فصلنامه روان شناسی و دین
پیاپی 4 (زمستان 1387)

انسان واجد ظرفیت های بسیار گسترده و بالایی است؛ در بعد ادراک و کشف جهان هستی می تواند به مرحله ای از رشد دست یابد که مظهرو علم آدم الاسماء کلها (بقره: 31) گردد. در بعد جاذبه ها نیز این ظرفیت را دارد که از مرز جاذبه های مادی و طبیعی عبور کرده، به سوی کانون های غیر مادی و متافیزیکی برسد. در بعد تقدیس و پرستش نیز قادر است از وجود محدود خویش پرواز کند و به حقیقتی بپیوندد که در آنجا نقص و کاستی و فنا راه ندارد. در بعد رفتار نیز از چنان ظرفیتی برخوردار است که امکان ارتباط با همه موجودات، اعم از جمادات، گیاهان، حیوانات، انسان ها، و موجودات مجرد مانند فرشتگان و ذات باری تعالی برای او فراهم است، به گونه ای که می تواند با هر کدام رفتاری مناسب و ارتباطی در خور و شایسته، برقرار کند.

پژوهش حاضر درصدد بررسی ابعاد روان شناختی مناسک حج و تاثیر آن بر سطح دینداری حجاج با استفاده از روش شبه تجربی است. از مجموع 22500 نفر زائر حج تمتع سال 1385 استان تهران، 105 نفر (62 مرد و 43 زن) به عنوان نمونه در دسترس، انتخاب و یک ماه قبل از آغاز حج پرسشنامه جهت گیری مذهبی به عنوان پیش آزمون و پس از اتمام مناسک حج همان پرسشنامه به عنوان پس آزمون و یک ماه پس از بازگشت به وطن نیز به عنوان مرحله پی گیری، اجرا گردید. داده ها به وسیله آزمون t وابسته، مستقل و تحلیل واریانس یک راهه تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان دادند: نمره کل جهت گیری مذهبی آزمودنی ها در پس آزمون نسبت به پیش آزمون به طور معناداری بیشتر بود. این تفاوت معنادار در خرده آزمون های جهت گیری مذهبی (عقاید مناسک و اخلاق) نیز مشاهده گردید.

جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه مردان و زنان 20 40 ساله شهر اردبیل، که فاقد اختلال روان شناختی و بالاتر از دیپلم هستند. برای انتخاب نمونه با حجم 200 نفر از شیوه نمونه گیری خوشه ایاستفاده شد. آزمودنی ها به مقیاس های «همگرایی لی»، «سبک هویت برزونسکی»، «سلامت روانی» (GHQ) و پرسشنامه معنوی روزانه پاسخ دادند. آزمون همبستگی پیرسن نشان داد که، بین معنویت و بهداشت روانی همبستگی وجود ندارد، اما بین انواع هویت و معنویت به ویژه هویت اطلاعاتی همبستگی معنادار وجود دارد(01/0P=). نتیجه تحلیل رگرسیون نشان داد که 16% از واریانس بهداشت روانی توسط انواع هویت و همگرایی به ویژه همگرایی اجتماعی قابل پیش بینی است. همبستگی بین معنویت و هویت در جوانی و میانسالی معنادار است و معنویت به وسیله هویت و همگرایی بیرونی تا 25% قابل پیش بینی است.

صبر از جمله ویژگی های روان شناختی و راهبردهای مذهبی است که به کمک آن می توان بر فشارهای روانی روزمره و آسیب زا غلبه نمود. این پژوهش میدانی است که به وسیله پرسش نامه حاوی 48 عبارت در سه مقوله «صبر بر سختی»، «صبر بر طاعت»، «صبر بر گناه» تهیه شده است. نمونه آماری این تحقیق 148 نفر دانش آموز دختر بودند که به روش نمونه خوشه ایتصادفی از میان دانش آموزان دختر سال اول متوسطه عمومی شهر تهران، در سال تحصیلی 86 1385 انتخاب شدند. اعتبار محتوایی این مقیاس، توسط متخصصان علوم قرآن و دین تایید شده است. پایایی این مقیاس بر اساس ضریب آلفای کرونباخ 866/0 محاسبه شد.

این مقاله، به پیامدهای گوناگون جسمی، فرهنگی اجتماعی و روانی فقر بر بهداشت روانی می پردازد. فقر فرهنگی، انزوا، پرخاشگری، ضعف اخلاقی و دینی، کاهش عزت نفس، اضطراب و اختلالات روانی از جمله این آثار مخربند. رویکرد متون اسلامی به مسائل فقر و به معانی گوناگون آن در منابع دینی دیگر مباحث این مقال است، دلائل عدم مطلوبیت فقر در این منابع عبارتند از: تضاد فقر با عدالت اجتماعی، پناه بردن به خداوند از فقر در ادعیه امامان معصوم، اهمیت دین برای انسجام اسلامی در جامعه، برنامه دین برای اهداف متعالی و عواقب نامطلوب فقر از منظر دین. سرانجام، توضیح و تبیین مواردی که موهم این برداشت است که اسلام با مسئله فقر مخالفتی ندارد، بلکه آن را تایید می کند.

پژوهش حاضر به بررسی نقش مشارکت افراد در مراسم مذهبی مساجد و برگزاری آداب مذهبی مشترک، در کاهش و کنترل پرخاشگری می پردازد. این مقال با روشی توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی 420 شرکت کننده در مساجد شهر اصفهان با 420 غیر شرکت کننده در سال 1385 انتخاب گردیدند و با مقیاس پرخاشگری از طریق پرسش نامه AGQ مورد بررسی قرار گرفتند.
نتایج نشان می دهد که، بین دو گروه (مسجدی و غیر مسجدی) در میزان پرخاشگری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین بین دفعات حضور در مسجد و میزان پرخاشگری رابطه معکوس وجود دارد؛ یعنی هر چه میزان دفعات مراجعه به مسجد بیشتر باشد، از میزان پرخاشگری کاسته می شود. همچنین میزان پرخاشگری در مردان بیش از زنان و افراد مجرد بیش از افراد متاهل می باشد.

هدف از این مقال، که به بررسی نقش روزه در تامین سلامت روانی می پردازد بررسی تاثیر روزه ماه رمضان بر سلامت روانی در میان پرسنل اداری دانشگاه محقق اردبیلی در شهرستان اردبیل در نیمسال اول 88 1387 می باشد. روش نمونه گیری پژوهش به روش کل شماری، تعداد 206 نفر کارمند انتخاب شدند. نتایج مطالعه نشان داد که، تفاوت معناداری بین پیش آزمون و پس آزمون در مؤلفه علایم جسمانی، اضطراب و افسردگی وجود دارد و به طور کلی، تفاوت معناداری بین پیش آزمون و پس آزمون در پرسش نامه سلامت روانی وجود دارد. این مطالعه نشان داد که، روزه داری می تواند موجب افزایش سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه ها گردد.

این مقال به بررسی پایه های روان شناختی و نشانگان صبر از منظر قرآن می پردازد. هدف از این پژوهش بیان این مسئله است که در افراد خویشتن دار چه سازه های روان شناختی وجود دارد که آنان را قادر می سازد تا در موقعیت های دشوار خودمهارگری مهارگیری نشان دهند. با عنایت به آیات قرآن کریم باید به این سوال پاسخ داد که، چه نشانه هایی را می توان برای افراد صبور ارائه داد. همچنین در این پژوهش به اهمیت روان شناختی صبر، تعریف صبر، مفاهیم مشابه آن در روان شناسی اشاره و هفت مبنای روان شناختی برای صبر مطرح شده است.