد منطقه برای کاربری های حفاظت، مرتعداری، کشاورزی دیم و آبی و توریسم توان دارد. از این رو، در مرحله آمایش سرزمین، این کاربری های برای منطقه انتخاب گردیدند و در سطح آن جانمایی شدند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که اعمال مدیریت مناسب و آمایش می تواند به طور کلی میزان فرسایش و رسوب حوضه مذکور را حدود 7133 هزار تن در سال کاهش دهد.

ماهیت متغیر و پیچیده بار رسوب رودخانه ها باعث شده است که برآورد میزان رسوب وارده به مخازن و تولید رسوب درازمدت برای تعیین عمر سازه ها با مشکل روبرو شود. کاربرد منحنی های سنجه رسوب یکی از معمولی ترین روش های برآورد بار رسوبی معلق رودخانه هاست. از آنجایی که معادلات رگرسیونی منحنی های سنجه با توجه به تبدیل لگاریتمی آمار دبی جریان و رسوب معلق به دست می آید دارای اریب زیاد هستند. در این تحقیق به منظور اصلاح روش های برآوردباررسوبی رودخانه ها مقادیر برآوردی 10 نوع منحنی سنجه رسوب با مقادیر واقعی دوره های مختلف آماری در 5 ایستگاه هیدرومتری منتخب از مناطق اقلیمی مختلف کشور با شاخص های مختلف دقت و صحت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که کاربرد ضریب حداقل واریانس نااریب باعث افزایش صحت و دقت منحنی های سنجه گردیده به طوری که نسبت بار رسوبی برآوردی به بار واقعی به طور متوسط در ایستگاه های مورد مطالعه در حدود 23/1 می باشد که در مقایسه با سایر روش ها مقدار قابل قبولی به حساب می آید.

بررسی وقوع پدیده نا بهنگام سیلاب و ویرانی های ناشی از آن می تواند نقش مهمی در بهبود مدیریت منابع آب داشته باشد. شبیه سازی پدیده بارش- رواناب ناشی از بارندگی و ذوب برف می تواند در برآورد شدت سیل کمک کند. این کار بدون شناخت پدیده های آبشناختی و رواناب عملی نخواهد بود. اما نبود شبکه های آبسنجی در بسیاری از حوزه های آبریز شناخت این پدیده ها را با دشواری هایی همراه می سازد. از این رو استفاده از روش های نامستقیم برای برآورد رواناب جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. هدف این پژوهش برآورد دقت یک مدل ریاضی شبه دوبعدی برای شبیه سازی آبنمود حوزه های آبریز می باشد. مدل می تواند با پردازش پارامترهای ژئومرفولوژیکی حوزه در محیط GIS آبنمود هر پیشامد بارش را تولید نماید. دراین راستا ویژگی های توپوگرافی و هیدروژئومرفولوژیکی حوزه به صورت کمی در قالب رستری به عنوان نمایه های توپوگرافی تعریف می شوند. با استفاده از الگوریتم شبه دوبعدی ADEQUATE مسیر جریان هر سلول از مدل ارتفاع شماره ای (رقومی) (DEM) حوزه تا خروجی محاسبه می گردد. همچنین، مقدار جریان توزیع شده هر سلول به سلول های مجاور و در نهایت حجم کل آب تخصیصی هر سلول مشخص می شود. حجم آب تخصیصی سلول مورد مطالعه به عنوان موج سینماتیک از طریق مسیر مشخصه به خروجی می رسد. مدل زمان تعادل آن را محاسبه نموده و با انجام این فرآیند برای تمام سلول های حوزه، یک نقشه زمانی ایجاد می نماید، سپس اقدام به تولید خطوط همزمان پیمایش نموده و با استفاده از روش معروف مدت مساحت، آبنمود سیل شبیه سازی می گردد. خروجی مدل با چهارآبنمود ثبت شده حوزه امامه مقایسه گردید که نتایج حاکی از دقت بالای مدل در شبیه سازی بارش- رواناب می باشد. خروجی مدل با چند آبنمود ثبت شده حوزه امامه مقایسه گردید. نتایج شبیه سازی چهار پیشامد بارندگی- رواناب نشان داد که مدل توانایی بالایی در برآورد دبی سیل دارد. همبستگی بالا و معنی داری (98/0 تا 99/0= r؛ 001/0>P) میان داده های شبیه سازی شده و داده های اندازه گیری شده دیده شد. تفاوت معنی داری میان داده ها اندازه گیری شده و داده های برآورد شده با مدل دیده نشد. در نتیجه، این مدل قادر است با دقت بالایی پیشامدهای بارندگی رواناب را شبیه سازی کند.

فرسایش آبکندی از اشکال پیشرفته و حاد فرسایش آبی است که دلالت بر تلفات شدید خاک سطحی دارد. فرسایش آبکندی از نظر تولید رسوب نسبت به فرسایش سطحی از اهمیت بیشتری برخوردار است و مشکلات زیادی را به وجود می آورد. فرسایش آبکندی در ایران نیز به دلیل شرایط مختلف حاکم بر نقاط متفاوت گستره زیادی را به خود اختصاص داده و مطالعه ویژگی های مختلف آن به خصوص تولید رسوب ناشی از آنها بسیار حائز اهمیت است. در این تحقیق با توجه به اهمیت فرسایش آبکندی در شهرستان دره شهر واقع در استان ایلام، رابطه بین رسوب دهی فرسایش آبکندی و مقدار، شدت و تداوم بارندگی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا مناطق آبکندی تعیین و در مجموع 18 آبکند خطی، پنجه ای و جبهه ای شناسایی شد و سپس خصوصیات مرفولوژیکی مختلف هر آبکند در ابتدا و بعد از وقوع 5 رگبار منجر به تولید رواناب طی آبان تا دی 1384 برداشت گردید. سپس با استفاده از تجزیه و تحلیل عاملی و آنالیز رگرسیون اقدام به تعیین موثرترین عامل رگبار در رسوب دهی فرسایش آبکندی گردید. نتایج تحقیق نشان داد که از مهم ترین عوامل اقلیمی می توان به زمان تداوم باران و شدت در پایه زمانی 10، 30 و 60 دقیقه اشاره کرد. نتایج حاصل از آزمون تحلیل تشخیص نیز نشان داد که زمان تداوم باران مهم ترین عامل در رسوب دهی آبکندها در منطقه مورد مطالعه بوده و قابلیت برآورد رسوب ناشی از فرسایش آبکندی طی رگبارها با ضریب تبیین 81/0 و خطای تخمین 28 درصد را داشته است.

به دلیل وجود مشکلات زیاد در کاربرد روش های سنتی، روش انگشت نگاری، ردیابی یا به عبارتی منشایابی به عنوان روشی جایگزین و مناسب برای تعیین سهم منابع رسوب در تولید رسوب مورد توجه محققین مختلف قرار گرفته است. در این روش، خصوصیات فیزیکی، ژئوشیمیایی و آلی رسوب و منابع رسوب برای تعیین منابع اصلی رسوب و اهمیت نسبی آنها مورد استفاده قرار می گیرند. در روش یاد شده با استفاده از ترکیبی مناسب از خصوصیات جدا کننده منابع رسوب، سهم منابع رسوب در تولید رسوب تعیین می شود. در این تحقیق، سعی شده است با بهره گیری از ترکیبی مناسب از عناصر ژئوشیمیایی، رادیواکتیو، کربن آلی، نیتروژن و فسفر که قادر به جداسازی زیرحوضه های حوضه مرگن پلدشت واقع در شهرستان ماکو از استان آذربایجان غربی هستند سهم زیرحوضه های یاد شده تعیین شود. این حوضه دارای 6 زیرحوضه اصلی است. بعد از برداشت 5 نمونه رسوب از بستر آبراهه اصلی هر زیرحوضه و 5 نمونه از بستر آبراهه اصلی بعد از تلاقی زیرحوضه ها، نسبت به تجزیه ردیاب های یاد شده اقدام شد. با بهره گیری از روش تحلیل تشخیص، 2 عنصر تالیم (Tl) و سریم (Ce) برای زیرحوضه های یک و دو، سه عنصر سرب (Pb)، وانادیم (V) و تنگستن (W) برای زیرحوضه های سه و چهار و 3 عنصر (Ni، Mn و Ce) برای زیرحوضه های پنج و شش از ردیاب های مورد استفاده به عنوان ترکیب مناسب انتخاب شدند. در آخر با استفاده از ترکیب یاد شده و مدل های چند متغیره ترکیبی سهم 6 زیرحوضه از یک تا 6 به ترتیب برابر با 14/89، 86/10، 86/20، 14/79، 10/67 و 90/32 درصد به دست آمد. میانگین خطای نسبی تقریبا برابر با 11 درصد و متوسط ضریب کارایی مدل حدود 99/0 است و در ضمن نتایج با مشاهدات صحرایی همخوانی دارد. روش منشایابی رسوب، روشی با ارزش برای کسب اطلاعات از نقش زیرحوضه ها در تولید رسوب تشخیص داده شد.

آب شکن ها سازه هایی هستند که معمولا در حفاظت دیواره خارجی قوس ها و طرح های اصلاح مسیر رودخانه، مورد استفاده قرار می گیرند. از جمله مسائل مهم در طراحی آب شکن ها، پدیده آب شستگی موضعی دماغه آن ها می باشد که به علت تنگ شدگی مقطع جریان و وجود گردابه های قوی به وجود می آید. مروری بر تحقیقات گذشته نشان می دهد که اکثر تحقیقات برروی آب شکن های تیغه ای استوار بوده و تحقیقات اندکی برروی آب شکن های L- شکل صورت گرفته است. به این منظور این تحقیق برروی آب شکن های Lشکل انجام شده است. در این تحقیق ابتدا به بررسی آزمایشگاهی آبشستگی در شرایط جریان آب زلال برروی آب شکن L- شکل با زبانه به سمت بالادست و پایین دست و آب شکن تیغه ای پرداخته شد و سپس تاثیر زاویه زبانه آب شکن L- شکل برروی حداکثر عمق آب شستگی موردبررسی قرار گرفته است. همچنین با استفاده از آنالیز ابعادی، عوامل بی بعد استخراج و با انجام مطالعات آزمایشگاهی و برازش رگرسیونی بر داده های به دست آمده، رابطه ای جهت تخمین میزان عمق آب شستگی ارائه شده است. نتایج نشان می دهد که حداکثر عمق آب شستگی در آب شکن L- شکل با زبانه به سمت بالادست از آبشکن تیغه ای کمتر است، همچنین چنانچه از آب شکن L- شکل با زبانه به سمت بالادست استفاده شود، زاویه 60 درجه منجر به حداقل عمق آب شستگی شده و این زاویه برای آب شکن L- شکل با زبانه به سمت پایین دست 110 درجه می باشد.