فهرست مطالب

مطالعات قرآن و حدیث - پیاپی 1 (پاییز و زمستان 1386)

نشریه مطالعات قرآن و حدیث
پیاپی 1 (پاییز و زمستان 1386)

  • تاریخ انتشار: 1386/10/11
  • تعداد عناوین: 8
|
  • سخن مدیر مسئول
    صفحه 5
    سخن مدیر مسئولخداوند متعال را شاکریم که پس از انتشار مجلۀ علمی- پژوهشی «نامۀ حکمت» در حوزۀ «معرفت شناسی و فلسفۀ دین» به ما این توفیق را عنایت فرمود که نخستین شمارۀ مجلۀ «مطالعات قرآن و حدیث» را در حوزۀ «مباحث علوم قرآن، تفسیر و علوم حدیث» منتشر کنیم.
    شایسته است که در نخستین شمارۀ مجلۀ «مطالعات قرآن و حدیث» انگیزه و هدف از انتشار آن برای خوانندگان و نویسندگان مقالات علمی توضیح داده شود. قرآن، معجزۀ جاوید پیامبر اعظم اسلام(ص) همواره در طول تاریخ پس از نزول، الهام بخش انسان ها بوده است. رمز جاودانگی کتاب الهی در قابلیت بازخوانی و تفسیر مجدد در هر زمان است؛ چراکه «لاتبلی عجائبه ولا تنتهی غرائبه» زیبایی های آن کهنه نمی شود و شگفتی های آن پایان نمی پذیرد.
    فرهیختگان مسلمان باید از این ظرفیت پایان ناپذیر با تفکر و تدبر در قرآن بهره بگیرند و با استفاده از روش های متقن فهم و تدبر در قرآن و آگاهی از دانش های روز، پرسش ها و نیازهای عصر خود را به قرآن عرضه و از آن پاسخ بگیرند تا از آثار مبارک آن بهره مند شوند. از این روی، هر چه مطالعات قرآنی افزون تر شود، جامعۀ بشری بهتر می تواند از هدایت های الهی در قرآن استفاده کند.
    اکنون با گسترش روزافزون علوم بشری روبه رو هستیم؛ به ویژه در قلمرو علوم انسانی که پایه و اساس آن در چند قرن گذشته بر جدایی از ارزش ها، اخلاق و آموزه های دینی بنا نهاده شده و در نتیجه، انسان های بسیاری را دچار اضطراب، پوچی و سردرگمی بیشتر ساخته است، ضرورت بازگشت به آموزه های دینی، به ویژه اسلام، بیش از گذشته احساس می شود. در میان متون دینی هیچ سندی در حد اعتبار و اهمیت کتاب خدا، قرآن کریم، در اختیار بشر قرار ندارد و باید این سند معتبر را که افتخار مسلمانان است، موضوع مطالعات همه جانبه قرار داد و به جهانیان معرفی کرد.
    مهم ترین رسالت دانشگاه امام صادق(ع) آموزش و تبلیغ اسلام است. بهترین راهکار برای تبلیغ اسلام، طرح پرسش ها و نیازمندی های عصر امروز در برابر قرآن و استنطاق آن است. هدف از انتشار این مجله پاسخ گویی به این نیاز است. امید آنکه دانشمندان حوزۀ علوم قرآنی و حدیث و نیز صاحب نظران عرصه مطالعات علم و دین ما را در این راستا یاری و با ارسال مقالات علمی و ارزشمند خود مدد رسانند.
    برای آشنایی بیشتر نویسندگان محترم مقالات و خوانندگان عزیز این مجله، برخی از اولویت های پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع) و دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد را در زمینۀ علوم قرآنی و حدیث مطرح می کنم:اولویت اول پژوهشی دانشگاه، پژوهش های فرامعرفتی و میان رشته ای علوم اسلامی و سایر علوم است.
    این اولویت در سه بند توضیح داده شده:یک. مطالعه و بررسی در مورد موضوعات میان رشته ای علوم اسلامی، علوم اجتماعی و انسانی؛دو. نقد مبانی، جهت گیری ها و یافته های علوم متعارف بر اساس اصول و معارف اسلامی؛سه. گسترش مرزهای علوم اسلامی با بهره گیری از امکاناتی که علوم متعارف (نظریه ها، روش ها و...) فراهم می کند.
    در این اولویت، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد اولویت گرایش علوم قرآن و حدیث را بدین گونه اعلام کرده است:1. فهم و درک معانی قرآن کریم با عنایت به مباحث میان رشته ای (زبان شناسی، معناشناسی و مردم شناسی)؛ 2. فقه الحدیث، با عنایت به مباحث میان رشته ای معناشناسی؛ 3. روش شناسی تفسیر به ویژه در حوزۀ تفسیر معاصر.
    اولویت دوم پژوهشی دانشگاه پاسخ گویی به شبهاتی است که در مورد فرهنگ و معارف اسلامی و انقلاب اسلامی مطرح می شود.
    طراحی چارچوب های نظری، الگوها و روش های مناسب تبلیغی برای صیانت و ترویج اسلام و انقلاب اسلامی.
  • مجید معارف صفحه 9
    یکی از مسائل مهم در حوزه دین پژوهی، بحث مرجعیت دینی است. به موجب آن، کسانی که اطلاعات علمی در مسائل دینی ندارند، موظف به رجوع به عالمان و متخصصان علوم دینی و اخذ معالم دینی از آنان خواهند شد. مرجعیت دینی پایه های مهمی در قرآن، به ویژه آیه های «نفر» و «سؤال» دارد. به موجب قرائن و شواهد تاریخی، رسول خدا(ص) پایه گذار مرجعیت دینی در عصر خود شدند. اما نظام مرجعیت دینی به عنوان نظامی که پاسخ گوی نیازهای علمی شیعیان باشد، در دوران امامان(ع) به خصوص صادقین(ع) شکل گرفت و توسعه یافت؛ به طوری که پس از دوره غیبت تا به امروز، همین نظام حل مسائل و مشکلات دینی را بر عهده دارد.
    کلیدواژگان: مرجعیت دینی، آیه نفر، آیه سؤال، فقه، تفقه، انذار، اهل الذکر
  • کامران ایزدی مبارکه صفحه 31
    تلقی رایج از تفسیر علمی، تفسیری است که از اصطلاحات علمی در تفسیر قرآن کریم استفاده شده و مفسر در استخراج دانش های گوناگون و آرای مختلف علمی از آیات قرآن، سعی می کند. قرآن کریم از نظر طرفداران این روش، شامل همه دانش ها، اعم از دانش های گذشته و آینده است. بنابراین در قرآن مجید از دیدگاه آنان، علاوه بر علوم دینی اعم از اعتقادی و عملی، سایر دانش های مختلف و متعدد طبیعی و دنیوی نیز وجود دارد.
    آیاتی نظیر «... ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء...» (نحل:89) و «... ما فرطنا فی الکتاب من شیء» (انعام:38)، از جمله آیات مورد استناد طرفداران این روش است.
    در مقابل، با توجه به اهداف هدایتی و انسان ساز قرآن کریم و نیز بلاغت معجزه آسای آن، برخی از مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی منکر روایی این روش تفسیری شده اند.
    نویسنده پس از طرح تفصیلی ادله طرفین، دلایل گروه دوم را ترجیح داده است. لکن، ممکن دانسته اشاره هایی خارج از طریق دلالت های لفظی در قرآن کریم وجود داشته باشد، که از اسراری پنهان در آن پرده برمی دارد.
    کلیدواژگان: روش های تفسیری، روش تفسیر علمی، تفسیر قرآن، روش شناسی تفسیر
  • عباس مصلایی پور یزدی صفحه 63
    تفسیر بیضاوی یا انوار التنزیل و اسرار التاویل، یکی از تفاسیر مختصر، مفید و بسیار مشهور قرن هشتم ق. است. این تفسیر که به اتفاق آرای اهل نظر، در میان تفاسیر کم حجم قرآن کریم از همه محققانه تر است، سال های سال به عنوان یکی از کتاب های درسی مجامع دینی مطرح بوده است. گزیده گویی، اجتناب از بحث های استطرادی، دقت فراوان در تبیین مباحث، از ویژگی های این تفسیر است. در طبقه بندی تفاسیر اهل سنت، تفسیر بیضاوی از جمله تفاسیر به رای ممدوح به شمار می آید. این کتاب در حقیقت، در برابر کشاف زمخشری نوشته شد و گرایش به فکر اشعری از نکات بارز این تفسیر است. مطالب تفسیر بیشتر از کشاف زمخشری و تفسیر کبیر فخر رازی است. بررسی روش تفسیری قاضی بیضاوی و جایگاه تفسیر وی در میان تفاسیر قرآن کریم، از مهم ترین اهداف این مقاله است.
    کلیدواژگان: تفسیر بیضاوی، انوار التنزیل و اسرار التاویل، روش های تفسیری، تفسیر قرآن
  • حمیدرضا فهیمی تبار صفحه 75
    سید هاشم بحرانی، عالم اخباری قرن دوازدهم، در کتکان بحرین به دنیا آمد. بیشتر عمر خود را در آنجا سپری کرد و در همان جا وفات یافت. بحرانی مؤلف جامع ترین تفسیر روایی امامیه به نام البرهان فی تفسیر القرآن است.
    در تفسیر روایی البرهان- همچون تفاسیر غیرروایی- زمینه هایی از اجتهاد وجود دارد. اجتهاد مؤلف از مبانی معرفتی و غیرمعرفتی اثر پذیرفته است. بر این پایه، مقاله حاضر در سه بخش تنظیم شده است: در بخش اول، بحرانی و تفسیر البرهان معرفی شده و در بخش دوم، روش و گرایش تفسیری مؤلف بررسی گردیده است. نویسنده در بخش سوم، به مبانی معرفتی و غیرمعرفتی مؤثر بر سامانه تفسیر البرهان پرداخته است.
    کلیدواژگان: سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، روش تفسیری، گرایش تفسیری، مبانی معرفتی، مبانی غیرمعرفتی
  • علی معموری صفحه 103
    قرآن کریم در نقل سرگذشت فردی انسان و نیز اقوام و تمدن های گذشته، از حوادثی یاد می کند که به مثابه قوانینی کلی، در صورت فراهم آمدن زمینه هایش، هر زمان قابل تکرارند. یکی از این سنت ها که در آیات نسبتا بسیاری از قرآن منعکس شده، سنت استدراج است. این سنت در هر دو حوزه فردی و اجتماعی رخ می دهد. مطالعه معناشناختی مفهوم استدراج در قرآن، و بررسی آرا و دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره عوامل و فلسفه سنت استدراج، هدف اصلی نوشتن این مقاله است.
    کلیدواژگان: استدراج، املاء، امهال، سنت های قرآن
  • سید مهدی لطفی صفحه 129
    انتساب تفسیر امام حسن عسکری(ع) در بین علما، همواره محل بحث و اختلاف نظر بوده است. یکی از دلایل مهم مخالفان این تفسیر، ضعف سند آن است. مقاله حاضر با تحلیل سند این تفسیر و بررسی دیدگاه های مختلف در این زمینه، در صدد بررسی انتساب این تفسیر است. تحلیل سند تفسیر نشان می دهد که برخی از افراد سلسله سند که شامل استرآبادی و راویان این تفسیر می شود، مجهول الحال اند؛ ازاین رو، سند تفسیر ضعیف است و انتساب این تفسیر به امام حسن عسکری(ع) ممکن نیست. در این بین، تنها راه ممکن در اعتبار بخشیدن به آن، استناد به اعتماد شیخ صدوق به این تفسیر و راویان آن است.
    کلیدواژگان: تفسیر، تفاسیر ماثور امامی، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، نقد سندی، ابن بابویه
  • سعید زعفرانی زاده صفحه 145
    رساله مشهور به تفسیر نعمانی، رساله ای در علوم قرآنی است که در آن افزون بر مباحث قرآن شناختی، برخی موضوعات کلامی بررسی و به نقد برخی از نظریات مورد انتقاد مؤلف پرداخته شده است. به سبب نبود سلسله اسناد در بخش های مختلف این رساله و عدم ارجاع به منابع پیشین، در نگاه نخست چنین به نظر می رسد که این رساله متنی مستقل و بدون ارتباط با منابع دیگر باشد. پرسش مطرح در این باره، این است که آیا این رساله متنی مستقل است و ارتباطی با منابع پیش از خود ندارد یا اینکه این ارتباط وجود دارد؟ پرسش دیگر اینکه این رساله مربوط به چه دوره زمانی است؟ آیا می توان این رساله را تاریخ گذاری کرد؟ در این مقاله تلاش شده است با کاوش در کتاب ها و منابع موجود، به این پرسش ها پاسخ داده شود. پس از جستجو روشن می شود که از جمله سرچشمه های تفسیر نعمانی، تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی، رساله شافعی و آرا و آثار هشام بن حکم، مفضل بن عمر جعفی و بکر بن صالح رازی است. گام های بعدی پس از این کاوش، می تواند مسند سازی متن رساله و تاریخ گذاری آن با توجه به این منابع باشد.
    کلیدواژگان: منابع تفسیر نعمانی، تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی، هشام بن حکم، شافعی، علوم قرآنی
|
  • Preface of Diroctor in Charge
    Page 5
  • Dr. Kamran Izadi Mobarakeh Page 31
    The common concept of scientific interpretation is that which uses scientific terms in understanding of Quran and thereby interpreter attempts to derive and extrapolate purity of sciences and scientific doctrines from Quran. Therefore, according to this view, Quran comprises all of the sciences of the past and future, religious, practical and speculative knowledge in addition to natural and secular ones. Verses like: “We have neglected nothing in the Book.” (الانعام، 38) and “We reveal the scripture unto thee as an exposition of all things.” (النحل، 89) are from so much many verses cited by adherents of this method. On the contrary certain interpreters and doctors in quranic sciences basing upon and concentrating on guidance of Quran and its goal of prosperity of mankind, refute this method of interpretation. In this article after articulation of arguments of the two groups, the proofs of second group is being preferred but it is possible that there would be hints known beyond verbal significance, imply hidden mysteries.
  • Dr. Abbas Musallai Pour Yazdi Page 63
    Anvar altanzil wa Asrar altaavil” of Baydawi is one of the concise famous and useful interpretation of Quran in 8th century. There is a consensus between scholars about its validity in contrast to similar concised works and it is a handbook served the need of a curriculum as well. The conciseness and avoiding prolixity together with explanation ofarguments in a precise way are the features of above- mentioned book. This work is considered as an acceptable interpretation by personal opinion in classic classification of orthodox interpretations. This work actually was written as opposed to kashshaf of Zamakhshari, with an asharite approach. Although, considering its content, it owes more to kashshaf and interpretation of fakhre Razi. This article attends to study its method and its status between other considerable interpretations.
  • Hamidreza Fahimitabar Page 75
    Sayyed Hashem Bahrani, a 12 th century traditionist scholar, was born in katkan in Bahrein and spent most of his lifetime and also died there.He is the author of the most comprehensive traditionist exegesis in Imamiah called “Alborhan in the interpretation of Alquran”.In spite of his traditionist approach, there are some rational elementsin above-mentioned exegesis. This kind of Ijtihad has been affected by cognitive and noncognitive foundations of author. In three part of this article we will identify and study Alborhan exegesis, Method andapproach of the author and his epistemological and noncognitivefoundations of him respectively.
  • Ali Mamori Page 103
    Narrating the adventures of individual persons and previous folks andcivilizations, Quran notes events that as a general laws they can be recurredthroughout the centuries provided that theirs appropriate circumstances exist.One of these divine custom and practices is the consigning to punishment(istedraj) which is repeated in quranic verses. This practice realizes both inpersonal and social realm. This article is seeking to study semantic aspect ofistedraj in Quran and the doctrines and opinions of Muslim scholars aboutconditions and goals of the practice of istedraj.
  • Sayyed Mahdi Lotfi Page 129
    There have been different ideas between Muslim scholars about the realauthor of above – mentioned interpretation. Some of scholars because ofweakens in chains of transmitters refuse to ascribe this book to Imam.This article seeks to study this problem with analysis of chains oftransmitters of this interpretation and with evaluation of different opinions inthis regard. The study leads to this point that there are some unknowntransmitters (for example Istarabadi) in its chain and therefore relying uponthe trusting of shykh Sadogh to its transmitters is the unique way ofwarranting its authority.
  • Saeed Zaafarani Zadeh Page 145
    There is a treatise in quranic Sciences known as interpretation of Nomani.Inquiring quranic and some theological subjects, it criticizes certaindoctrines not to be approved by its author.In has no chains of transmitters and references to previous sources andtherefore seems to be an independent text with no relation to others. But laterstudies showed that it has its source in some works like interpretation of Alib. Ibrahim Ghomi, treatise of alshafei, doctrines and works of Hisham b.Hakam, Muffazal b. Umar Jofi and Bakr b. Saleh Razy. Based upon thisinquires, we can pave ground for determining the text of this treatise and it’schronology.