نشریه رستنیها
سال نهم شماره 2 (پیاپی 31، پاییز و زمستان 1387)

ریزریخت شناسی بذر در 11 گونه از جنس ماشک در ایران با استفاده از میکروسکوپ الکترونی اسکنینگ مورد مطالعه قرار گرفت. الگوی اصلی تزیینات پوسته بذر در گونه ها زگیل دار بود، اما اندازه و تعداد شیارهای جانبی در زگیل ها و تراکم ن ها در گونه های مختلف متفاوت بود. چهار ویژگی در بذر یعنی طول نسبی ناف، شکل ناف، موقعیت نسبی عدسک به ناف در محیط دانه ثابت بودند. این نتایج نشان داد که ریخت شناسی بذر در تعیین حدود بخش ها در ماشک کمکی نمی کند اما در تعیین حدود گونه ها قابل استفاده است. ریزساختار پوسته بذر و الگوی آن می تواند ویژگی های بیشتری را برای تعیین گروه های طبیعی مانند گروه های گونه ای فراهم نماید اما تنوع این ویژگی ها برای جدا کردن گونه های نزدیک اندک می باشد. متن کامل مقاله در قسمت انگلیسی ارایه شده است.

هدف این مطالعه مدل سازی پراکنش مکانی سوسن چلچراغ براساس خصوصیات اکولوژیک جهت پیش بینی زیستگاه های بالقوه برای حفاظت از یک گونه گیاهی نادر می باشد. درک پراکنش مکانی گونه های نادر و در خطر انقراض، متضمن درک عوامل اکولوژیک موثر بر آن ها می باشد که نقش برجسته ای در ارزیابی حفاظت منطقه ای و توسعه برنامه ریزی دارد. یکی از ابزارهای بالقوه جهت تکمیل و رفع کمبود اطلاعات درباره پراکنش و تناسب رویشگاهی گونه های نادر مدل سازی پراکنش این گونه ها می باشد. سوسن چلچراغ گونه ای اندمیک و نادر است که در ارتفاعات ناحیه داماش در استان گیلان، در شمال ایران می روید و در طبقه سوم طبقه بندی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آثار طبیعی ملی) و از سال 1976 تحت حمایت سازمان حفاظت محیط زیست ایران قرار دارد. توسعه مدل پراکنش نیازمند یکپارچگی سامانه اطلاعات جغرافیایی، تحلیل های مکانی و منطقی و ابزار آماری می باشد. نخست متغیرهای اصلی مانند: ارتفاع، جهت جغرافیایی، شیب، خاک و پوشش گیاهی در رویشگاه های سوسن چلچراغ شامل: داماش، درفک و خانقاه اردبیل براساس مطالعات میدانیو مطالعات پیشین انتخاب و بررسی شد. داده های توپوگرافیک در سامانه اطلاعات جغرافیایی تجزیه و تحلیل شده و خصوصیات شکل زمین رویشگاه حاصل شد. نتایج به دست آمده تجزیه و تحلیل (منطقی و آماری) و عوامل موثر بر پراکنش مکانی سوسن چلچراغ معرفی شد. نتایج به صورت دو مدل شامل: مدل مفهومی و مدل کمی- وزنی طبقه بندی شد. وزن دهی مدل کمی- وزنی با استفاده از تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی انجام پذیرفت. مقایسه کارایی دو مدل نشان می دهد که مدل کمی- وزنی دقیق تر و موثر تر می باشد.

بیشتر مطالعات انجام شده روی نی عمدتا مربوط به اروپا است درحالی که این گیاه در بسیاری از مناطق قاره آسیا و قاره های دیگر در شرایط متفاوت آب و هوایی وجود دارد.
در بررسی حاضر، ریزوم های 39 جمعیت نی از مناطق مختلف ایران جمع آوری گردید و در شرایط یکسان در مزرعه آزمایشی دانشکده علوم زراعی دانشگاه تهران در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار کاشته شد. در انتهای فصل رشد تعدادی از ویژگی های رشدی مورد اندازه گیری قرار گرفت. تفاوت های زیادی در طول ساقه، سطح برگ، قطر ساقه، طول گل آذین، وزن خشک ساقه، وزن خشک برگ، درصد ساقه های دارای گل آذین، تعداد روز تا شروع گل دهی و تعداد روز تا شروع زرد شدن بین جمعیت های نی در ایران مشاهده شد. تجزیه خوشه ایجمعیت های نی بر اساس فاصله تولید شده برای ویژگی های مورد مطالعه یک دندروگرام با چهار گروه اصلی تولید کرد که عمدتا بر اساس منشا جغرافیایی آن ها بود.

جنس Festuca گیاهی علفی، پایا، دارای ریشه های عمیق با بیش از 450 گونه گیاهی متعلق به تیره Poaceae می باشد. گونه های این جنس از لحاظ ارتفاع، طول عمر و پهنای برگ با یکدیگر تفاوت دارند. براساس اندازه برگ به دو گروه ریزبرگ (fine-leaved) و پهن برگ (broad-leaved) تقسیم می شوند. طی این تحقیق، آناتومی برگ در پنج گونه از جنسFestuca L. به اسامی:F. valesiaca، F. sulcata، F. akhanii، F. heterophylla وF. elwendiana از گروه ریزبرگان به منظور معرفی صفات مهم تشریحی و امکان کاربرد تاکسونومیکی آن ها مورد بررسی قرار گرفت. برگ گونه های مختلف برش گیری و سپس رنگ آمیزی مضاعف شد. در بررسی برش ها صفات کمی و کیفی مانند اندازه پهنک، نوع روزنه و کرک و میزان تراکم آن ها در سطوح فوقانی و تحتانی، تشخیص نوع مزوفیل و وجود یا عدم وجود بافت های استحکامی تعیین شد. اطلاعات حاصل از صفات تشریحی آنالیز آماری گردید و صفات مهم در شناسایی گونه ها تعیین و کلید شناسایی تشریحی برای گونه های مورد مطالعه ارایه شد.

به منظور بررسی میزان تنوع درونی و بین جمعیتی گونه انجیلی بر اساس صفات مورفولوژیک برگ، سه جمعیت از این گونه به ترتیب در ارتفاع 182متر از سطح دریا (جمعیت پاسند 1)، 340 (جمعیت پاسند 2)،540 (جمعیت پاسند 3)، در طول یک شیب ارتفاعی واقع در منطقه بهشهر انتخاب گردید. در رویشگاه های اول و دوم 10 پایه و در رویشگاه سوم، پنج پایه انتخاب و از هر پایه تعدادی برگ از قسمت بیرونی و میانه تاج در نیمه اول مهر جمع آوری شد. برگ های هر پایه درهم آمیخته و سپس به طور تصادفی، پنج برگ جدا و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که از بین تمامی پارامتر های مورد مطالعه، صفات زاویه قاعده، شکل نوک برگ، شکل قاعده برگ و عرض پهنک در 1/0 طول آن در بین جمعیت های مختلف تفاوت معنی داری را با یکدیگر نشان دادند. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که صفاتی همچون؛ حداکثر عرض پهنک، طول دمبرگ، شکل برگ،شکل قاعده برگ و زاویه قاعده بیشترین نقش را در گروه بندی ایفا کردند. نتایج آنالیز خوشه اینشان داد که با توجه به تغییرات واریانس تشکیل خوشه ها، پایه های سه جمعیت در چهار گروه جای گرفتند. همچنین نتایج بررسی تنوع درون جمعیت ها نیز حاکی از وجود تنوع زیاد مورفولوژیک بین پایه ها در سطح جمعیت پاسند 1 بوده است، به طوری که پایه های شماره 1 و 2 از جمعیت پاسند 1 با دارا بودن شرایط رویشگاهی مشابه، بیشترین واریانس را از یکدیگر نشان دادند. از بین صفات مورد مطالعه پارامتر هایی نظیر زاویه قاعده، تعداد رگبرگ و شکل قاعده برگ کمترین تاثیر پذیری (پلاستیسیتی) را نسبت به تغییرات شرایط محیطی از خود نشان دادند، این در حالی است که صفات شکل نوک برگ و طول دمبرگ بیشترین تاثیرپذیری را از شرایط محیطی از خود نشان دادند.

با بررسی 170 نمونه حشره آلوده به قارچ های بیماری زا که طی سالهای 86-1382 از سه استان شمالی کشور جمع آوری شده بود، هشت آرایه از قارچ های متعلق به راسته Entomophthorales از جمله، چهار قارچ بیماری زای حشرات راسته دوبالان شامل: Entomophaga tipulae روی یک پشه پابلند، Entomophthora muscae روی پنج مگس چسبیده به پشت برگ های باقلا، Pandora bulata روی یک مگس چسبیده به پشت برگ زالزالک و Pandora dipterigena روی 19 پشه از خانواده Sciaridae چسبیده به پشت برگ های درخت انجیلی و برگ های کاهو تشخیص داده شد. بیشترین حشرات آلوده به قارچ های بیماری زا را شته ها تشکیل می دادند. Entomophthora planchoniana روی 17 شته، Neozygites fresenii روی 20 شته، Zoophthora sp. تنها روی یکشته و Pandora neoaphidis شایع ترین نمونه قارچی روی 60 شته یافت شد. پنج قارچ به اسامی: Entomophaga tipulae، Entomophthora muscae،Pandora bulata،Pandora dipterigena و Zoophthora sp. برای اولین بار از ایران گزارش می شوند.

در این تحقیق پنج گونه از جنسPolystichum متعلق به Dryopteridaceae به اسامی: P. lonchitis، P. woronowii، P. setiferum، P. braunii و P. aculeatum از استان های گیلان و مازندران از نظر رررشناسی مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور مقایسه ویژگی های هاگ و مطالعه تزیینات سطحی هاگ گونه های این جنس پس از جداسازی از هاگدان طی مراحلی آماده سازی انجام شد، از نمونه ها با میکروسکوپ الکترونی (SEM) تصای شد. به طور کلی، تزیینات سطحی هاگ خاردار گزارش شده است. اما نتایج به دست آمده از این بررسی، تفاوت هایی را بین گونه ها نشان داد از جمله تزیین سطحی هاگP. lonchitis مشبک بوده و حالتی متفاوت نسبت به سایر گونه ها دارد.

در این مقاله، نه گونه از قارچ های بولت (boletes) متعلق به سه جنس Boletus، Leccinum و Xerocomus از تیره Boletaceae و جنس Suillus از تیره Suillaceae که از جنگل های ارسباران آذربایجان شرقی جمع آوری و شناسایی شده اند معرفی می گردد. پنج گونه از نه گونه معرفی شده شامل B. edulis، B. erythropus، B. fechtneri، B. fragrans و X. ferrugineus برای نخستین بار از ایران معرفی می گردند. گونه هایB. pulverulentus، L. pseudoscabrum، S. collinitus و S. granulatus پیش از این از سایر نقاط ایران گزارش شده اند. توصیف کلیه گونه های مطالعه شده به همراه تصاویر و ترسیم هایی ارایه شده است.

در تحقیق حاضر، صفات تشریحی ساقه تمامی گونه های جنس Corydalis در ایران با استفاده از میکروسکوپ نوری و نیز صفات گرده ای این گونه ها، به استثناء C. seisumsiana با کمک میکروسکوپ الکترونی (SEM) مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. گونه ها عبارتند از: C. haussknechtii و C. angustifolia از بخش Corydalis، C. cava از بخش Radix-cava، C. rupestris از بخش Strictae، C. aitchisonii، C. verticillaris، C. oppositifolia،C. seisumsiana، C. hyrcana و C. chionophila از بخش Leonticoides. نتایج تحقیق نشان داد که که گونه های متعلق به بخش های غده دار جنس Corydalis در ایران دارای مشترکات اساسی از نظر صفات تشریحی و گرده ای با یکدیگر هستند و قرار دادن آن ها در قالب یک زیر جنس واحد که احتمال آن در بررسی های مورفولوژیکی مطرح شده است، به عنوان یک گروه بندی طبیعی تایید می شود. همچنین، در آناتومی ساقه و در گرده گونه های مورد بررسی، صفات مشخصی وجود دارد که تفکیک آن ها به بخش های مختلف قابل انجام است و این بخش بندی با رده بندی مورفولوژیکی بخش های جنس Corydalis مطابقت دارد. از جمله خصوصیات بارز بخش ها از لحاظ آناتومی ساقه می توان به تعداد و ویژگی های دسته های آوندی اشاره کرد. از لحاظ گرده شناسی نیز می توان از اندازه دانه گرده، وضعیت منافذ روی سطح دانه گرده و شکل تزیینات سطحی نام برد. در این مطالعه کلید شناسایی گرده ای بخش های جنس Corydalis نیز ارایه شد.

طی جمع آوری و شناسایی قارچ های Zygomycetes در تابستان 1383، یک جدایه از میوه درخت انجیر (Ficus carica L.) در تهران به دست آمد. پرگنه این قارچ روی محیط MEA (عصاره مالت + آگار)، تشتک پتری 90 میلی متری را تا ارتفاع 6 میلی متری، پس از گذشت 48 ساعت در دمای 24 درجه سانتی گراد پر می کند. پرگنه ابتدا سفید است ولی با تشکیل اسپورانژیوم های تیره، به خصوص در حاشیه، سیاه رنگ می شود. اسپورانژیوفور ها برافراشته اند، مستقیما از سطح آگار برمی خیزند و قطر آن ها به 66 میکرومتر می رسد.
در جوانی سر آن ها خم می شود و در زمان بلوغ راست می ایستند. اسپورانژیوفورها به طرف بالا پهن و در انتها زیر اسپورانژیوم مقداری فشرده می شوند، به ندرت منشعب می گردند و گاه در طول آن ها بند و برجستگی های موضعی دیده می شود (شکل 1، b، f، g و i). هر کدام از اسپورانژیوفورها به اسپورانژیوم منتهی می شوند. اسپورانژیوم ها کم و بیش کروی هستند،275-25 میکرومتر قطر دارند، به رنگ زرد- قهوه ای تا قهوه ای در جوانی و به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه با ظاهری پودری در زمان بلوغ در می آیند. اسپورانژیوم ها هاگ فراوان دارند، دیواره آن ها پایاست و با کریستال های سوزنی شکل پوشیده شده است (شکل 1، a). دیواره دارای یک درز طولیست که در زمان بلوغ، از آنجا به دو نیمه کم و بیش مساوی تقسیم می شود، در نتیجه بخش شفاف اسپورانژیوم ها که بعدا مایع و قطره ای شکل می شوند، ایجاد می گردد (شکل 1، f). کلوملا قهوه ای- موشی رنگ با انتهایی صاف است، که به شکل های گلابی وارونه، تخم مرغی وارونه، مخروطی وارونه و یا مستطیلی دیده می شود و در پهن ترین قسمت 130-13 میکرومتر قطر دارد. دیواره آن ها صاف است