فهرست مطالب

نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 13، پائیز 1382)

  • تاریخ انتشار: 1382/08/14
  • تعداد عناوین: 7
|
  • جمع آوری متمرکز بذرهای مرتعی و دارویی، جهت تکمیل تنوع ژنتیکی موجود در بانک ژن منابع طبیعی (مطالعه موردی: بخشی از سلسله جبال زاگرس)
    حسن مداح عارفی، نورالله عبدی صفحه 1
    شواهد حاکی از وجود حدود 250000گونه گیاهی در دنیا است. درک اینکه چه گونه یا گونه هایی از این مقدار گونه گیاهی، قادر به رفع نیازهای آتی بشر است، به آسانی میسر نیست. هرقدر تنوع بین و درون گونه ای بذر جمع آوری و حفاظت شده در بانک ژن بیشتر باشد، به همان میزان، موفقیت برای رفع نیازهای آتی بشر بالاتر خواهد رفت. تجربیات نشان داده است که نمونه های مختلف هر گونه گیاهی باید به صورتی جمع آوری شوند که بیشترین مقدار تنوع ژنتیکی موجود را در کمترین تعداد نمونه بروز دهند. برای کاهش هزینه فعالیتهای جمع آوری،حفاظت، احیا، ارزیابی، تبادل، مدیریت آمارهای مرتبط و در نهایت استفاده از ژرم پلاسم، لازم است تا برای رسیدن به بیشترین تنوع و کمترین تعداد نمونه در هر گونه گیاهی تلاش شود. چنانچه کارشناسان امر حفاظت از ژرم پلاسم هر کشور، صرفا دنبال جمع آوری بذر بوده و بدون توجه به الویتها، مبادرت به انجام کار نمایند، نتایج حاصله، با توجه به مشکلات زیاد نگهداری بذرها در سردخانه ها و انبارها، چندان رضایت بخش نخواهد بود. بنابراین، الویت اول جمع آوری بذرهای گونه های مرتعی، خوشخوراک بودن و در گونه های دارویی، مقدار ماده مؤثره موجود درآنها برای درمان بیماری های انسان، دام و یا سایر کاربردها می باشد. بر این اساس توجه به تنوع درون گونه ای اتخاذ تصمیم در خصوص روش جمع آوری بذر و نیز مراجعه به مناطق جغرافیایی دارای تنوع گونه ای مناسب، از ضروریتهای جمع آوری بذر از عرصه های منابع طبیعی می باشند. از طرف دیگر، افزایش بدون محدودیت درتعداد نمونه های جمع آوری شده برای هر گونه موجبات افزایش هزینه و تراکم کاری در بانک ژن را فراهم می کند بدون اینکه به صورت معنی داری به امر تولید بیشتر و بهتر محصولات گیاهی کمک کند. دراین شرایط توصیه شده است تا مدیریت جمع آوری و حفاظت از ژرم پلاسم گیاهی به نحوی باشد تا ضمن جمع آوری ها، کمترین تکرار درنمونه ها با بیشترین مقدار تنوع درون گونه ای، همراه گردد. مقاله حاضر، قصد آن دارد تا ضمن ارائه گزارشی تحلیلی از یک اقدام موفق دربخشی از سلسله جبال زاگرس، برای جمع آوری بذر و مقایسه آن با سایر روش های مرسوم، روش مناسب جمع آوری بذر را در کشور، توصیه نماید تا در آینده مورد عمل واقع شود.
    کلیدواژگان: Core collection، بذرهای مرتعی، بذرهای داروئی، بانک ژن منابع طبیعی، تنوع ژنتیکی
  • تکثیر جنسی انبوه سکویا(Sequia sempervirance (Lamb) Endl) از طریق کشت جنین بذر بالغ
    علی جعفری مفیدآبادی، شکوفه شهرزاد صفحه 2
    به منظور تکثیر انبوه گونه درختی سکویا (Sequia sempervirance (Lamb) Endl) از طریق روش های درون شیشه ای، جنین بالغ بذرها، جدا و به محیط های کشت مختلف منتقل شد. بیشترین تعداد جوانه زنی جنین (7/68%) در محیط کشت MS حاوی 100 میلی گرم در لیترکازوئین هیدرولیز، 1/0 میلی گرم در لیتر آدنین سولفات و یک گرم در لیتر عصاره مخمر اتفاق افتاد و اختلاف معنی داری درسطح 5 درصد بین محیط های مختلف کشت مشاهده شد. گیاهچه های درون شیشه ای به صورت منبع شاخه زایی مورد استفاده قرار گرفت. به طوری که قطع ساقه درمنطقه یقه موجب تحریک مریستمهای این منطقه و تولید شاخسارهای نابجای فراوان درمحیطهای کشت فوق شد. ازدیاد بیشتر نهالها با انتقال شاخه های جدید به محیط کشت MS حاوی 10 میلی گرم در لیتر 2ip و 5/0 میلی گرم در لیتر BA و به همراه 1/0 میلی گرم در لیتر NAA انجام شد. ساقه ها جهت انجام ریشه زایی به محیط کشت ریشه زا منتقل شدند. محیط کشت MS حاوی 5/0 میلی گرم درلیتر 2ip بیشترین درصد ریشه زایی (35/0) از خود نشان داد. گیاهچه ها حاصل پس از انجام سازگاری تدریجی موفق، در گلخانه رشد عادی خود ار نشان دادند.
    کلیدواژگان: سکویا سمپرویرنس، تکثیر درون شیشه ای، بذر و جنین
  • تکثیر درون شیشه ای درخت سرخدار (Taxlls haccata) طریق کشت سرشاخه
    طیبه سهیلا نراقی صفحه 3
    سرخدار از سوزنی برگان بومی و به جای مانده از دوران سو م زمین شناسی بوده که به صورت نواری از ارتفاع 900 تا 1800 متری از سطح دریا و از آستارا تا گلبداغی در جنگلهای شمال ایران پراکنده است. این جنگلها در روند تکاملی خود، مرحله کلیماکس را طی نموده و اکنون رو به زوال نهاده اند. پیدا کردن راه کاری برای حفظ و احیای مجدد آنها، هدف اصلی این مطالعه را تشکیل می دهد. به منظور تکثیر درخت سرخدار Taxlls haccata از طریق کشت درون شیشه ای به روش کشت جوانه انتهایی، نمونه ها از پایه های برگزیده در رویشگاه های طبیعی گیاه، واقع در جنگلهای آستارا و اسالم و گرگان در فصل پاییز، برداشت شده و پس از تعیین مناسب ترین روش سترون سازی که استفاده از محلول کلرورمرکوریک 1/0 درصد به مدت 10 دقیقه بود، درمحیطهای کشت (نیترات 2/1) MS، B5 و MCM مستقر شدند. در مرحله شاخه زایی، محیط (نیترات2/1) MS با ترکیب هورمونی 5/0 میلی گرم در لیتر BA و 1/0 میلی گرم در لیتر IBA بیشترین درصد ضریب ازدیاد و رشد طولی را داشت. بهترین تیمار ریشه زایی از طریق قرار دادن شاخه های سرخدار، درمحلول 50 میلی گرم درلیتر IBA سترون به مدت 24 ساعت و بازکشت مجدد آنها در محیط های کشت فاقد هورمون رشد و حاوی زغال فعال بدست آمد. گیاهچه های ریشه دار پس از طی مراحل مختلف سازگاری به خاک گلدان انتقال یافتند.
    کلیدواژگان: سرخدار، کشت درون شیشه ای، جوانه انتهایی، کشت سرشاخه ای
  • بررسی تکثیر درختان بالغ راش از طریق کشت بافت
    معصومه ایزدپناه صفحه 4
    این آزمایش ها جهت یافتن روشی سریع و عملی برای تکثیر غیر جنسی درختان بالغ جنگلی انجام شد. به همین منظور تکثیر گیاه راش (.Faglls orientalis Lipsky) که یکی از مهمترین درختان موجود در جنگلهای ایران است از طریق کشت بافت مورد بررسی قرار گرفت. جوانه های سه پایه بالغ از این گیاه در فصل زمستان تهیه و در محیط مصنوعی کشت شد. عوامل موثر درحذف آلودگی های سطحی، شاخه زایی و ریشه زایی این گیاه مورد بررسی قرار گرفت. بهترین روش استریل حذف نیمی از فلسهای جوانه و قرار دادن آنها به مدت 3 دقیقه در محلول کلرورمرکوریک 1/0 درصد بود. جوانه ها پس از استقرار، در مقابل تیمارها شاخه زایی به نسبت کمی نشان دادند. در مواردی حتی بعد از آغاز شدن فعالیت رشد و تکثیر، جوانه از بین رفتند. بین محیط های کشت DKW و WPM تفاوتی وجود نداشت. قرار دادن جوانه ها فعال به طور افقی در رشد جوانه های جانبی موثر بود. استفاده از 2ip به میزان 2/0 میلی گرم در لیتر و BA به میزان5/0 میلی گرم در لیتر مناسبترین تیمار برای شاخه زایی بود. بین ژنوتیپهای مختلف تفاوت معنی داری وجود نداشت. هیچیک از تیمارهای ریشه زایی موثر واقع نشد. درنهایت عوامل موثر در شاخه زایی این گونه و همچنین موانع و مشکلات آن تا حدود زیادی مشخص گردیده است، اما ریشه زایی آن نیاز به بررسی وسیع تر و جدی تر دارد.
    کلیدواژگان: راش ایران، (، Faglls orientalis Lipsky)، کشت بافت، ریز ازدیادی، درخت بالغ، شاخه زایی و ریشه زایی
  • مطالعه برخی از ویژگی های سیتومورفولوژی گونه های گیاهی مولدمان شکرتیغال (Echinops)
    عبدالرضا نصیرزاده صفحه 5
    مانها فرآورده به نسبت شیرینی هستند که به صورت طبیعی یا دراثر فعالیت حشرات از برگ، پوست، شاخه ویا با ایجاد شکاف در تنه بعضی از درختان به بیرون تراوش می کند. مان شکر تیغال در اثر فعالیت یک گونه حشره سرخرطومی با نام علمی Larinus vulpes Olivier روی بعضی از گونه های جنس شکر تیغال به دست می آید. با بررسی هایی که در طول فصل رویش سالهای 1376-1378 در سطح استان فارس صورت گرفت مشخص گردید که اگر چه حشره لارینوس روی کلیه گونه های شکر تیغال فعالیت دارد اما تنها روی چهار گونه E. endotrichus، E. dichrous، E. tenuisectus و E. persepolitanus مان تولید می کنند. بررسی های مورفولوژیکی نشان داد که گونه های مولد مان دارای کپه گل کروی بوده و از نظر ارتفاع گیاه مشابه می باشند همچنین مطالعات رویشگاهی نشان داد که گونه های مولد مان از نظر ارتفاع از سطح دریا در شرایط مشابهی رویش دارند. بر اساس مطالعات سیتوژنتیکی، کلیه گونه های شکر تیغال دیپلوئید بوده و چهار گونه مولد مان دارای 2n=28 کروموزوم هستند.
    کلیدواژگان: مان، گیاه شکرتیغال، حشره لارینوس، سیتوژنتیک
  • مطالعه کاریولوژیکی گونه هایی از جنس نخود(. Cicer L)
    ناهید حبیبی، منوچهر خردنام، عبدالرضا نصیرزاده صفحه 6
    به منظور تعیین پراکنش گونه های نخود در استان فارس، در اوایل فصل رویش سال 1379 مسافرتهایی به تمام نقاط استان صورت گرفت و حاصل آن شناسایی 18 رویشگاه نخود بود. جهت شناسایی گونه ها اقدام به جمع آوری نمونه گیاهی از کلیه رویشگاه های مورد مطالعه شد و در نتیجه 7 گونه C. arietinum، C. kermanense، C. tragacanthoides، C. spiroceras، C. subaphyllum در استان شناسایی گردید. بررسی های کروموزومی شامل تعداد کروموزومها، سطح پلوئیدی و رسم کاریوتیپ روی 6 گونه انجام شد. این مطالعات نشان داد که کلیه گونه های مورد مطالعه دیپلوئید و تعداد کروموزوم آنها 2n=2x=16 می باشد. در مرحله بعدی تجزیه و تحلیل ژنوم گونه ها شامل تعیین طول هر کروموزوم، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، نسبت بازوی بلند به کوتاه انجام پذیرفت. براساس جدول لوان و همکاران فرمل کاریوتیپی و مطابق روش استبینز تقارن کاریوتیپی گونه های مورد مطالعه بررسی شد.
    کلیدواژگان: نخود، سیتوژنتیک، کاریوتیپ
  • بررسی تنوع و روند زوال بذر اکوتیپهای گونه چاودار کوهی (.Secale montanum Guss) موجود در بانک ژن منابع طبیعی
    نورالله عبدی، حسن مداح عارفی صفحه 7
    به منظور بررسی و ارزیابی تنوع و روند زوال بذر اکوتیپهای موجود در بانک ژن منابع طبیعی، از خانواده گندمیان، گونه چاودار کوهی (Secale montanum) انتخاب و بذرهای 11 اکوتیپ آن با منشا داخلی و خارجی در دو آزمایش جداگانه از نظر شرایط محیطی (ژرمیناتور و گلخانه) در طرح کاملا تصادفی با سه تکرار مورد آزمایش قرار گرفتند. عوامل مورد بررسی در آزمایش ژرمیناتور، شامل: قوه نامیه، سرعت جوانه زنی و بنیه بذر و در آزمایش گلخانه‎ای، شامل: اندازه گیری درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه و طول ریشه در دانه رستهای چهل روزه بود. قوه نامیه و وزن هزار دانه بذرها، در ابتدای ورود به سردخانه اندازه گیری شده بودند. تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه، اختلاف معنی داری بین اکوتیپهای مورد آزمون، نشان داد. صفات کاهش قوه نامیه، سرعت جوانه زنی در ژرمیناتور و گلخانه، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه و طول ریشه اکوتیپها، از نظر آماری اختلاف نشان دادند که نشان دهنده وجود تنوع بین اکوتیپهای این گونه است. ضرایب همبستگی نشان داد که نتایج آزمایشهای انجام شده در ژرمیناتور با شرایط گلخانه، همبستگی نزدیکی دارد. همچنین بین سرعت جوانه زنی در گلخانه و بنیه بذر همبستگی بالایی مشاهده شد. کاهش قوه نامیه با صفات درصد جوانه زنی در گلخانه، سرعت جوانه زنی در ژرمیناتور و گلخانه، بنیه بذر و ارتفاع گیاه، همبستگی منفی معنی داری نشان داد. در نتیجه زوال بذر نه تنها سبب کاهش قوه نامیه می شود، بلکه موجب کاهش سرعت جوانه زنی و بنیه بذر و همچنین کاهش توان استقرار دانه رست نیز می‎گردد. کاهش قوه نامیه به شدت تحت تاثیر منشا بذر قرار داشته و تحت شرایط انجام آزمایش حاضر، تفکیک اثر دوره نگهداری بذر در سردخانه از اثر منشا بذر را ناممکن ساخته بود. بنابراین نمی‎توان به طور دقیقی پیشنهاد نمود که بذر اکوتیپهای مختلف گونه خاص را پس از n سال تکثیر و احیاء نمود و بایستی برنامهریزی احیاء، برای هر اکوتیپ به طور مجزا صورت گیرد.
    کلیدواژگان: Secale montanum، تنوع، زوال بذر، قوه نامیه، سرعت جوانه زنی، بنیه بذر