فهرست مطالب

فصلنامه گنجینه اسناد
پیاپی 71 (پاییز 1387)

  • تاریخ انتشار: 1387/09/20
  • تعداد عناوین: 13
|
  • دکترسعید رضایی شریف آبادی صفحه 1
  • مولود ستوده صفحه 11
    نگارنده، ضمن اشاره به دلایل ورود تفنگ به ارتش ایران می آورد که با افزایش کاربرد سلاح های گرم در ارتش و بروز لیاقت تفنگچیان، رسته های جدیدی در ارتش شکل می گیرد. قدرت و توان نظامی این ارتش، شاه عباس اول را وامی دارد تا دست به تغییراتی در ارتش بزند و بر آن اساس سپاهش را نظم ببخشد و در چنبره مهار خود داشته باشد. منصب های تفنگچی آقاسی، وزیر تفنگچیان، مین باشی تفنگچیان، تفنگچیان سرکار خاصه، تفنگداران شاهی و یوزباشی تفنگچیان، با استناد به فرمان شاه سلطان حسین مبنی بر انتصاب میرزا محمدتقی کلانتر یزد به وزارت تفنگچیان خاصه در سال 1131ق. و فرمان دیگر او مبنی بر اعطای مقام نیابت استانداری فارس به میرزا محمدتقی در 1130ق.، شرح داده می شوند. نتیجه گرفته می شود، ارتش یکی از اهرم های قدرت شاه در نظام حکومتی ایران بوده است، به طوری که با آن می توانسته: 1- زهرچشم خوبی از دشمنان گرفته، بر بقای حکومتش بیفزاید؛ 2- شاه با اهداف خاصی از جمله پذیرفتن قابلیت ها، استعدادها و توانمندی ها، جلوگیری از افزایش قدرت صاحب منصبان غیرایرانی، حاکم بودن فضای تشویش و رقابت میان صاحب منصبان ایرانی و غیرایرانی، و به حساب آوردن قدرت امیران ایرانی تبار نظام برای حفظ تعادل در قوای نظامی کشور، به افراد اهمیت می داد؛ 3- کسب امتیاز از شاه از رهگذر آموزش آسان رعایا و مسلح کردن آن ها.
    کلیدواژگان: ارتش، صفویان، عباس صفوی اول، شاه ایران، 978، 1038ق، _ حسین صفوی، شاه ایران، قرن 12ق، _ سازماندهی، سلسله مراتب سازمانی، اسناد تاریخی
  • ترجمه چکیده مقالات به زبان انگلیسی
    مرتضی رضایی شریف آبادی صفحه 13
  • سیدمحمود سادات بیدگلی، زهرا اروخانی صفحه 25
    در این مقاله، پس از شرح اقلیم منطقه کاشان و سازوکارهای مردم این منطقه برای سازگاری با محیط طبیعی، تاریخ آن از پیش از تاریخ تا دوره قاجار به اجمال مرور می شود. نتیجه گرفته می شود که این منطقه همواره محل آمد و شد و تاخت و تاز لشگریان مختلف بوده است. شهر کاشان از دوره سلجوقی به بعد، در پناه برج و باروی سترگ خود را در برابر هجوم ها مقاوم کرده است؛ اما روستاهای نزدیک شهر و از جمله نوش آباد فاقد برج و بارو بودند و دشمن سرخورده از حمله به کاشان به روستاهای اطراف آن حمله می کرده است. مشکلات ناشی از ناامنی از یک سو و آگاهی اهالی از روان بودن آب قنات از زیر خانه هایشان از سوی دیگر، و همچنین وجود اقلیم گرم و خشک منطقه کاشان، باعث شده است که آن ها فضاهائی در خانه های خود به صورت چاه ایجاد کنند. این فضاهای زیرزمینی را که در آن ها هم آب قنات جاری بوده و هم اتاق های زیرزمینی برای انبار گندم داشته، در نوش آباد «اوئی» می گویند. تجزیه و تحلیل راهروها و فضاها می رساند که کاربری جانپناه، بخش عمده ای از هدف سازندگان آن ها بوده است. یافته های تحقیق بیانگر این هستند که: 1- وضعیت اقلیمی منطقه کاشان در ایجاد فضای معماری جدیدی به نام «اوئی» برای بهره برداری از آب نقش داشته است؛ 2- وضعیت جغرافیائی و قرار گرفتن منطقه در مسیر لشگرکشی ها و حوادث تاریخی آن، در پیدایش فضای معماری مزبور به منزله جانپناه مهم بوده است؛ 3- بهره برداری از «اوئی» در دوره های مختلف با توجه به شرایط سیاسی تغییر کرده؛ و 4- احتمال این که چنین فضاهائی از آئین مهر و مهرپرستی باقی مانده باشد، وجود دارد.
    کلیدواژگان: معماری بومی، معماری ایرانی، آب های زیرزمینی، بوم شناسی فضائی، بوم شناسی انسانی، اوئی ها، کاربری، ایران، کاشان، روستای نوش آباد، یافته های باستان شناسی
  • سید مسعود سید بنکدار صفحه 37
    این مقاله، بر آن است تا با استفاده از منابع و اسناد موجود، به بررسی چگونگی اجرای برنامه کشف حجاب و نتایج حاصل از آن در شهر اصفهان بپردازد. روش تحقیق در این مقاله، به صورت کتابخانه ای و تطبیق و تحلیل منابع موجود، بخصوص اسناد موجود بوده است. در این تحقیق تاریخی، پس از جمع آوری اطلاعات لازم، به سازماندهی اطلاعات و تجزیه و تحلیل و سرانجام استنتاج از آن ها پرداخته شده است. نتیجه گرفته می شود کشف حجاب، یکی از مسئله سازترین اقداماتی بوده است که در دوره پهلوی اول انجام گرفت. اجرای این برنامه در اصفهان، به واسطه آن که بافت تاریخی و اجتماعی شهر، بافتی سنتی و مذهبی بود، با واکنش ها و مخالفت های گسترده ای روبرو شد. دولت برای پیشبرد این طرح، به استفاده از زور و فشار متوسل می شود. این در حالی است که پاره ای از اقشار، با این طرح همراهی می کنند.
    کلیدواژگان: کشف حجاب، زنان، اصفهان، دولت ستیزی، رضا پهلوی، شاه ایران، 1257، 1323، اسناد تاریخی
  • حسین زرینی صفحه 43
    نگارنده با هدف ارائه سند تازه یافته جدیدی درباره میرزاده عشقی، به بررسی شرایط اجتماعی - سیاسی دوران وی پرداخته، زندگی سیاسی و فرهنگی او را مرور می کند. این سند تازه یافته، رای دیوان عالی تمیز (دیوان عالی کشور) درباره یکی از متهمان به قتل وی، ابوالقاسم بهمن می باشد. میرزاده عشقی، از شاعران ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است. پیروزی انقلاب مشروطیت، به منزله عمده ترین عامل تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و به دنبال آن، وقوع پدیده هائی همچون جنگ جهانی اول، اشغال ایران و کودتای سوم اسفند 1299، عشقی را به واکنش واداشت. او در قالب شعر، نمایشنامه و دیگر آثار قلمی، به نقد وضعیت جامعه خود پرداخت. همین فعالیت های اجتماعی بویژه انتشار روزنامه قرن بیستم بود که نهایتا به مذاق رضاخان سردار سپه خوش نیامد و زمینه ساز ترور عشقی شد. قاتلان عشقی گریختند و تنها یک نفر از آن ها به دست مردم گرفتار آمد و به ناچار پرونده اش در محاکم قضایی مطرح شد ولی سرانجام تبرئه گردید.
    کلیدواژگان: عشقی، محمدرضا بن ابوالقاسم، 1312، 1342ق، _ ترور، دیوان عالی تمیز، جرایم سیاسی، رای دادگاه، متهمان، دوره پهلوی، رضا پهلوی، شاه ایران، 1257، 1323، فعالیت های سیاسی، فعالیت های فرهنگی، مجازات ها، اسناد تاریخی
  • اعظم موسی چمنی صفحه 51
    در این مقاله، به دنبال توصیف اهداف و وظایف آرشیوها و دانشگاه ها، آرشیوهای دانشگاهی تعریف شده و در شمار آرشیوهای سازمانی قرار می گیرند. وجه تمایز این آرشیوها که معمولا درون کتابخانه ها شکل می گیرند با آرشیوهای دیگر بیان می شود. یکی از موسساتی که در زمینه آرشیوهای دانشگاهی فعالیت دارد، بخش آرشیوهای دانشگاهی و موسسات آموزشی ایکا (ICA/SUV) است. برای آشنائی بیش تر با آرشیوهای دانشگاهی، آرشیو دانشگاه هاروارد به مثابه یک نمونه از این آرشیوها بررسی و معرفی می شود. موزه دانشگاه آکسفورد، آرشیو دانشگاه آکسفورد، موزه دانشگاه مک گیل، و آرشیو دانشگاه مک گیل نمونه هائی از آرشیوهای خارجی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، و مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، به عنوان نمونه های داخلی آرشیوهای دانشگاهی هستند که مختصرا به آن ها پرداخته می شود. از این بررسی و مقایسه ها نتیجه گرفته می شود که نگاه آرشیوی در کتابخانه ها، باید نگاهی فراتر از منابع و مواد آرشیوی رایج باشد؛ آرشیوهای دانشگاهی در خارج از ایران، سالها پیش از آرشیوهای دانشگاهی ما ایجاد شده اند؛ آنچه در آرشیوهای دانشگاه های آکسفورد، مک گیل و هاروارد وجود دارد، توجه به اطلاعات به معنای عام تر آن است؛ این آرشیوها، حافظه سازمان مادر محسوب می شوند؛ در ایران هنوز توجهی به ایجاد و شکل گیری آرشیوهای دانشگاهی نشده است؛ و در آخر آن که، مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، شاید گام موثری برای ایجاد این گونه آرشیوها باشد.
    کلیدواژگان: آرشیوها، آرشیوهای دانشگاهی، دانشگاه هاروارد، دانشگاه آکسفورد، دانشگاه تهران، دانشگاه مک گیل، مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، سازماندهی، کتابخانه های دانشگاهی
  • مریم وتر صفحه 63
    مقاله حاضر، با شرح مختصری درباره زبان نمایه سازی به منزله یکی از عواملی که بر کارائی نمایه سازی تاثیر می گذارد شروع شده، موضوع با مروری بر زبان های نمایه سازی پی گرفته می شود. اصطلاحنامه به لحاظ ساختاری و کارکردی تعریف شده، شرح داده می شود. در ادامه، تاریخچه اصطلاحنامه در ایران و خارج از کشور آورده می شود. شکل اصطلاحنامه (نحوه نمایش اصطلاحات و روابط معنائی آن ها) بیان شده، قواعد تدوین اصطلاحنامه از دو وجه کنترل اصطلاح شناختی و تعیین روابط اساسی تزاروسی مورد بررسی قرار می گیرد. سپس ساختار اصطلاحنامه از منظر تدابیر و سازوکارهای آن برای ایجاد جامعیت و مانعیت بیش تر در بازیابی اطلاعات شرح داده می شود. آن دسته از سازوکارهای اصطلاحنامه که می توانند به جامعیت بیش تر در بازیابی اطلاعات بیانجامند و در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته اند، عبارتند از: 1- کنترل مترادف ها (روابط غیرسلسله مراتبی)؛ 2- کنترل شکل واژه ها به لحاظ جمع یا مفرد بودن و حذف قیدها، صفت ها و مصدرها؛ 3- حفظ اصطلاحات به صورت بسیط و عام و تجزیه به عوامل معنائی؛ 4- سلسله مراتب رده ای و روابط وابستگی؛ 5- تحلیل چهریزه ای و تحلیل خوشه ای. سازوکارهای مورد بررسی برای ایجاد مانعیت بیش تر در بازیابی اطلاعات عبارتند از: 1- اخص گرائی و پیش همارائی؛ 2- استفاده از شاخص ربط و شاخص نقش. در انتها تفاوت اصطلاحنامه ها با سرعنوان های موضوعی و طرح های رده بندی آورده می شود.
    کلیدواژگان: اصطلاحنامه ها، اصطلاح نامه نگاری، زبان های کنترل شده، روابط معناشناختی، روابط سلسله مراتبی، رابطه مترادف، رابطه همبسته، اصطلاحات اعم، اصطلاحات اخص، میزان مانعیت، میزان جامعیت
  • فاطمه نورایی نژاد صفحه 85
    استاد عبدالمحمد آیتی، متولد 1305 در شهر بروجرد است. وی تحصیلات قدیمه و جدیده خود را در بروجرد آغاز کرد. برای ادامه تحصیل، ابتدا راهی قم و مدرسه فیضیه و سپس راهی تهران و دانشکده معقول و منقول شد. در اینجا وی از کلاس های اساتیدی چون فاضل تونی، الهی قمشه ای، بدیع الزمان فروزانفر، غلامحسین صدیقی و محمدعلی حکیم شیرازی بهره مند گردید. توشه علمی آیتی و ذوق ادبی او به شناخته شدن وی به عنوان یکی از ادبا و نویسندگان مطرح و نهایتا تالیف و ترجمه حدود چهل عنوان کتاب منجر گردید. عبدالمحمد آیتی در کارنامه آثار خود، ترجمه قرآن کریم، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را دارد. از آنجا که جلسه هفتم مصاحبه گروه تاریخ شفاهی با ایشان، مصادف با ماه محرم شد، بر آن شدند که به واگویه مشاهدات خود از مراسم سنتی مذهبی ایام محرم الحرام بروجرد در سالهای کودکی تا جوانی خود بپردازند.
    کلیدواژگان: آیتی، عبدالمحمد، 1305، بروجرد، مصاحبه، تعزیه خوانی، روضه خوانی، سینه زنی، نمایش های مذهبی، دوره پهلوی، عاشورا، سوگواری ها، سقاخانه ها، مراسم مذهبی، قمه زنی، روحانیان
  • سیدامیرمسعود شهرام نیا صفحه 99
  • محسن جعفری مذهب صفحه 127
|
  • Molood Sotoodeh Page 11
    This article begins by reviewing the reasons for providing weapons for military me in Iran. It explains that the increasing use of firearms by the military led to the development of specialized skills among the military. The growing power and effectiveness of the army forced Shah Abbas to make changes in its structure so as to maintain his overall control. A number of specialized military skills are reviewed according to two records of decrees issued by Shah Soltan Hossein, the last Safavid king. Finally, it is concluded that the army was an important tool for the kings of Iran, by which they could have threatened their enemies and prolonged their own government.
    Keywords: Army, Safavids, Shah Abbas I, 1571, 1629, Soltan Hossein, Safavid king of Iran, 1668, 1726, Organization, Organizational hierarchy, Historical records
  • Seyedmahmud Sadatbidgoli, Zahra Sarookhani Page 25
    This article describes the natural environment of Kashan and the strategies that its inhabitants adopted for adjusting themselves with the environment. It also briefly reviews the history of Kashan from prehistory up to the Qajar era. This article describes the natural environment of Kashan and the strategies that its inhabitants adopted for adjusting themselves with the environment. It also briefly reviews the history of Kashan from prehistory up to the Qajar era. era Kashan protected itself against invaders with the help of its great fort, villages near Kashan, such as Nouh-Abad, which did not have forts, were not safe from attacks. Lack of safety, together with other reasons such as the arid climate of Kashan and the existence of Qanats beneath houses, led the inhabitants of this area to build underground constructions. In Noush-Abad such constructions through which Qanats passed and had rooms for storing wheat, are called “Ouei.” Research shows that one of the main functions of Oueis was to serve as refuges. This research finds that: 1- The natural environment of Kashan has had an important role for constructing Oueis and reaching underground waters 2- The geographical situation of this city and the fact that lots of armies passed the area was an important factor for using the Oueis as shelters 3- The Oueis have been used for different purposes in different eras according to the political conditions 4- There is a possibility that these architectural structures are relics of Mithraism.
    Keywords: Localized architecture, Iranian Architecture, Underground waters, Spatial ecology, Human ecology, Ouei, Usage, Iran, Kashan, Noush, Abad village, Archaeological findings, Qanats
  • Seyedmasoud Seyedbonakdar Page 37
    This article studies the procedure of applying Reza Shah’s decree of banning the Hijab specifically in Esfahan and the outcomes that it had in this city according to the existing records and resources. The article concludes that banning the Hijab was one of the most controversial acts of Reza Shah. Many reactions and disagreements arouse from the ban of Hijab in Esfahan because this city was a religious and traditional city. Therefore the government resorted to enforcing the ban. At the same time, some social classes willingly accepted the ban.
    Keywords: Ban on the Hijab, Women, Esfahan, Fighting against government, Reza Shah, Pahlavi king of Iran, 1878, 1944, Historical records
  • Hosein Zarini Page 43
    This paper, aiming to present a newly found record about Mirzadeh Eshghi, reviews the social and political conditions of Eshghi’s time and studies his political and cultural life. This newly found record is the verdict of the Supreme Court of Iran on Abolghasem Bahman, an accused murderer of Eshghi. Mirzadeh Eshghi was a poet of late Qajar and early Pahlavi period. The victory of the Constitutional Revolution which caused far-reaching political, social and cultural changes, along with events such as the First World War, occupation of Iran and the coup d’etat of February 21, 1921, provoked reactions from Eshghi. He criticized the conditions of his society via poems, screenplays, and other writings. Such social activities and especially publishing the Gharn-e Bistom (Twentieth Century) newspaper was not welcomed by Reza Shah and led to the political persecution and assassination of Eshghi. The murderers of Eshghi escaped and only one of them were captured by people. Although the case of this accused murderer was brought to court, finally he was acquitted.
    Keywords: Eshghi, Mohammadreza ebn Abolghasem, 1893, 1924, Terror, Supreme court, Political crimes, Verdict, The accused, Pahlavi era, Reza Pahlavi, Shah of Iran, 1878, 1944, Political activities, Cultural activities, Punishments, Historical records
  • Azam Musachamani* Page 51
    This article opens by describing the objectives and responsibilities of archives and universities. University archives are defined as organizational archives and the differences between such archives, which are usually established within University libraries, and other archives are pointed out. As an example, Harvard University Archives is reviewed in this paper.
    Keywords: Furthermore, Oxford University Museum, Oxford UniversityArchives, McGill UniversityMuseum, McGillUniversity
  • Maryam Vetr Page 63
    This article begins with a brief description of the indexing language as a factor that affects the efficiency of indexing. After reviewing different indexing languages which are natural indexing language, free indexing language, and controlled indexing language, the article describes the structure and function of thesauruses. Next it provides a short history of thesauruses, inside and outside Iran and then explains the form of thesauruses (the method they use for presenting terms and the semantic relations). The rules of developing thesauruses are studied from two aspects: vocabulary control and determining basic thesaurus relations. Then their structure is studied in terms of the solutions they provide for enhancing precision and recall in information retrieval. Finally, the differences between thesauruses, subject headings and classification schemes are explored.
    Keywords: Thesaurus, Constructing thesaurus, Controlled languages, Semantic relationships, Hierarchical relationships, Synonymous relationship, Associative relationship, Broader terms, Narrower terms, Recall rate, Precision rate
  • Fatemeh Nooraeenejad* Page 85
    Abdol-Mohammad Ayati was bom in Borujerd in 1926 and began his education in the same city. Later on he traveled to Qom to continue his education in the Feizie School of Islamic studies. After studying in Qom he went to Tehran and pursued his studies in the Faculty of Traditional and Theoretical Studies of the University of Tehran which later changed to the Faculty of Theology and Islamic Studies. In Tehran, Ayati studied under renowned instmctors such as Fazel Tooni, Elahi Qomshei, Badi’ozzaman Foruzanfar, Gholam-Hossein Seddiqi and Mohammad-Ali Hakim Shirazi. Abdol Mohammad Ayati is a well known author ami the books he either wrote or translated run to forty volumes, among which the translation of the holy Quran, Nahjolbalaghe and Sahife Sajadie can be mentioned. The seventh interview of Iran’s National Archives oral history group with Ayati was conducted in Moharram; he therefore decided to speak about his memories of the religious ceremonies of Moharram held in Borujerd during his childhood and youth.
    Keywords: Ayati, Abdol, Mohammad, 1926, Borujerd, Interview, Tazia (Shiite Passion play), Mourning ceremonies, Religious dramas, Pahlavi era, Ashoura, Saqakhaneh, Religious ceremony, Sword beating, Clerics, Oral history