نشریه علوم زمین
پیاپی 68 (تابستان 1387)

در این مقاله نتایج مطالعه افزایش راندمان (کارایی عملیاتی) جداکننده الکتریکی غلتکی واحد نیمه صنعتی تیتانیم کهنوج با بهینه سازی پارامترهای موثر بر کارایی عملیاتی ارائه شده است. در این راستا پس از انجام مطالعات در مورد جداکننده مذکور و پارامترهای موثر در کارایی عملیاتی جداکننده الکتریکی، پارامترهای قابل تغییر یعنی شدت ولتاژ کرونا، دمای مواد ورودی، دانه بندی مواد ورودی، سرعت غلتک ها، موقعیت الکترودهای کرونا و موقعیت تقسیم کن ها تنظیم و بهینه شد. برای این منظور، پارامترها دسته بندی و سپس طراحی آزمایشها با روش تاگوچی انجام شد. آزمایشهای مربوط به پارامترهای مذکور به استثنای دانه بندی مواد ورودی در مقیاس نیمه صنعتی صورت گرفت و آزمایش های مربوط به دانه بندی در مقیاس آزمایشگاهی انجام شد. مقادیر بهینه پارامترهای شدت ولتاژ کرونا، دمای مواد ورودی، سرعت غلتک ها به ترتیب 22 کیلوولت، 109 درجه سانتی گراد، 154 دور در دقیقه و همچنین موقعیت الکترودهای کرونا 10 سانتی متر و موقعیت تقسیم کن اول، دوم و سوم به ترتیب 6، 8 و 10 سانتی متر به دست آمد. در این شرایط کارایی عملیاتی از مقدار 9/35% به 1/46% افزایش یافت. همچنین کارایی عملیاتی جداکننده الکتریکی در مقیاس آزمایشگاهی با d80 مواد ورودی 259 میکرون، دارای بیشترین مقدار و برابر 0/46% حاصل شد.

در ناحیه شال، زون بندی زیستی کالپیونلیدها در دو سازند شال و کلور بر اساس زون بندی زیستی استاندارد(Allemann et al.(1971 صورت گرفته است. در این مطالعه، 14گونه کالپیونلید در قالب7 جنس، به صورت 5 زیست زون متعلق به زمان های تیتونین تا هوتریوین معرفی شده است که زیست زون1 مربوط به سازند شال و زیست زون های2تا 5 به سازندکلور تعلق دارد: 1- Crassicollaria intermedia Taxon Range Zone در تیتونین پایانی، 2- Calpionella alpina Acme Zone در بریازین آغازین، 3-Calpionellopsis simplex - Calpionellites darderi Interval Zone در بریازین پایانی- والانژینین آغازین، 4- Calpionellites darderi - Tintinopsella longa Interval Zone در والانژینین و 5-Tintinopsella longa - Tintinopsella carpathica Interval Zone در ردیف رسوبی متعلق به والانژینین پایانی- هوتریوین معرفی شده است.همچنین،زیست زون 2 به دو زیرزون Calpionella alpina و Calpionella elliptica و زیست زون 3 به دو زیرزونCalpionellopsis simplex و Calpionellopsis oblonga تقسیم شده است. در نهایت مرز ژوراسیک-کرتاسه بر اساس مطالعه کالپیونلیدها، در قاعده زیست زون2(زیست زون کالپیونلا آلپینا)تعیین شده است که کم و بیش منطبق بر مرز سازندهای شال و کلور است.

در جنوب خاور شهر طبس منطقه ای به وسعت حدود 400 کیلومتر مربع از بازالت های مربوط به کواترنری پوشیده شده است که از نظر زمین شناسی جزء زون لوت به شمار می آیند. براساس مطالعات سنگ نگاری و تجزیه میکروپروب الکترونی (EMPA)، بافت این سنگ ها بیشتر پورفیری و گاهی آفیریک است. درشت بلورهای این بازالت ها به طور عمده اولیوین از نوع کریزولیت، اوژیت و پلاژیوکلاز (لابرادوریت تا آندزین) است که در خمیره ای از میکرولیت های پلاژیوکلاز و بلورهای ریز پیروکسن و گاه شیشه قرار دارند. براساس نمودارهای مقدار مجموع قلیایی ها در مقابل مقدارSiO2 ماهیت ماگمای این سنگ ها قلیایی تا نیمه قلیایی تعیین شد و علت ویژگی های نیمه قلیایی برخی از سنگ ها، پدیده آغشتگی ماگمای قلیایی با مواد پوسته ای است. فقر نیوبیم در سنگهای غنی تر از Si6O2 یکی از دلایل مهم این پدیده است. نمونه های قلیایی دارای نفلین نورماتیو و نمونه های نیمه قلیایی دارای کوارتز نورماتیو هستند. مطالعات ایزوتوپ های Sr و Nd این آغشتگی پوسته ای را تایید کرده اند و به علاوه نشان دهنده این است که منشا ماگمای اولیه بازالت ها از بخش های بالای گوشته است. براساس مطالعات صحرایی و نمودارهای زمین ساختی - ماگمایی این بازالت ها از نوع درون قاره ای است که در کواترنری در اثر فعالیت گسل بزرگ نای بند و بازشدگی در محل تقاطع با شاخه های فرعی این گسل به سطح زمین راه یافته اند.

منطقه مورد مطالعه در کمربند ساده چین خورده زاگرس در جنوب فیروزآباد فارس قرار دارد. با استفاده از منحنی های هم ستبرای واحدهای سنگی ناحیه می توان فرگشت شکل بستر حوضه رسوبی و زمان آغاز شکل گیری ساختارهای چین خورده، ساخت های نمکی و گسل ها را بررسی کرد. همچنین از این اطلاعات می توان برای تعیین چگونگی ایجاد ساختارها استفاده کرد. در این پژوهش، از منحنی های هم ستبرای رسوبات واحدهای سنگی گوناگون با سن پرمین تا پالئوسن و الیگومیوسن که توسط شرکت ملی نفت ایران تهیه شده، برای رسم الگوهای سه بعدی بستر حوضه استفاده شده است. اگر این الگوهای سه بعدی بر اساس ارزش های منحنی های هم ستبرا با علامت منفی محاسبه شوند، نشا ن دهنده شکل بستر حوضه رسوبی خواهند بود. با استفاده از این الگوهای سه بعدی، الگویی برای فرگشت حوضه رسوبی، زمان شروع حرکات ساخت های نمکی و نحوه عملکرد گسل های پی سنگی در ناحیه فیروزآباد پیشنهاد شده است. بر روی گسل پی سنگی منقارک، با روند شمالی جنوبی، در زمان پرمین جابه جایی قائم روی داده و از تریاس به بعد عملکرد آن به صورت راستالغز چپ بر تغییر کرده است. ساخت های کششی نیز در خاور گسل منقارک شکل گرفته اند و تا کرتاسه میانی فعال بوده اند. همزمان با بسته شدن نوتتیس، ساخت های کششی به ساخت های فشارشی تبدیل شده و عملکرد گسل منقارک نیز به صورت راستالغز راست بر تغییر یافته است. فعالیت ساخت های نمکی در راستای پهنه گسل منقارک، مانند دیاپیر کوه جهانی و دیاپیر فیروزآباد، در پرمین فعال بوده و در کرتاسه فعالیت آنها افزایش یافته است.

یکی از دلایل برجسته ویرانی سازه های مهندسی در حین زمین لرزه، گسترش پدیده روانگرایی در پی های خاکی با مصالح غیرچسبنده و اشباع است. علل خرابی در اثر پدیده روانگرایی شامل 1) کاهش ظرفیت بارب‍ری، 2) نشست زیاد (غیرمجاز)، 3) گسترش جانبی، 4) جریان خاک و 5) نوسان زمین است.
پتانسیل روانگرایی پی های خاکی به مشخصات موج ناشی از زمین لرزه، نوع خاک، تاریخچه زمین شناسی، فشار محصورکننده، نفوذپذیری، چگالی نسبی، میزان رطوبت، ویژگی های دانه بندی خاک و غیره بستگی دارد.
سد چپرآباد، از نوع خاکی با هسته رسی و ارتفاع 5/44 متر از پی با ظرفیت مخزن 127 میلیون مترمکعب است که در 75 کیلومتری جنوب شهرستان ارومیه واقع در استان آذربایجان غربی در حال اجراست. بستر ساختگاه سد از رسوبات آبرفتی با ستبرایی حدود60 متر تشکیل شده است و تکیه گاه های آن روی سنگ های آهکی و شیستی با سن پرکامبرین و اینفراکامبرین قرار می گیرد. در این مقاله، ضمن بررسی ویژگی های زمین شناسی مهندسی ساختگاه، پتانسیل روانگرایی پی آبرفتی، بر پایه نتایج حاصل از آزمایش نفوذ استاندارد (SPT) نیز بررسی شده است. در این رابطه، ضمن معرفی آخرین یافته ها و روابط موجود برای محاسبه ضرایب اصلاح (rd)، (MSF)، (Ks) و (CN) همچنین از آنها در ارزیابی پتانسیل روانگرایی پی آبرفتی ساختگاه نیز استفاده شده است. نتیجه بررسی ها نشان می دهد که ضریب اطمینان پی آبرفتی ساختگاه سد چپرآباد در مقابل روانگرایی، در بیشتر نقاط کمتر از یک بوده و با توجه به بافت دانه بندی مصالح که بیشتر ماسه ای است وقوع پدیده روانگرایی در هنگام زمین لرزه بسیار محتمل است.

بررسی و شناخت دقیق ویژگی های مخازن هیدروکربنی می تواند کمک بسیار زیادی در مدیریت بهره برداری از چاه های تولیدی و توسعه میدان ها داشته باشد. سازند بورگان یک سازند ماسه سنگی- شیلی است که در سامانه دلتایی برجای گذاشته شده و سن آن کرتاسه پیشین تا میانی می باشد که به سه زون مخزنی A، B و Cتقسیم شده است.
در این مطالعه ارزیابی پارامترهای مخزنی این افق ها شامل حجم شیل، تخلخل، تراوایی، اشباع شدگی، تعیین سطح تماس آب- نفت، نسبت ستبرای خالص به ناخالص و ستبرای ستون هیدروکربن با استفاده از داده های مختلف نگاره ها و مغزه های به دست آمده از 36 حلقه چاه توسط روش های قطعی و احتمالی محاسبه شده اند. تمامی محاسبات، تصحیحات و رسم نموداری نگارچاه ها (لاگ ها) در روش احتمالی توسط نرم افزار تخصصی ژئولاگ (Geolog) انجام گرفته است.
تعیین نوع کانی های رسی مخزن نشان دهنده وجود کانی های کائولینیت، کلریت و مونت موریلونیت در مخزن است. نتایج محاسبات انجام گرفته نشان دهنده این است که با وجود ستبرای کمتر زون B، این زون دارای کیفیت مخزنی بسیار بالاتری نسبت به دو زون A وC می باشد که این کیفیت بالا ناشی از تمیز بودن و بالا بودن تخلخل (بین دانه ای) و تراوایی در این زون است. ستبرای افق های مخزنی از سمت خاور میدان به سمت باختر افزایش می یابد، بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که منشا رسوبات آواری در این سامانه دلتایی از سمت سپر عربستان به سمت ایران بوده است. این مسئله را مطالعات و بررسی های پتروفیزیکی انجام گرفته نیز تایید می کند، به این صورت که نوار جنوبی میدان (سپر عربستان) کیفیت مخزنی بالاتری نسبت به نوار شمالی (سپر ایران) دارد.

کمپلکس ماه نشان در شمال باختر ایران تحت تاثیر دگرگونی ناحیه ای و همبری قرار گرفته است. ریز ساخت ها، سیماهای سنگ نگاری و روابط صحرایی نشان می دهد که کمپلکس دگرگونی ماه نشان، چهار فاز دگرگونیM1 تاM4 و دست کم دو فاز(D1و D2) دگرشکلی را تجربه کرده است. دگرگونی فازM1 تحت تاثیر دگرگونی فاز M2 قرار گرفته است. دگرگونی مرحله دوم به وسیله جهت گیری ترجیهی کانی ها (تشکیل شیستوارگی (S2 و توسعه مجموعه کانی های اوج دگرگونی مشخص می شود. این فاز دگرگونی، همزمان با فاز دگرشکلی D2 بوده است. دگرگونی فاز سوم (M3)یک دگرگونی همبری و دگرگونی((M4 به صورت دگرگونی پس رونده است. مجموعه کانی های اوج دگرگونی M2 عبارت است از مسکوویت، بیوتیت، گارنت، استارولیت، آندالوزیت و سیلیمانیت. فشار و دمای دگرگونی کمپلکس ماه نشان به منظور تعیین گرادیان زمین گرمایی پوسته و نوع دگرگونی با استفاده از روش های تعادل های فازی چندگانه، دماسنج های تبادل کاتیونی و واکنش های انتقالی محض، مشخص شده است. دما و فشار دگرگونی M1 به ترتیب 420تا 450 درجه سانتی گراد و 3 تا 4 کیلوبار است. دگرگونی M2 (اوج دگرگونی) دمای 600 تا 620 درجه سانتی گراد و فشار 5 تا 7 کیلوبار را نشان می دهد. همچنین دما و فشار برای دگرگونی M3 (دگرگونی همبری) به ترتیب520 تا 560 درجه و2 تا 5/3 کیلوبار است. گرادیان گرمایی محاسبه شده برای اوج دگرگونی ° C km-1 25-28.5 است که با دگرگونی نوع بارووین سازگاری دارد. جایگاه زمین ساختی دگرگونی مرتبط با پوسته قاره ای وکمان است.

رخنمون هایی از نهشته های کرتاسه در منطقه هفتادقله در25 کیلومتری خاور اراک برونزد داردکه به منظور بررسی های سنگ چینه ای و زیست چینه ای آن، 3 برش زمین شناسی مناسب از آن انتخاب و بررسی شد: یکی در شمال خاور، یکی در جنوب خاور و دیگری در مرکزمنطقه. مطالعات دقیق چینه شناسی و فسیل شناسی به عمل آمده برروی نهشته های کرتاسه منطقه مورد مطالعه نشان داد که این نهشته ها برخلاف نظر عده ای از زمین شناسان، شامل رسوبات کرتاسه پیشین و پسین است که توسط مجموعه ریززیای (میکروفونا) موجود به خوبی قابل تفکیک است. نهشته های کرتاسه بالایی سن سنومانین پیشین دارد که به طور هم شیب روی نهشته های کرتاسه پیشین قرار گرفته است. توالی رسوبی کرتاسه پیشین نیز به دو بخش قاعده ای(آواری - کربناتی) و بالایی(کربناتی با رخساره اورگونین) تفکیک شده است. بخش قاعده ای (پی) با همبری آشکار دگرشیبی زاویه دار بر روی شیل و ماسه سنگ های تیره رنگ گروه شمشک قرار گرفته و فاقد هرگونه فسیل است از این رو سن آن بر اساس موقعیت چینه شناسی و سن مجموعه ریززیای لایه های آهکی پایین ترین قسمت بخش کربناتی برش های مورد مطالعه، کرتاسه پیشین (Neocomian? -Barremian) پیشنهاد می گردد. بخش بالایی(کربناتی) توالی رسوبی کرتاسه پیشین نیز بر اساس مجموعه های فسیلی شناخته شده (Fossil assemblages) به 4 واحد زیست چینه ای و 9 زیست زون (Biozone)قابل تقسیم بوده، سن بارمین آلبین دارد. بر اساس مطالعات صورت گرفته، آغاز پیشروی دریای کرتاسه در ناحیه مورد مطالعه Neocomian? -Barremian در نظر گرفته می شود که این پیشروی دریا به طور پیوسته تا زمان سنومانین ادامه داشته است. دگرشیبی زاویه دار بخش قاعده ای نهشته های کرتاسه منطقه نیز به رویداد زمین ساختی سیمرین میانی (آقانباتی،1354) نسبت داده شده است.

کانسار طلای زرترشت در بخش جنوب خاوری پهنه سنندج- سیرجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه که در حد رخساره شیست سبز متوسط تا پایین دگرگون شده اند، شامل مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی دگرگون شده با ترکیب مافیک تا حدواسط، واحدهای آتشفشانی- رسوبی دگرگون شده و متا بازیت هستند که دایک های نفوذی بازی تا اسیدی در آنها نفوذ کرده اند. سن این واحدها به پالئوزوییک پسین نسبت داده شده است. توالی های سنگی، تحت تاثیر فازهای متعدد و شدید دگرشکلی، نظم اولیه خود را از دست داده و فابریک های جدیدی را نشان می دهند. نوع و شدت دگرشکلی یکسان نبوده، بلکه انواع دگرشکلی ها به صورت پهنه های برشی گذر از شکل پذیر به شکنا تا شکنا در منطقه مشاهده می شوند.
کانه زایی طلا در پهنه های برشی گذر از شکل پذیر به شکنا و شکنا روی داده است. کانه زایی طلا در پهنه های گذر از شکل پذیر به شکنا، دارای ژئومتری عدسی شکل و در جهت شیب و امتداد برگوارگی است. نتایج حاصل از تجزیه شیمیایی نمونه های بخش های سیلیسی شده این پهنه ها، میزان طلا را بین 5/0 تا 95/7 گرم در تن نشان داده است. دگرشکلی در این پهنه ها به صورت فابریک میلونیتی اولیه در حاشیه و بخش میانی پهنه، و فابریک شکنا در مرکز پهنه است. در پهنه های برشی تیپ شکنا، بیشترین تمرکز طلا، در امتداد گسله های عادی با روند N70W تا E-W و شیب به سمت جنوب است. این تیپ کانه زایی شامل رگه ها و نوارهای سیلیسی- سولفیدی طلادار بوده و به صورت ناپیوسته در گستره ای به طول بیش از 5/1 کیلومتر مشاهده می شود. نتایج حاصل از تجزیه شیمیایی نمونه هایی از پهنه سیلیسی- سولفیدی، میزان طلا را تا 2/17 گرم در تن و در مواردی تا 7/35 گرم در تن نشان داده است. واحدهای سنگی دربرگیرنده کانه زایی در پهنه های برشی، تحت تاثیر دگرسانی قرارگرفته اند. شدت و نوع دگرسانی در واحدهای مختلف، متفاوت است. از مهم ترین دگرسانی ها، دگرسانی کلریتی، اپیدوتی، سریسیتی، کربناتی، آرژیلی، سیلیسی و سولفیدی هستند. دگرسانی سیلیسی- سولفیدی، بیشترین گسترش را در بخش داخلی پهنه های برشی داشته و منطبق بر پهنه های طلا دار است.
بررسی های انجام شده نشان دهنده ارتباط مکانی و زمانی دگرسانی با دگرشکلی است. از نظر مکانی، این ارتباط توسط انطباق پهنه بندی دگرسانی و دگرشکلی مشخص می شود. از سوی دیگر، فضاهای خالی که در طی دگرشکلی شکل پذیر و فرایند میلونیتی شدن هم روند با برگوارگی به وجود آمده اند و نیز ریزشکستگی های موجود در پورفیروکلاست ها که در حین جریان کاتاکلاستیکی بلورها ایجاد شده اند، هر دو توسط کوارتز و پیریت مرحله گرمابی به طور همزمان پرشده اند که این خود بیانگر همبستگی زمانی دگرسانی و دگرشکلی است. نکته جالب این که، تغییرات عیار طلا با دگرشکلی و دگرسانی ارتباط نزدیک دارد. این ارتباط توسط نتایج حاصل از تجزیه شیمیایی نمونه های برداشت شده از ترانشه ها و تونل ها که هم روند و یا عمود بر برگوارگی واحدهای سنگی حفر شده اند، مشخص می شود، به طوری که عیارهای بالای طلا به بخش های سیلیسی و سولفیدی به شدت دگرشکل (میلونیتی و اولتراکاتاکلاسیتی) و پهنه های سیلیسی- سولفیدی طلاداری که در بخش داخلی پهنه های دگرسانی قرارگرفته اند، تعلق دارند.
کانی شناسی ماده معدنی تقریبا ساده بوده و شامل پیریت و پیریت آرسنیک دار و مقادیر بسیار ناچیزی گالن و اسفالریت است. بر اساس مطالعات میکروسکوپی، طلا به صورت آزاد و الکتروم وجود دارد. همچنین، تجزیه میکروپروب الکترونی و میکروسکوپ الکترونی، نشان دهنده حضور طلا در شبکه کانه های سولفیدی است. بر اساس این مطالعات، طلا با فاز پیریت و پیریت آرسنیک دار مشاهده می شود. همچنین این مطالعه ها بیانگر حضور نقره در شبکه سولفیدها و درون باطله سیلیسی است.
مطالعات انجام شده در مقیاس های مختلف، عوامل کنترل کننده تمرکز کانه زایی در کانسار زرترشت را پهنه های برشی (شکل پذیر- شکنا و شکنا) و دگرسانی (سیلیسی و سولفیدی) نشان می دهد. مقایسه ویژگی های اصلی کانسار زرترشت با کانسارهای طلای تیپ کوهزایی حاکی از آن است که کانسار زرترشت از نظر ویژگی های زمین شناسی و کانه زایی، بیشترین شباهت را با این تیپ از کانسارها دارد.

منطقه ابارق در 40 کیلومتری شمال باختر شهرستان بم دراستان کرمان واقع است. واحدهای سنگی در منطقه، شامل واحدهای گدازه و دایک هستند که در امتداد یک سری گسل شمالی جنوبی بیرون زده است. این سنگ ها از نظر کانی شناسی از پلاژیوکلاز، اوژیت، هیپرستن و مقدار کمی الیوین تشکیل یافته اند. کانی شناسی نا همگن، شواهد زمین شیمیایی، صحرایی و بافتی همچون بافت غربالی در پلاژیوکلازها، حاشیه های خلیجی در تمام بلورها، زون بندی نوسانی در پلاژیوکلازها، بالا بودن مقدار نورم کوارتز و وجود آنکلاوهای کاملا گرد شده نشان دهنده این مطلب است که ماگمای اولیه در حین صعود، دچار تحولات ماگمایی از جمله تفریق بخشی، آلایش و آمیختگی شده است. مدل های سنگ زایی)AFCهضم وتفریق بخشی) و نسبت Y/Rb رخداد این تحولات را در ماگمای اولیه تایید می کند. بنابراین ماگمای اولیه در حین تبلور آلودگی و هضم پوسته ای را متحمل شده است. مقادیر عناصر وابسته به پتاسیم (Pb، P، Zr، Sr، Ba، (Rbدر سنگ های مورد مطالعه نشان می دهد که سنگ ها در سری کلسیمی- قلیایی قرار می گیرند و مقایسه آندزیت های مورد مطالعه با انواع آندزیت های کلسیمی- قلیایی موجود در دنیا نشان داد که آندزیت های منطقه بیشترین شباهت را با آندزیت های کلسیمی- قلیایی Erzurum-Kars ترکیه دارند. با توجه به این مسئله محیط زمین ساختی این آندزیت ها احتمالا متعلق به یک کمان پس از برخورد می باشد که صعود ماگما و احتمالا تولید آن، به وسیله گسل های امتدادلغز و زمین ساخت کششی همراه با آن کنترل می شود. این ماگماتیسم پس از برخورد، ممکن است در اثر برخورد پوسته عربستان با ایران مرکزی رخ داده باشد.

گدازه های بازی تا حد واسط پالئوژن البرز مرکزی، در شمال خاور شهر قزوین، از تراکی- آندزیت، تراکی- آندزی بازالتی و آندزی بازالتی تشکیل شده اند. سنگ های منطقه، از لحاظ زمین شیمیایی، کلسیمی-قلیایی پرپتاسیم هستند. بالا بودن نسبت های LILE/HFSE و LREE/HREE در نمونه ها و شباهت ترکیب شیمیایی آنها با گدازه هایی که در مناطق شاخص فرورانش تشکیل می شوند، احتمال شکل گیری سنگ های منطقه را در یک محیط فرورانشی تقویت می کند. به نظر می رسد فرایند فرورانش، تاثیر اندکی در تمرکز عناصر Zr، Ta، Hf، Sm، Tb، Nd، Eu و Y در سنگ های منطقه و در عوض تاثیر قابل ملاحظه ای در تمرکز عناصر Th، U و تا اندازه ای La در نمونه ها داشته است. بالا بودن نسبت Ba/La، Ba/Ta و La/Ta و پایین بودن مقدار TiO2 در نمونه ها نشان می دهد که گدازه های منطقه در مناطق کمان ماگمایی تشکیل شده اند. پراکندگی نمونه ها بر روی نمودارهای Th/Yb در برابر Ta/Yb و همراه بودن آنها با حجم وسیعی از توف های اسیدی، نشانه شکل گیری گدازه ها در حاشیه فعال قاره است.

هدف از انجام این مطالعه، بررسی تاریخچه رخداد سونامی و پتانسیل سونامی خیزی سواحل جنوبی ایران در حاشیه اقیانوس هند از طریق ارائه فهرستی از زمین لرزه های تاریخی رخ داده در این منطقه و نیز مدل سازی فازهای تولید و انتشار سونامی در این منطقه است. پس از رخداد سونامی بزرگ 26 دسامبر سال 2004 در سواحل اندونزی که حدود 225000 کشته بر جای نهاد، تلاش های گسترده ای برای ارزیابی خطر سونامی و توسعه سامانه های کاهش اثرات زیان بار آن در منطقه اقیانوس هند صورت گرفته و در حال انجام است. اولین اقدام در جهت بررسی خطر سونامی در هر منطقه ای، بررسی تاریخچه رخداد سونامی در آن منطقه و ارائه فهرستی از سونامی های رخ داده در آن منطقه است. تهیه چنین فهرستی اطلاعات مفیدی در مورد میزان خطر سونامی، دوره بازگشت سونامی و نیز سواحل در معرض خطر در اختیار قرار می دهد. با توجه به این مسئله، در قالب این مطالعه، اولین فهرست سونامی های تاریخی رخ داده در منطقه فرورانش مکران تهیه شده است. ناحیه فرورانش مکران در نزدیکی سواحل ایران، عمان، پاکستان و هند واقع شده و رخداد سونامی در این منطقه، کشورهای فوق را می تواند متاثر کند. آخرین سونامی بزرگ در منطقه مکران در 28 نوامبرسال 1945 اتفاق افتادکه دست کم 4000 کشته در سواحل ایران، پاکستان، هند، و عمان بر جای گذاشت. همچنین، در این تحقیق از طریق مدل سازی فاز تولید سونامی در اثر رخداد زمین لرزه های زیر دریایی، پتانسیل تولید سونامی در سواحل جنوبی ایران به طورکمی برآورد شده است. در این راستا، در قالب این تحقیق برنامه ای برای شبیه سازی و پیش بینی مقدار دگر شکلی بستر اقیانوس در اثر رخداد زمین لرزه های زیر دریایی بر مبنای معادلاتMansinha & Smylie (1971) تهیه شده است. پس از حصول اطمینان از صحت عملکرد برنامه، از آن جهت شبیه سازی مقدار دگرشکلی بستر اقیانوس در اثر رخداد زمین لرزه های زیر دریایی در منطقه مکران استفاده شده است. نتایج بیانگر آن است که به طور کلی خطر سونامی در این منطقه را می توان به سه سطح تقسیم کرد که عبارتند از: خطر نسبی خیلی کم برای تولید سونامی (در صورت رخداد زمین لرزه ای با بزرگای تا 7)، خطر نسبی کم تا متوسط برای تولید سونامی (در صورت رخداد زمین لرزه ای با بزرگای بین 7 تا 5/7) و خطر نسبی بالا (در صورت رخداد زمین لرزه ای با بزرگای بیش از 5/7). در بخش دیگری از مقاله، با استفاده از تئوری انتشار امواج بلند، انتشار سونامی در منطقه مکران مدل سازی شد. نتایج مدل سازی انتشار سونامی نشان می دهد که در صورت رخداد سونامی در منطقه مکران، امواج سونامی در عرض 15 تا 20 دقیقه نزدیک ترین ساحل را درخواهند نوردید. در پایان مقاله، با توجه به ارزیابی های صورت گرفته در مورد خطر سونامی، ضمن تاکید بر لزوم توسعه یک سامانه هشدار سونامی برای سواحل جنوبی ایران، ساختار این سامانه، مولفه ها و سازوکار آن ارائه شده است.

باتوجه به وسعت زیاد کشور و گستردگی مناطق پتانسیل دار ذخایر معدنی (وجود کمربند آتشفشانی ارومیه دختر در ایران)، وجود یک نگرش سامان مند برای شناسایی رخداد های (اندیس) معدنی و تبدیل رخداد های قابل تبدیل به معدن، ضروری به نظر می رسد. نبود یک تفکر سامان مند و راهکارهای مناسب در تولید، آماده سازی، پردازش و تلفیق حجم وسیع اطلاعات از منابع گوناگون، در مقیاس های متفاوت و با قالب های مختلف شناسایی، ارزیابی و اولویت بندی پتانسیل های معدنی کشور را با مشکل مواجه می سازد.
از آنجا که بیشتر اطلاعات مرتبط با فعالیت های اکتشاف ذخایر معدنی، مکان مرجع است، سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS) می تواند به عنوان علم و فناوری بهینه برای تهیه نقشه پتانسیل معدنی قرار بگیرد. تعیین عوامل تشخیص کانی سازی، آماده سازی اطلاعات، تهیه نقشه های عاملی و تلفیق نقشه ها در یک شبکه استنتاجی مناسب از مراحل اصلی تهیه نقشه پتانسیل معدنی به شمار می روند. در این تحقیق با بررسی مدل های متداول تلفیق نقشه، مدل های همپوشانی شاخص و منطق فازی به عنوان مدل های مناسب در اکتشاف ذخایر معدنی در مرحله نیمه تفصیلی (مقیاس ناحیه ای) و تفصیلی تعیین شدند و یک مدل تلفیقی که ترکیبی از مدل های بولین، همپوشانی شاخص و منطق فازی است، پیشنهاد شد. در آزمون عملی انجام شده، نقشه پتانسیل معدنی کانسار مس ریگان بم با استفاده از مدل های منتخب در شبکه های استنتاجی مختلف تهیه شده و3 شبکه استنتاجی مناسب (یک الگو به روش فازی و دو الگو به روش تلفیقی) با 75 درصد تطابق انتخاب شدند. مدل پیشنهادی ارائه شده در کانسار مس ریگان بم، می تواند با تغییرات لازم در کانسارها و رخداد های معدنی دیگر برای تعیین زون های دارای پتانسیل بالای کانی سازی و سرانجام تعیین محل چاه های حفاری مورد استفاده بهینه قرار گیرد.

پهنه گسلی قم - زفره از دیرباز به عنوان یکی از گسل های اصلی گستره ایران مرکزی شناخته شده است. در این مقاله با استفاده از تصاویر ماهواره ای، عکس های هوایی و بررسی های صحرایی، هندسه و سازوکار قطعه های گسلی در راستای این پهنه در حدفاصل زفره تا شمال کاشان بررسی شده است.
جابه جایی بستر رودخانه ها و مخروط افکنه های آبرفتی مشاهده شده بر روی تصاویر ماهواره ای و هوایی، همراه با بازدیدهای صحرایی، نشانگر وجود حرکت راستالغز راست بر در طول این پهنه گسلی است. افزون بر این، بررسی عوارض ریخت شناختی همراه با برونزدهای گسلی بررسی شده در طول این پهنه گسلی بر وجود یک مولفه معکوس با شیب به سمت باختر دلالت دارد که در نتیجه آن، بلوک باختری نسبت به بلوک خاوری فرایش یافته است. بر پایه تفاوت های ریخت زمین ساختی و تغییرات مشاهده شده در روند این ساختار، سه قطعه گسلی با نام های زفره، کاشان و راوند در طول این پهنه گسلی در ناحیه مورد مطالعه شناسایی شده است. معرفی این سه قطعه گسلی از دیدگاه برآورد خطر زمین لرزه در ناحیه کاشان اهمیت بسیار دارد.

سازند میلا در برش شهمیرزاد به سن اواخر کامبرین پیشین تا اردوویسین پیشین برونزد دارد. این سازند شامل 5 پاره سازند است که شماری چند از زیست زون های کنودونتی در این برش تشخیص داده شده است. افزون بر آن برخی از پیکرفسیل ها و اثرفسیل ها نیز از پاره سازند های دوم تا پنجم به دست آمده است. پاره سازند اول شامل دولومیت های استروماتولیتی بوده و یک دیرینه خاک در بخش میانی آن جای دارد.
پاره سازند دوم آهکی بوده و حاوی چندین لایه ریخت نمای نمک (Saltpseudomorph) است. این لایه ها فاقد عناصر کنودونتی هستند در حالی که نمونه هایی از تریلوبیت ها و اثرفسیل های مانند Rusophycus isp. (اثر استراحت تریلوبیت) و Cruzianan isp. (اثر حرکت تریلوبیت) جمع آوری و مطالعه شدند. اثرفسیل های یاد شده که از نظر ژرفاسنجی و محیط رسوبی در اثر رخساره کریوزیانا(Cruziana inchnofacies) جای دارد، گویای محیط های کم ژرفای دریاست. ائوکرینوییدها(Eocrinoids) نیز گواه همین حقیقت هستند. لایه های توفانی (Strom beds) و همچنین هیولیتید های (Hyolithids) جهت دار در سطوح لایه ها، نشان دهنده شدت درجه آشفتگی آب در محیط رسوبی بوده است.
زیست زون های کنودونتی از پاره سازندهای سوم تا پنجم به دست آمده است.