فصلنامه بیماریهای گیاهی
سال چهل و چهارم شماره 2 (تابستان 1387)

تغییرات آوند چوبی پسین در شاخه های پرتقال [Citrus sinensis (L.) Osbeck.] واریته والنسیا پس از ابتلا به سبز خشک شدگی (گرسوم)، در مقایسه با شاخه سالم، مورد بررسی قرار گرفت و ماهیت شیمیایی گرفتگی های آوندی با استفاده از آزمایش های مختلف شیمی بافتی تعیین شد. مشاهدات بافتی، گرفتگی هایی به اشکال و حالات مختلف را در عناصر وسل شاخه های مبتلا نشان داد. در آزمایش های شیمی بافتی ترکیبی از کالوز، لیگنین، پروتئین و لیپیدها (اسیدی و خنثی) در هر دو نوع گرفتگی رشته ای و بی شکل تشخیص داده شدند. پاسخ گرفتگی آوندی به معرف های سلولز، همی سلولز، نشاسته و ترکیبات فنلی منفی بود. گرفتگی در برخی از سلولهای پارانشیم طولی مجاور وسل و پارانشیم شعاعی نیز مشاهده شد. گرسوم از ابعاد مختلف مطالعه قابل مقایسه با عارضه های مشابه در مرکبات سایر کشورها می باشد.

از بوته های برنج آلوده به بیماری پوسیدگی طوقه در مناطق مختلف استان مازندران شصت و یک جدایه فوزاریوم متعلق به بخش لایزئولا بدست آمد. تمامی این جدایه ها در آزمون های بیماری زایی علایم عمومی پوسیدگی طوقه را روی گیاهچه های برنج ایجاد کردند. پس از شناسایی جدایه ها بر اساس خصوصیات مورفولوژیک و به منظور تعیین جمعیت و تیپ های آمیزشی، تمامی این جدایه ها به عنوان والد نر با جدایه های آزمون گر استاندارد هر دو تیپ آمیزشی از سه جمعیت آمیزشی A، B و D قارچ Gibberella fujikuroi تلاقی داده شدند. بر این اساس 18.03% (11 جدایه) جدایه ها بارور بودند و تمامی این 11 جدایه با جدایه های آزمون گر استاندارد MATD-1 تولید پریتسیوم کردند و به عنوان G.fujikuroi MATD-2 شناسایی شدند. هیچ کدام از جدایه های Fusarium fujikuroi و F. verticillioides در این مطالعه بارور نبودند. این اولین گزارش از وجود یک جمعیت آمیزشی یا گونه بیولوژیک قارچ G. fujikuroi در استان مازندران می باشد.

از مزارع کلزا در استانهای گلستان، خوزستان، آذربایجان غربی و شهرستان کرج، در دو فصل زراعی 85-86 و 86-87 اندامهای گیاهی مشکوک به آلودگی توسط جنس Alternaria جمع آوری شدند. با بررسی مشخصات ریخت شناسی از 50 جدایه خالص سازی شده آلترناریا پنج گونه شناسایی شد. نتایج سنجش بیماریزایی گونه ها در شرایط گلخانه نشان داد که: بیشترین شدت بیماری بر حسب درصد سطح برگ آلوده مربوط به دو گونه A. brassicicola (69 درصد) و A. raphani (56 درصد) بود، گونه A. brassicae شدت بیماری متوسطی داشت (43 درصد) و گونه A. arborescense علایم خفیفی روی برگ ها ایجاد نمود. اما گونه A. infectoria هیچگونه علایم بیماری ایجاد نکرد و تفاوتی با شاهد نداشت. بر اساس نتایج این پژوهش گونه های A. brassicicola و A. raphani سبب بروز علایم شدیدتری می شوند. این چهار گونه بیماریزا برای اولین بار از روی کلزا در ایران گزارش می شوند. همچنین جمع آوری اندام های آلوده از 40 مزرعه کلزای این استان ها به طور تصادفی جهت تعیین گونه غالب بیماریزا انجام گرفت. نتایج نشان داد که گونه A. raphani در استان های خوزستان و آذربایجان غربی گونه غالب منطقه بود در حالیکه گونه های A. brassicae و A. brassicicola در نمونه های بررسی شده از این استان ها مشاهده نشدند. نتایج بررسی پراکنش گونه ها در استان گلستان نشان داد که گونه A. brassicae 85.44 درصد و گونه های A. raphani و A. brassicicola به ترتیب 13.24 درصد و 7.67 درصد گونه های بیماریزا را تشکیل دادند. برآورد کلی درصد گونه ها در هر سه استان نشان داد که گونه A. raphani 66.11 درصد و گونه های A. brassicae و A. brassicicola به ترتیب 33.36 و 2.99 درصد گونه ها را در این مناطق تشکیل دادند. با توجه به نتایج این پژوهش گونه A. raphani را می توان گونه غالب بیماریزا در مناطق عمده کشت کلزا معرفی کرد.

بیماری لکه آلتراناریایی کلزا سبب خسارت اقتصادی در بسیاری از مناطق دنیا می شود. به منظور بررسی مقاومت ده رقم کلزا شامل Hayola401، Hayola308، Okapi، Talaye، Zarfam، RGS003، Option500، Modena، Fornax و Sarigo در برابر گونه های A. alternaria brassicae،A. brassiciola و A. raphani جدا شده از مناطقی که قبلا تعیین و تایید هویت شده اند، آزمایش هایی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار و در شرایط گلخانه به طور جداگانه برای هر گونه انجام شد. آزمایش اصلی برای هر گونه 2 بار تکرار گردید. به تعداد 60 گلدان، از هر گلدان دو گیاهچه و از هر گیاهچه دو برگ هم سن انتخاب گردید. علایم در روز سوم پس از مایه زنی مشاهده و اندازه گیری علایم در روز دهم که پیشرفت بیماری کامل شد، انجام گردید. در پایان آزمایش مساحت بخش های آلوده هر برگ (کلروز و نکروز) با استفاده از دستگاه تعیین شاخص سطح برگ اندازه گیری و در نهایت شدت علایم بیماری بر حسب درصد سطح برگ آلوده محاسبه شد. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین ارقام از لحاظ توسعه علایم (کلروز و نکروز) وجود دارد. ارقام Sarigol و Hayola308 بیشترین میزان زردی و بافت مردگی را در برابر A. raphani نشان دادند. بقیه ارقام از لحاظ توسعه علایم تفاوت معنی داری نشان ندادند و شدت علایم کمتری نسبت به دو رقم فوق داشتند. در مورد آلودگی به A. brassicicola بیشترین میزان زردی و بافت مردگی مربوط به ارقام Hayola401، Option500 و Hayola308 بود و کمترین توسعه علایم در رقم Zarfam بود. در آزمایش دیگری عکس العمل این ارقام در مقابل گونه A. brassicae هم نتایج مشابهی داشت. به طور کلی می توان نتیجه گیری نمود که ارقام Hayola308، Hayola401، Option500 و Sarigol حساسیت بیشتری نسبت به سایر ارقام داشته و رقم Zarfam کمترین حساسیت را به گونه های آلترناریا دارد. این اولین مطالعه در زمینه تعیین مقاومت برخی ارقام کلزای متداول کشت شده در کشور به لکه سیاه کلزا در ایران می باشد.

به منظور پی بردن به وقوع پاتوتیپ های Didymella rabiei (Anamorph: Ascochyta rabiei) در نقاط آلوده کشور، دو سامانه از ارقام افتراقی نخود رایج در جهان، در مناطق گچساران، کرمانشاه، کلیبر و ایلام در شرایط مزرعه در ردیف های 2 متری کشت شدند و به منظور استقرار هر چه بهتر عامل بیماری در حاشیه مزرعه رقم حساس بیونیج کشت گردید. به منظور تایید نتایج مزرعه ای، جدایه های خالص عامل بیماری از مناطق مذکور بر روی ارقام افتراقی در شرایط گلخانه مایه زنی شدند. نتایج 4 سال تحقیق نشان داد که پاتوتیپ های بیماریزای 1 در سرارود، گرگان، ایلام و گچساران؛ 3 در کلیبر و 6 در ایلام و گچساران به تناوب و در سالهای مختلف ظاهر می شوند.

به منظور ساخت همسانه عفونت زا و اثبات بیماری زایی ژنوم کامل جدایه ایرانی ویروس پیچیدگی شدید بوته چغندرقند (BSCTV-Ir) ابتدا قطعه 1942 جفت بازی (معادل 0.7 ژنوم) در حامل pTZ57R همسانه سازی و سپس ژنوم کامل ویروس به آن متصل گردید تا سازه حاوی 1.7 ژنوم ویروس به دست آید. این سازه پس از اتصال به حامل دوتایی pBin20 به باکتری Agrobacterium tumefaciens منتقل و از این طریق به چند گیاه مختلف مایه زنی گردید. علایم تیپیک آلودگی 30 تا 35 روز پس از مایه زنی در چغندرقند ظاهر شد. گوجه فرنگی، اسفناج و تاتوره (Datura stramonium) نیز علایم زردی و پیچیدگی برگ از خود نشان دادند وجود ویروس در گیاهان مزبور با تکثیر قطعه ای از ژن پروتئین پوششی با استفاده از آغازگرهای اختصاصی تایید گردید. وجود این همسانه عفونت زا زمینه را برای انجام تحقیقات بعدی در مورد این ویروس فراهم می سازد.

تحمل یازده رقم تجاری سیب زمینی در برابر جدایه GD1 بیووار 2-A / نژاد 3 باکتری Ralstonia solanacearum، با مایه زنی به ساقه و ریشه مورد ارزیابی قرار گرفت. واکنش ارقام با محاسبه شاخص شدت بیماری (DSI) و درصد وقوع بیماری (DI) ارزیابی شد. در مایه زنی به ساقه، شدت و درصد بیماری ارقام مورد بررسی با یکدیگر اختلاف معنی دار نداشت. در مایه زنی به ریشه، شدت بیماری ارقام مختلف در سطح آماری %5 با یکدیگر اختلاف معنی دار داشت. بطوریکه ارقام سانتانا و آئولا با کمترین شدت بیماری در گروه متحمل، رقم دیامونت با بالاترین میزان شدت بیماری در گروه بسیار حساس و ارقام مارفونا، کوزیما، اگریا، ام - ان 1960، مورن، مارادونا، کنکورد و آژاکس در گروه حساس قرار گرفتند. هیچیک از ارقام مورد بررسی در برابر بیماری مذکور مقاوم نبودند.