ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 24 (فروردین 1388)

پرده چهاردهم نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی در سی امین سال حیات انقلاب اسلامی و در سال نخست ورود به دهه چهارم انقلاب به نمایش در می آید و فرصتی است برای درنگ واقع گرایانه در گذشته و نگاه عالمانه به چالش ها و فرصت های آینده. اکتفا کردن به نمایش صرف و دل خوش کردن به شعارها بدون اندیشه کردن درباره راهبردها و راهکارهای نوین و علمی روز در پیشبرد اهداف عالیه نظام سیاسی و تامین حداکثری منافع و مصالح ملی کشور راهی است به خطا. از این رو دست کم باید دید مخاطرات آینده چیست و برای عبور از راه دشوار و پرسنگلاخ سیاسی، اقتصادی و فنی پیش روی صنعت نفت و گاز و پتروشیمی چه باید کرد؟

ما در زمینه مصرف، در زمینه هزینه کردن منابع مالی کشور که به وسیله خود ما و به وسیله همه برادران هم میهن ما و به وسیله مسئولین کشور با زحمت زیاد به وجود می آید، دچار نوعی بی توجهی هستیم، که باید این را تبدیل کنیم به یک توجه و اهتمام خاص.
ما باید الگوی مصرف را اصلاح کنیم. ما باید به سمت اصلاح الگوی مصرف حرکت کنیم. مسئولین کشور در درجه اول - چه قوه مقننه، چه قوه مجریه و چه سایر مسئولین کشور؛ قوه قضائیه و غیر آنها - و اشخاص و شخصیت ها در رتبه های مختلف اجتماعی و آحاد مردم ما از فقیر و غنی، باید به این اصل توجه کنند که باید الگوی مصرف را اصلاح کنند. اینجور مصرف کردن در همه زمینه ها - در امور ضروری زندگی، در زیادی های زندگی - مصرف کردن بی رویه و بدون منطق و بدون تدبیر عقلانی، به ضرر کشور و به ضرر آحاد و اشخاص ماست. من از عموم مردم و به خصوص از مسئولین درخواست می کنم، خواهش می کنم که در این زمینه فعالیت خود را در این سال زیاد کنند، افزایش بدهند و برای اصلاح الگوی مصرف برنامه ریزی کنند. لذا من این سال را، سال «حرکت مردم و مسئولین به سوی اصلاح الگوی مصرف» می دانم و امیدوارم که این عنوان - که «اصلاح الگوی مصرف» است - برای همه ما دستورالعمل باشد و همه ما بتوانیم برطبق این شعار مهم و حیاتی و اساسی برای کشور عمل کنیم و از منابع کشورمان به بهترین وجهی استفاده نماییم.

اسراف انرژی در ایران به تمام معنا بیداد می کند. تردید نکنید و این همه ناشی از این است که بر روی چاه های نفت و گازی نشسته ایم و خواب مان برده است که این زیاده خوری و پرخوری فاجعه آمیز است. نام گذاری سال 1388 از سوی مقام معظم رهبری به نام سال اصلاح الگوی مصرف نشان می دهد که ایشان از رشد مصرف و شدت آن رضایت ندارند. در واپسین سخن سردبیر در شماره آخر سال 1387 درباره «مجمع الجزایر چالش ها در عرصه انرژی ایران» نشستیم و هشدار دادیم و اکنون فرض است بر دولت و مجلس که دور از برخوردهای شعاری و اقدام های سطحی در جستجوی راز بقا و راه نجات کشور از گرداب اسراف انرژی باشند. اصلاح الگوی مصرف البته یک مطالبه ملی و ضرورت انکارناپذیر است و بدون تردید اصلاح الگوی مصرف در عرصه انرژی در صدر برنامه ها باید قرار گیرد. هرچند اسراف منابع و سرمایه های ملی محدود به حوزه انرژی نمی شود اما جدی ترین و پرهزینه ترین و هشدارآمیزترین نوع اسراف، اسراف ثروت های انرژی کشور در تمام زمینه های تولید، توزیع و مصرف است و دغدغه اصلی این است که آیا اجرای بدون پشتوانه کارشناسی سیاست های قیمتی و آزادسازی قیمت حامل های انرژی می تواند راه نجات باشد؟ به نظر می رسد دل بستن به ابزار قیمتی هرچند می تواند راه نجات کوتاه مدت برای فروکاستن از رشد و شدت مصرف انرژی باشد اما راز بقای بخش تولید کشور چیست که اعتیاد وصف ناپذیری به انرژی ارزان قیمت دارد؟

رئیس انجمن مهندسی گاز ایران در گفت و گو با گستره انرژی هرچند کاهش ناگهانی قیمت جهانی نفت در اثر رکود اقتصادی دنیا را اثرگذار توصیف می کند، اما بیشتر سیاست های بعضی اعضای اوپک را به چالش می کشاندو می گوید: ظرفیت سازی برخی کشورها مانند عربستان برای تولید نفت باید هشداردهنده قلمداد گردد.

مهندس کریمی اصفهانی در گفتگوی اختصاصی با گستره انرژی از دغدغه ها و برنامه های آینده سخن می گوید. دغدغه اصلی او که شاید این روزها بیشتر ناشی از بلاتکلیفی سازمان خصوصی سازی است باعث شده تا از وضعیت پیش آمده در جریان واگذاری شرکت توسعه پتروایران گلایه ها داشته باشد. او انرژی دانا را تنها قربانی اختلاف نظر بین سازمان خصوصی سازی و شرکت ملی نفت درباره کم و کیف واگذاری شرکت توسعه پتروایران می داند و با صراحت می گوید: کسی پاسخگو نیست؛ می خواهیم تکلیف روشن شود.

حتما داستان رقابت خرگوش و و لاک پشت را در مسابقه دو شنیده اید. آنجا که راوی داستان از آهسته و پیوسته راه رفتن لاک پشت و تند دویدن و به خواب رفتن خرگوش به این نتیجه می رسد که دوام و استمرار لاک پشت در راه رفتن راز موفقیت بودو نه تند دویدن و خوابیدن خرگوش...اما دریغ که این داستان در برداشت ایران و قطر از میدان مشترک گازی پارس جنوبی مصداق پیدا نمی کند و مصداق آن را می توان به رقابت خرگوش قطری و لاک پشت ایرانی در بازار ال. ان. جی دنیا مشاهده کرد. کیست که اکنون منکر امپراطوری قطری ها در بازار جهانی ال. ان. جی شود؟ آنها با یک برنامه بلندمدت ابتدا اندونزی را از صدر جدول به زیر کشید و در یک دوره زمانی مصمم است با تولید 77 میلیون تن ال. ان. جی یکه تازی اش را برای همیشه تثبیت کند. در این میان ایران به سه قلوهای خود یعنی پارس، پرشین و ایران ال. ان. جی به کندی راه می رود.

واکاوی اظهارات وزرای سابق و فعلی نفت و مقام های مسئول نشان می دهد که آنها نیز هنوز بلاتکلیف هستند. چه اینکه سال گذشته غلامحسین نوذری وزیر نفت در روز 28 فروردین در مورد نهایی شدن قرارداد توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی با شرکت توتال، گفت: شرکت توتال هزینه اجرای پروژه را رقمی اعلام کرده که مورد قبول ایران نیست و آخرین بحث هایی که انجام شد آن بود که بسته ال.ان.جی فاز 11 پارس جنوبی را به بسته های کوچکتر تقسیم کنیم تا امکان رقابت پیمانکاران بیشتری فراهم شود. او پایان خرداد ماه 88 را آخرین زمان برای نهایی کردن قرارداد توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی اعلام کرد و گفت: در صورتی که در تاریخ یاد شده این قرارداد نهایی نشود، پروژه تعیین تکلیف می شود. سه روز بعد حسین نقره کار شیرازی مدیر امور بین الملل وزارت نفت با تاکید بر اینکه مهلت توتال قابل تمدید نیست گفت: در صورت تاخیر دوباره این شرکت، از شرکت های دیگر بین المللی برای اجرای پروژه فاز 11 پارس جنوبی دعوت می کنیم. او گفت: در صورت رعایت نکردن ضرب العجل اعلام شده به توتال همان طور که با اینپکس ژاپن عمل شد با آنها نیز برخورد خواهد شد. نقره کار شیرازی تاکید کرد: این کشورها دوست ندارند این موقعیت ارزنده را از دست بدهند و ما هم برای آنها زمان تعیین کرده ایم.

طرح های تولید گاز طبیعی مایع شده ایران، در قالب سه پروژه ایران ال.ان.جی (IRAN LNG)، پارس ال.ان.جی (PARS LNG) و پرشین ال.ان.جی (PERSIAN LNG) طراحی شده است و هر سه پروژه در 50 کیلومتری شمال عسلویه و 220 کیلومتری جنوب بوشهر قرار دارد.پروژه اول (مایع سازی گازطبیعی ایران ال.ان.جی): پیش بینی شده در این پروژه دو واحد است که خوراک آن از فاز 12 پارس جنوبی تامین می شود و قرار بود از سال 1386 اجرایی شود. ظرفیت تولید هر واحد ال.ان.جی 25 سال برآورد می شود و محصولات این کارخانه ال.ان.جی، پروپان، بوتان، میعانات گازی و گوگرد خواهد بود. مطابق برنامه زمان بندی شده در سال 1390 کارخانه راه اندازی خواهد شد و بازارهای هدف این پروژه هندوستان، چین و اروپا اعلام شده است.

شریک و رقیب اصلی ایران در برداشت از بزرگترین میدان گازی مشترک دنیا در منطقه پارس جنوبی، بزرگترین تولید کننده و صادرکننده ال.ان.جی جهان است. هرچند مقامات نفتی ایران اذعان دارند برداشت ایران و قطر هم اکنون یکسان است اما مهم این است که سهم رقیب از بازار گاز دنیا روبه افزایش است و یکه تازی این کشور کوچک حاشیه نشین خلیج فارس در بازار ال.ان.جی جهان می تواند بازارهای بالقوه صادراتی گاز ایران را تحت تاثیر خود قرار دهد. قطر می خواهد تولید ال.ان.جی خود را تا سال 2010 به 77 میلیون تن در سال افزایش دهد. نگاهی به سیر تحولات و تعاملات دو و چندجانبه بین قطر و سایر خریداران گاز در جهان نشان می دهد که رقیب می دود و ما راه می رویم! اگر باور ندارید این گزارش که به بررسی مهم ترین رویدادها درباره برنامه های قطر در یک سال اخیر درباره تولید و صادرات ال.ان.جی است را بخوانید...

گزارشی که می خوانید در آخرین ساعت های انتشار شماره 24ماهنامه «گستره انرژی» تهیه شده است که ناظر بر تفریغ بودجه سال 1386 در بخش نفت و گاز، نیرو و شرکتهای نفتی است که در روز 24 فروردین ماه امسال در صحن علنی مجلس خوانده شد و بروز تخلف گسترده را در بخش نفت و گاز نشان می دهد. گستره انرژی آمادگی دارد تا طبق قانون مطبوعات در شماره خرداد ماه پاسخ وزارت نفت و نیرو و شرکت های نفتی که نام آنها در این گزارش برده شده را منتشر کند. این گزارش را بخوانید...

رابطه مالی دولت با وزارت نفت همچنان بر مدار گذشته می چرخد و باردیگر مجلس دولت و وزارت نفت را ملزم کرد تا در قالب قانون بودجه سال 1388 کل کشور، تا مشق 30 ساله را یک بار دیگر بنویسد. با این حاسب حساب همان حساب است و داستان همان داستان. درآمدهای نفتی به خزانه واریز شود و اساسنامه اساسنامه های شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران و شرکت ملی صنایع پتروشیمی را تا پایان خرداد ماه 1388 با توجه به قانون نفت مصوب 1366 به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند. آیا این مهم انجام خواهد شد؟ سال گذشته هر چند وکلای مجلس بر سر ارائه اساسنامه شرکت های یادشده اصراری نکردند و دولت هم به خود زحمتی نداد اما اختلاف بر سر واریز نشدن بیش از یک میلیارد دلار از پول نفت به خزانه بین دولت و مجلس بالا گرفت. راهی که وزارت نفت در سال 88 باید برود را در کندوکاو بودجه ای «گستره انرژی» بخوانید...

تنها چند روز پس از پیش راه اندازی نیروگاه هسته ای بوشهر توسط روس ها در روزهای نخست اسفند گذشته و دو هفته مانده به اجلاس 152 اوپک در روزهای پایانی سال 1387، غلامحسین نوذری پذیرای سرگئی شماتکو همتای روس خود بود. هرچند گفته شد که دو طرف «مذاکرات مهم» برای ساماندهی بازار و قیمت نفت داشته اند اما 25 اسفند ماه و در حاشیه نشست اوپک در شهر وین اتریش دو طرف، باردیگر «تفاهم نامه» همکاری 23 تیر 1387بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم را به «یادداشت تفاهم» تبدیل کردند و امضای دو وزیر زیر تفاهم نامه به ثبت رسید. ایران و روسیه در تیرماه 87 پس از چند دور مذاکره بین مقامات ارشد نفتی دو کشور در سطح رؤسای شرکت ملی ایران و رئیس شرکت گازپروم بر سر توسعه میادین نفتی و گازی ایران، افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی ایران، انتقال نفت خام دریای خزر به دریای عمان، توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی، سوآپ گاز روسیه، تبادل تجربیات و انتقال فن آوری، مشارکت احتمالی گازپروم در پروژه خط لوله صلح، ساخت یک پالایشگاه در شمال کشور و تشکیل یک شرکت مشترک میان دو کشور برای همکاری در حوزه انرژی به توافق اولیه رسیدند.

وقتی باراک اوباما در نخستین سفر خود به یک کشور مسلمان، ترکیه را انتخاب کرد و در مجلس ترکیه اعلام کرد: آمریکا از نقش ترکیه به عنوان مسیر عبور خطوط انتقال نفت و گاز به اروپا حمایت خواهد کرد، چون همکاری های اقتصادی آمریکا و اروپا با ترکیه به عنوان یک کشور عضو ناتو به تقویت امنیت جهانی کمک خواهد کرد. ناگفته پیدا بود که ترکیه زیاد پیشنهاد و تفاهم نامه همکاری در زمینه انرژی با ایران را برای انتقال گاز از عسلویه به اروپا جدی نگرفته است و همچنان روی رقیب اصلی خط لوله پارس یعنی نوباکو فکر می کند. اوباما به ترک ها گفت که آمریکا از تلاش آنکارا برای پیوستن به اتحادیه اروپا به عنوان یک عضو تمام عیار این اتحادیه حمایت می کند و ترکیه متحد نزدیک اروپا و آمریکاست و پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا موجب تقویت هر چه بیشتر این اتحادیه خواهد شد.

قزاقستان در جستجوی راهی است تا بتواند دور از سلطه روس ها به آب های آزاد و بازارهای انرژی دنیا دست پیدا کنند و ایران نیز پیشنهاد مشخص انرژی خود را باردیگر پیش روی قزاق ها گذاشته است. سفر محمود احمدی ن‍ژاد و همراهانش به ویژه غلامحسین نوذری به آستانه پایتخت جدید قزاقستان و دیدار با نورسلطان نظربایف این پرسش را ایجاد می کند که آیا دو کشور بر سر رژیم حقوق دریای خزر و برداشت از منابع انرژی از یک سو و انتقال انرژی از قزاقستان به خلیج فارس به نتایج مشخص رسیدند؟ و مهم تر این که قزاق ها در صورت سفر آتی باراک اوباما به آسیای میانه و دیدار از این کشور آیا مواضع خود را در برابر ایران تغییر خواهند داد؟

گویا سیاست انرژی دولت اوباما در مقایسه با دولت های قبلی تغییر کرده است. به نظر می رسد سخنان اخیر استیون چاو، وزیر انرژی آمریکا بیانگر تغییری ژرف در سیاست انرژی این کشور باشد. شواهد گویای آن است که سیاست جدید آمریکا در زمینه انرژی بر دوری گزیدن از تمرکز بر اوپک و عرضه نفت استوار است. همچنین به نظر می رسد وزارت انرژی آمریکا برنامه جدیدی را در دستور کار قرار داده است که هدف آن کاهش تقاضای نفت و افزایش نقش انرژی های جایگزین در داخل است. وزیر انرژی آمریکا اخیرا با گفتن اینکه اوپک در "حوزه" مسئولیت های شغلی وی قرار نمی گیرد، موجبات شگفتی بسیاری را فرآهم آورد. وی همچنین تایید کرد که از موضع دولت آمریکا در قبال تصمیم احتمالی اوپک در مورد کاهش دوباره تولید اوپک در نشست 15 مارس (25 اسفند) بی اطلاع است. این اظهارات در تضاد آشکار با مواضع برخی وزیران انرژی پیشین آمریکا است که به طور معمول در مورد افزایش عرضه نفت اوپک با اعضای این سازمان رایزنی می کردند. سخنان چاو همچنین از شواهد بیشتری حکایت دارد مبنی بر اینکه این فیزیکدان برنده جایزه نوبل در وزارت انرژی آمریکا اقدام به سنت شکنی کرده است. جیم ریترباخ، رئیس مؤسسه "ریترباخ اند آسوشیتدس" در گالنا در ایلی نویز، می گوید: ما بیش از 40 سال است که با اوپک کلنجار رفته ایم و در کنترل آنان هیچ دستاوردی نداشته ایم. وی می افزاید: چاو، وزیر انرژی جدید آمریکا نشان داده است که قصد ندارد بر نفت خاورمیانه تاکید کند و روشن است که ما به سوی مسیر سبزتری (استفاده بیشتر از انرژی های تجدیدپذیر) در حرکتیم.

یکی از بزرگترین مشکلات مدیران پروژه ها، شناسایی و نحوه برخورد با ریسک ها در پروژه می باشد. شناسایی و تخصیص ریسک مهمترین مسئله در مدیریت ریسک است. زیرا در صورت عدم توجه به ریسک ها، پروژه ها با تاخیر و افزایش هزینه مواجه خواهد شد. به همین منظور مدیران پروژه باید توجه ویژه ای به این موضوع داشته باشند و در اولین قدم اقدام به تشکیل تیم ریسک پروژه نمایند. اعضای تیم نیز با توجه به روش های موجود، ریسک های پروژه را شناسایی نموده و در جهت کاهش آن به مدیر پروژه کمک نمی کند. از این رو در این مقاله، چگونگی دسته بندی ریسک ها و روش های شناسایی ریسک در پروژه ها به صورت اجمالی بررسی شده و در انتها نیز روش های مطرح شده با در نظر گرفتن درصد پاسخگویی به ریسک ها رتبه بندی شده اند. مدیران پروژه ها علاقه دارند بدانند که چگونه می توانند توازنی ما بین احتمال وقوع ریسک و نیازهای سازمانی، عملیاتی و مالی پروژه هایشان ایجاد کنند. به منظور دستیابی به این هدف، باید ابتدا ریسک های پروژه شناسایی و تحلیل شوند و با انجام فرآیند شناسایی و تحلیل ریسک های پروژه، برنامه ای جهت کاهش ریسک های پروژه تهیه می شود.

امروزه فن آوری های بسیار زیادی برای فرآورش، انتقال و به کارگیری از منابع گاز طبیعی شکل گرفته اند. انتقال گاز طبیعی به واسطه ماهیت گازی آن با دشواری روبه رو است و حتی استفاده از ساده ترین روش انتقال یعنی خطوط لوله در فواصل طولانی با مشکلات زیادی برخورد می کند. در هر حالت یا باید گاز طبیعی را به طریق فیزیکی مایع کرد (LNG) یا آنکه با یک روش شیمیایی مانند (GTL) به محصولات مایع یا جامد تبدیل کرد تا حمل ونقل آن به راحتی انجام گیرد. این دو روش اقتصادی، توانسته است دشواری حمل گاز به بازارهای دوردست را تا حد زیادی برطرف سازد و در مواردی با خط لوله رقابت کرده و عدم توجیه اقتصادی ساده ترین روش انتقال را پدیدار نمایند. در این مقاله تکنولوژی های مختلف گاز طبیعی را با توجه به هزینه های سرمایه گذاری، ظرفیت و فاصله انتقال آنها با یکدیگر مقایسه کرده، تکنولوژی برتر در هر فاصله را با توجه به جدیدترین قیمت های گاز انتخاب کرده آنگاه به مقایسه کارخانه های GTL وLNG از لحاظ تولید و نرخ سوددهی محصولات آن خواهیم پرداخت و با خط لوله مقایسه می شود.

توقف تامین مالی پروژه ها در کل دنیا، تردیدها درباره توانایی دولت پادشاهی سعودی در به سرانجام رساندن برنامه بلندپروازانه خود در جهت افزایش ظرفیت پالایش به میزان 50درصد تا سال 2015 را افزایش می دهد. وقتی بانکداران منطقه پروژه های انرژی که بیشتر توسط توقف بازار اعتبار تحت تاثیر قرار گرفته اندرا مورد بررسی قرار می دهند، اکثرا در یک مورد اتفاق نظر دارند و آن این است که پروژه های پالایش اولین خسارت و قربانی خواهند بود...

گاز طبیعی و جغرافیای سیاسی از 1970 تا 2040، دیوید جی، ویکتور ایمی ای، جف مارک اچ.هیز نمودارگیری از چاه، مرتضی دژمامنیت اقتصادی، فصلنامه پژوهشی مءسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصادراهکارهای مقابله با فساد اقتصادی در ایران، با تاکید بر تجربیات کشورهای موفق