فصلنامه مدرس علوم انسانی
سال یازدهم شماره 4 (پیاپی 53، بهار 1386)

در دهه های اخیر، مناطق مختلف آفریقا شاهد بحرانها و مناقشات متعدد بود. غرب آفریقا نیز از این امر مستثنا نبود و امنیت این منطقه از آفریقا در برهه ای به شدت مورد تهدید قرار گرفت. اما در این منطقه، سازوکارهایی به کار گرفته شد تا بحرانها تحت مدیریت قرار گرفته، مناقشات کاهش یابند. در این مقاله سعی شده نشان دهیم که ایجاد فضاهای مردم سالارانه، تعویض دولتهای در حال فروپاشی به دولتهای برآمده از صندوق رای، موقعیتهای بدیعی را برای اصلاح در بخش های امنیتی منطقه به وجود آورد. در این تحقیق، دولتهای آفریقایی بر اساس برخی معیارهای اساسی طبقه بندی شده اند تا وضعیت مدیریت بخشهای امنیتی آنها به دست آید. در واقع، تلفیق قواعد در سطح منطقه و فعالیت بخش غیر دولتی موجب حسن حکومت داری حتی در بخش امنیتی در سطح ملی و منطقه ای خواهد شد. اما پذیرش اصول حکومت داری خوب توسط دولتها الزاما به تغییرات عمیق در آنها نمی انجامد. لذا ضرورت برنامه ای برای مدیریت بخش امنیتی در سطح زیرمنطقه و ملی احساس شد تا زمینه های لازم برای تحقق اصلاحات در بخش امنیتی غرب آفریقا فراهم آید. علی رغم کندی برخی کشورهای منطقه در این راه، شاهد پیشرفتهای خوبی بودیم که در جدول «طبقه بندی کشورها»، وضعیت هر کدام از شانزده کشور غرب آفریقا، ماهیت حکومتداری، توانمندی ها و میزان اصلاحات در بخش امنیتی آنها نشان داده شده است.

وقوع لغزش در سطوح شیب دار حوضه های کوهستانی، نتیجه عملکرد فرایندهای مختلف و تاثیر چندین عامل ویژه است. نوع واحدهای سنگی، شیب، نوع کاربری، میزان بارندگی، حضور گسلها، عبور جاده ها از کمرکش کوهستانها و جریان آبها در دره ها، از جمله عواملی هستند که در وقوع لغزشها در نواحی کوهستانی، نقش تعیین کننده دارند، اما در یک محدوده خاص، عامل ویژه ای نقش برجسته تری در وقوع لغزشها ایفا می کند که در اقدامات پیشگیرانه، تعیین چنین عامل ویژه از اهمیت خاصی برخوردار است. در حوضه قرنقوچای که از نظر نوع واحدهای سنگی، ویژگی ژئومورفولوژیکی و زمین شناسی و همچنین نحوه ارتباط انسان با محیط، تنوع خاصی وجود دارد، به لحاظ این تنوع، علل وقوع لغزشها نیز در قسمتهای مختلف حوضه، متفاوت و متنوع است. در این مقاله، با استناد به پراکندگی لغزشها بر روی 9 لایه مختلف از نقشه های عامل، فراوانی وقوع لغزشها محاسبه و با استفاده از روش تعیین عامل ویژه، از بین عوامل مختلف، عامل اصلی تحریک کننده شیبها نسبت به وقوع زمین لغزشها، تعیین شده و در نهایت با بهره گیری از نرم افزارArc/View، محدوده حوضه قرنقوچای از نظر حساسیت به وقوع لغزش، پهنه بندی شده است. این محاسبات و نقشه نهایی تهیه شده نشان می دهد که محدوده خاکسترهای آتشفشانی و مارنها که لغزشهای بزرگ قدیمی نیز در گذشته بر روی آنها اتفاق افتاده، مساعدترین بستر را برای وقوع لغزشها فراهم می سازند. در بخشهای دیگر حوضه، کشت آبی که با آشفتگی شدید دامنه ها نیز همراه شده، به عمده ترین عامل تحریک کننده دامنه ها نسبت به وقوع لغزشها تبدیل گردیده است.

با توجه به آنکه دولت الکترونیکی، مقوله نوپایی است و اقتباس آن در سطوح متفاوتی از تکامل و پیچیدگی در میان کشورهای مختلف قرار دارد. در این مقاله سعی شده ابتدا بر اساس پالایش موارد مورد مراجعه از رهاوردها، دورنماها، راهبردها، ابتکار عملها و تجارب مطرح در عرصه به کارگیری دولت الکترونیکی و استخراج اصول مسلم و بدیهی در یک مجموعه متوازن و کل نگر، به طرح یک مدل مرجع (به عنوان معیار سنجش) در مسیر تکامل دولت الکترونیکی اقدام شود. سپس تبیین وضعیت موجود از پیشرفت دولت الکترونیکی در شهر تهران بر مبنای معیار سنجش حاصل و تحلیل شکاف نسبت به وضعیت ایده آل صورت گرفته است. نتایج بررسی به عمل آمده، گویای آن است که دولت الکترونیکی در شهر تهران با توجه به وجود شکاف بالا، فاقد قابلیتهای لازم در پوشش مؤلفه های نظام تجاری شهر از منظر مدیریت یکپارچه شهری است. لذا فرایند ارزیابی نقش دولت الکترونیکی در ساماندهی نظام تجاری شهر، در یک تحلیل قیاسی و بر مبنای مقایسه تطبیقی از امکان اقتباس قابلیتهای مدل ایده آل در پوشش مؤلفه های نظام تجاری شهر، انجام پذیرفته است.

در این پژوهش با استفاده از داده های مربوط به فراوانی وقوع توفانهای تندری در تبریز به عنوان نمونه ای از اقلیم شمال غرب ایران، خصوصیات زمانی و آماری توفانهای تندری مورد مطالعه قرار داده شده است. در این مطالعه بر حسب مورد از روش های تعیین همبستگی رتبه ای اسپیرمن، تحلیل روند خطی و پلی نومیال درجه 6 و نیز روش تحلیل خوشه ایادغام بر حسب متوسط درون گروهی با معیار فاصله بلوکی برای طبقه بندی ماهانه وقوع توفانهای تندری استفاده شده است. این مطالعه نشان داد که در مقیاس زمانی ماهانه، ماه مه و در بازه فصلی، بهار دارای بیشترین فراوانی وقوع توفانهای تندری هستند. آمار هواشناسی نشان می دهد که به هنگام وقوع توفانهای تندری، پدیده های اقلیمی فرعی خطرناکی مانند تگرگ، رگبارهای سنگین و سیل آسا، بادهای شدید و صاعقه، پدیده غالب اقلیمی تبریز هستند. سوانح اقلیمی یادشده به عنوان بخشی از ماهیت اقلیم تبریز و کل منطقه شمال غرب ایران، هر ساله خسارات فراوان اقتصادی- اجتماعی و زیست محیطی را متوجه مردم به ویژه کشاورزان و دامداران می کنند. توزیع احتمال وقوع توفانهای تندری تبریز، مبین اجتناب ناپذیر بودن وقوع آنها به ویژه در دوره های برگشت کوتاه مدت است و از این رو، توفانهای تندری و پدیده های فرعی ناشی از آن در تبریز یک خطر مخرب دائم محسوب می گردد.

این مقاله برمبنای رهیافت عقلانیت انتقادی نوشته شده است. مهمترین هدف مقاله، تنظیم یک دستگاه معرفتی برای حل مساله علمی است. در این نوشتار ابتدا به طرح مسائل روش شناسی پرداخته، آنگاه، به دو سؤال روش شناختی پاسخ داده شده است: مساله علمی چیست و چگونه می توان مساله یابی کرد. در پاسخ به سؤال اول، پس از استدلال در باب مساله، دو نوع مساله از هم تفکیک گردیده است: مساله تئوریک و مساله اجتماعی. در پاسخ به سؤال دوم، خاستگاه مساله تئوریک در دانش علمی و منشا مساله اجتماعی در واقعیت جستجو شده است. در ادامه، منطق حل مساله را بر دو نوع استدلال استوار ساخته ایم: 1) استدلال عقلانی (نظری)، 2) استدلال تجربی نقادانه. در استدلال عقلانی، راه حل موقت مساله و در استدلال تجربی، داوری انتقادی در باب صدق یا کذب آن راه حل مورد بحث قرار گرفته است. این دو نوع استدلال را برشیوه آزمون و خطا استوار ساخته ایم. از حیث روش شناختی برای تجربه، دو مقام قائل شده ایم: مقام گردآوری و مقام داوری و تاکید شده که مقام گردآوری تجربه جدا از مقام داوری آن است. روش های تحلیل کمی و کیفی را به عنوان روش های داوری مورد بحث قرار داده ایم. ویژگی دیگر این نوشتار این است که روش علمی فرموله شده در مقاله را در تبیین تئوریک مساله عدم تحکیم دمکراتیک در ایران به کار برده، حسب آن، مقاله هم بعد تئوریک و هم بعد تجربی پیدا کرده است.

این پژوهش، شناسایی نواحی مستعد توسعه اکوتوریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد را مد نظر دارد. امکان سنجی نواحی مستعد توسعه اکوتوریسم با استفاده از مدل اکوتوریسم انجام شد. هر یک از پارامترهای ارائه شده در مدل، از قبیل شکل زمین (درصد شیب، ارتفاع از سطح دریا و جهتهای جغرافیایی)، خاک شناسی (حاصلخیزی، عمق، بافت و زهکشی)، پوشش گیاهی (تراکم، فرم رویشی و وضعیت مراتع)، سنگ شناسی، مناطق حفاظت شده، وضعیت اقلیمی (توزیع دما، رطوبت، روزهای آفتابی، سرعت متوسط باد) و دبی آب، به طور جداگانه بررسی و برای هر یک نقشه رقومی تهیه گردید. لایه های فوق، طبق هدف مورد نظر و بر اساس داده های پیشنهادی مدل اکوتوریسم کلاسه بندی شد. تجزیه و تحلیل، جمع بندی و ارزیابی داده ها با استفاده از GIS صورت گرفت و در نهایت، نقشه پهنه بندی نواحی مستعد توسعه اکوتوریسم استان تولید شد. همچنین با استفاده از روش ترجونگ، وضعیت زیست اقلیم انسانی در استان مورد مطالعه قرار گرفت. یافته های تحقیق نشان می دهد که با در نظر گرفتن توام یافته ها در بخش امکان سنجی نواحی مستعد توسعه اکوتوریسم و یافته های تحقیق در بخش اقلیم آسایش، شهرستانهای بویراحمد و دنا برای تفرج تابستانه و شهرستانهای گچساران و کهگیلویه برای تفرج زمستانه مناسبند. همچنین هر یک از شهرستانهای استان به لحاظ میزان برخورداری از زیرساختهای توسعه توریسم مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس، شهرستانهای دنا و گچساران برای ارائه خدمات و پشتیبانی گردشگری، توانمندی بیشتری دارند.

بسیاری از ذخایر هیدروکربوری شناخته شده ایران در نفتگیرهای تاقدیسی سازند آسماری متمرکز شده اند. تاثیر شکستگی ها در آنیزوتروپی و ناهمگنی مخازن کربناته آسماری موجب شده تا این عناصر ساختاری در فرایند شبیه سازی جریان سیالات هیدروکربوری از اهمیت زیادی برخوردار شوند. مدل سازی شبکه شکستگی ها در مخازن آسماری، نیازمند پارامترهای زیادی است که اغلب آنها را نمی توان از روی داده های چاه ها به دست آورد. از این رو، اطلاعات حاصل از مطالعات سنجش از دور رخنمونهای آسماری می تواند به عنوان مبنایی برای تعیین این پارامترها قرار گیرد.
تصاویر ماهواره ای یکی از مهمترین تکنیکهای زمین شناسی برای شناسایی و استخراج سیستمهای شکستگی محسوب می شوند. به منظور مطالعات سنجش از دور سیستمهای گسلش / شکستگی در برونزدهای سازند آسماری، ناحیه تاقدیس کوه آسماری در حاشیه کمربند چین- راندگی زاگرس مورد توجه قرار گرفت. در این پژوهش، از تصاویر ماهواره ای ETM+ لندست، تصاویر ASTER (با توان تفکیک طیفی بالا) و تصاویرIRS-PAN (با توان تفکیک مکانی بالا) و مدل رقومی ارتفاع (با مقیاس 25000: 1) ناحیه تاقدیس کوه آسماری استفاده شده است. تصحیح هندسی، پردازش داده های رقومی، و بارزسازی آثار شکستگی در تصاویر ماهواره ای با استفاده از نرم افزار ER 4/6 Mappeانجام گردید. علاوه بر این، به منظور بهبود فرایند مطالعه شکستگی ها، ضمن همپوشانی DEM با نقشه زمین شناسی و تصاویر ماهواره ای، انواع مدلهای سه بعدی ایجاد شد. در این مطالعات، برداشتهای متعددی بر روی آثار شکستگی صورت گرفت که نتایج آن در قالب انواع تصاویر، نقشه ها، مدلهای سه بعدی، و نمودارهای آماری ارائه گردیده است. مطالعات آماری و آنالیزهای ساختاری در تاقدیس کوه آسماری، نشانگر سیستمهای گسلش / شکستگی متعددی است که توسط سازوکارهای مختلف و بعضا در زمانهای متفاوت تشکیل شده اند. نتایج این مطالعات می تواند به عنوان مبنایی برای مدل سازی الگوی شکستگی، و پیش بینی جریان سیالات هیدروکربوری در مخازن آسماری قرار گیرد.

کمبود آب و عدم مدیریت صحیح منابع آب قابل دسترس، بحران آبی را ایجاد می کند که وقوع خشکسالی ها باعث تشدید آن می گردد و دارای ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی است. در پژوهش حاضر، بحران آب در دشت نیشابور مورد بررسی قرار گرفته است. برای این مطالعه از داده های آب و هوایی، هیدرولوژی، زمین شناسی و کاربری اراضی استفاده شده و تحلیل وضعیت آبخوان دشت، بیلان هیدرولوژیکی، بررسی نیازهای آبی و نقش کاربری ارضی در بروز بحران و نهایتا تحلیل توزیع فضایی بحران بررسی شده است. نتایح حاصل از این بررسی نشان داد که مخزن دشت نیشابور دارای کسری مخزنی در حدود 200 میلیون متر مکعب است و مناطق دارای پتانسیل بحران متوسط تا شدید حدود 50 درصد از پوشش دشت را دارا است که با توجه به کاربری اراضی موجود، پیشنهاد تغییر و اصلاح کاربری ها برای مناطق دارای بحران ارائه شده تا بدین وسیله بتوان بحران آب را تحت کنترل درآورد و از شدت آن کاست.

این مطالعه با هدف تعیین موقعیت و چگونگی استقرار رودباد روی منطقه غرب کشور و سرعت آن به هنگام تسلط سامانه های سینوپتیک بارش زا در سطح زمین انجام گرفته است. به این منظور، داده های بارشی 7 ایستگاه در دو استان ایلام و کرمانشاه در دوره 10 ساله 1990 تا 1999 میلادی، تعداد 60 سامانه انتخاب شده و نقشه های سطوح فوقانی 54 سامانه آنها که در دسترس بود، مورد بررسی قرار گرفت. تحلیلهای مورد نیاز با بررسی نقشه های دو روز قبل از بارش، روز آغاز بارش و روزهای حداکثر بارش صورت گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که در دو روز قبل از بارش، مسیرهای رودباد دارای انحنای آنتی سیکلونی بوده که در روزهای آغاز و حداکثر بارش، انحنای سیکلونی کسب می کنند. میزان گرادیان مداری جریانات رودباد نیز به میزان زیادی در روزهای حداکثر بارش، بیشتر از سایر روزهای بارندگی است و در روزهای قبل از بارش به کمترین میزان خود می رسد. هسته های رودباد نیز در دو روز قبل از بارش پراکنده بوده، در روزهای آغاز و حداکثر بارش در دو منطقه متمرکز شده اند. اولین منطقه در عرضهای 25 تا 30 درجه شمالی و طول 5/32 تا 5/42 درجه شرقی (شمال شرقی دریای سرخ) قرار داشته، منطقه دیگر در عرضهای 35 تا 39 درجه شمالی و طول 45 تا 50 درجه شرقی (جنوب غرب دریای خزر) است. بین سرعت هسته های رودباد و میزان بارش سامانه ها، رابطه خطی خاصی وجود ندارد که این امر به علت تاثیر عوامل متعدد در میزان بارش سامانه ها است. حداکثر اعمال اثر رودباد در منطقه مورد مطالعه در شرایطی است که رودباد در سطوح بالای تروپسفر (200 هکتوپاسکال)، در جنوب رودباد سطوح پایینتر (300 هکتوپاسکال) قرار بگیرد، به گونه ای که رودباد در سطوح پایین تروپسفر به منطقه مورد مطالعه نزدیک باشد.

در امتداد جبهه کوهستانی دامنه شمالی و جنوبی رشته کوهستانی میشوداغ، واقع در شمال غرب ایران، مخروط افکنه هایی شکل گرفته اند که تشکیل آنها بی ارتباط با عوامل محیطی، از قبیل فعالیتهای تکتونیکی نیست. در این تحقیق، فعالیتهای تکتونیکی در بخشهای مختلف رشته کوهستانی میشوداغ (37 مخروط افکنه کواترنری در قالب چهارگروه)، به عنوان مهمترین عامل ایجادکننده فضای مناسب برای رسوبگذاری فرض شده است و برای اثبات این فرضیه و دستیابی به اهداف آن که همانا تعیین نقش فعالیتهای تکتونیکی در ایجاد اشکال مخروط افکنه ای است، ابتدا مخروط افکنه های واقع در دو سوی کوهستان و حوضه های مربوط شناسایی، و سپس ویژگی های مورفولوژیکی و شاخصهای مورفومتری آنها از طریق کارهای میدانی، تحلیل نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی و تفسیر عکسهای هوایی و ماهواره ای استخراج و ارتباط بین این ویژگی ها از طریق روش های آماری بررسی شده است. بررسی ها نشان می دهد که نقش فعالیتهای تکتونیکی در کنترل سازوکارهای مؤثر در مورفولوژی و مورفومتری سیستمهای مخروط افکنه ای منطقه، نقشی دوگانه بوده است. این فعالیتها از یک سو موجبات جابه جایی های تکتونیکی را در حوضه های آبریز فراهم کرده اند و از سوی دیگر، با ایجاد حرکات عمودی و راستالغز در پایکوه های شمالی و جنوبی میشوداغ، تفاوتهایی را در نوع فضای رسوبگذاری در قسمتهای مختلف منطقه مورد مطالعه پدید آورده اند. در کل، اثر این فعالیتها بر سیستمهای مخروط افکنه ای منطقه به صورت تغییر در زاویه رفت و روب، ویژگی های نیمرخ طولی و عرضی سطح، چندبخش شدگی، بریدگی راس، تشکیل خندقهای فرسایشی، بالاآمدگی رسوبات کواترنری، تشکیل مخروط افکنه های تلسکوپی، ویژگی های ساختمان زیرین مخروط افکنه ها و همچنین در کشیدگی حوضه های آبریز تغذیه کننده، تغییرات شیب در جبهه کوهستانی، وجود آلومتری مثبت در رابطه بین مساحت مخروط افکنه ها و مساحت حوضه های آبریز در برخی از گروه های مخروط افکنه ای و تشکیل حوضه های رسوبی جدید، ظاهر شده است.