نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال هشتم شماره 1 (پیاپی 8، زمستان 1380)

استفاده از ذخایر توارثی لولیوم در اصلاح گونه های موجود آن در کشور به داشتن اطلاعات کافی در زمینه های مختلف از جمله ویژگی های کاریوتیپی منوط می باشد. به همین منظور تعداد 9 جمعیت از گونه های Lolium multiflorum و L. rigidum از میان نمونه های موجود در بانک ژن منابع طبیعی کشور در این بررسی مورد مطالعات کاریوتیپی قرار گرفتند. تعداد پنج سلول متافازی از هر جمعیت مورد اندازه گیری ویژگی های کاریوتیپی از قبیل طول بازوهای بلند و کوتاه کروموزومی قرار گرفته و بر اساس اطلاعات بدست آمده، طول کل کروموزوم، نسبتهای طول بازوهای کوتاه به طول بازوی بلند و به عکس نیز محاسبه گردید. تقارن کاریوتیپی این جمعیتها نیز به چند روش محاسبه شده و با استفاده از روش Levan فرمول کاریوتیپی هر جمعیت و گونه نیز مورد محاسبه قرار گرفت. از میان جمعیتهای مورد مطالعه، دو جمعیت تتراپلوئید و پنج جمعیت دیپلوئید و دو جمعیت مخلوطی از ژنوتیپهای دیپلوئید و تتراپلوئید بودند. کاریوتیپ تعدادی از جمعیتها دارای یک تا دو جفت ماهواره بود. بیشتر کروموزومها در تمامی جمعیتهای مورد مطالعه از نوع متاسانتریک بودند که سانترومر آنها در منطقه میانی قرار داشت. از نظر مؤلفه تقارن کاریوتیپی DRL در میان تتراپلوئیدها، یکی از جمعیتهای گونه L. multiflorum متقارن ترین و جمعیت دیگری از همین گونه نامتقارن ترین کاریوتیپ را داشتند. در میان دیپلوئید جمعیتی از گونه L. rigidum متقارن ترین و جمعیتی از L. multiflorum نامتقارن ترین کاریوتیپ را از خود نشان دادند.

به منظور بررسی میزان هتروزیس در دورگهای بین گونه ای تولید شده در صنوبر کبوده و پده (Populus euphratica OLIV) و(Populus alba L.)، قلمه های تهیه شده از پایه های سه ساله دورگ و والدین آنها ابتدا در گلخانه ریشه دار شده و بعد درمزرعه درقالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی غرس گردیدند. نتایج حاصل از داده ها بیانگر وجود اختلاف معنی داری بین والدین و نتاج برای قطرتنه و ارتفاع در دورگهای اصلی و متقابل می باشد. مقایسه عملکرد دو رگها با والدین نشان داد که دورگ (. P. alba L.× Populus euphratica OLIV.) با ارتفاع 305 سانتیمتر و دورگ (.Populus euphratica OLIV × P. alba L) با قطربرابر سینه 03/3 سانتیمتر بیشترین عملکرد و دارای اختلاف معنی داری در سطح 1% با والدین می باشند. همچنین هتروزیس در سطح بسیار معنی داری در دورگها برای دو صفت قطر و ارتفاع دیده شد. به رغم افزایش معنی دار ارتفاع هر دونوع دورگ، نسبت به والدین، بیشترین میزان هتروزیس در قطر تنه بروز نمود که 4/96% برای دورگ. P. alba L.× Populus euphratica OLIV و 85/92% برای. Populus euphratica OLIV. × Populus alba بود.

اغلب گلهای پسته نمی توانند به میوه کامل تبدیل شوند و بیشتر میوه ها در همان مراحل اولیه و یا تا هفته هشتم پس از تلقیح گل ریزش می کنند. میوه هایی که به مرحله بلوغ می رسند ممکن است دارای یکی از شکل های سالم خندان، سالم دهان بسته، نیم مغز، پوک و یا بد شکل باشند. در این مطالعه، پاره ای از مشکلات گرده افشانی، لقاح و رشد میوه در یک برنامه تلاقی درون گونه ای با Pistacia vera و بین گونه ای Pistacia atlantica مطالعه شد. رشد ونمو لوله گرده در اندامهای گل ماده و تولید میوه در زمان برداشت محصول از معیارهای سنجش میزان موفقیت تلاقی ها بودند. برای ارزیابی کیفیت گرده، از محیط کشت آگار و شکر استفاده شد و تعداد گرده های جوانه نزده موجود در سطح کلاله و نیز تعداد لوله گرده در بافت های اندام ماده پس از 24 و 48 ساعت گرده افشانی، مطالعه شدند. گل ها در زمان بلوغ و 1، 2، 3 و 4 روز پس از آن در دو گروه مجزا با گرده ژنوتیپ 15-12 و پسته آتلانتیکا گرده افشانی دستی شدند. گرده آتلانتیکا برای مدت 3-4 هفته در فریزر یخچال نگهداری شد تا زمان بلوغ گل های ماده پسته خوراکی فرا رسید ولی گرده پسته خوراکی به صورت تازه مصرف شد. گرده گلها در زمان برداشت بیشترین میزان باروری داشتند. نمونه گلهای تلقیح شده و شاهد در محلول کارنویز تثبیت شدند و پس از یک هفته از طریق آب دادن با سری الکل و نرم کردن آنها با سود سوزآور، با رنگ آنیلین بلو رنگ آمیزی و لوله های گرده در نور ماوراء بنفش مشاهده و شمارش شدند. تعدادی از گلهای گرده افشانی شده نیز برای مطالعه اثر گرده های مورد استفاده بر روی میوه نشینی، تا زمان برداشت محصول حفظ شدند. گلهای ماده پسته درمراحل اولیه بلوغ برای گرده افشانی مناسب نیستند و نیز گلهای پیری که از بلوغشان 3-4 روز گذشته باشد توان باروری کافی ندارند. گرده افشانی بین گونه ای در پسته اثر مطلوب ندارد و سبب می شود که تمام یا تعداد زیادی از گلهای ماده پسته خوراکی یا بارور نشوند و یا در مراحل اولیه رشد جنین از بین بروند. از این رو توصیه می شود برای بهره وری بهتر یاغ های پسته از پایه های گرده افشان مناسب انتخاب شود و از گرده افشانی بین گونه ای اجتناب گردد و نیز دوره گلدهی پایه نر و ماده باید هماهنگ باشند.

این تحقیق به منظور مطالعه قرابت ژنتیکی میان جمعیتها و گونه هایی از یونجه یکساله بر اساس مطالعات الکتروفورزی پروتئین های ذخیره ای بذر انجام شد. به این منظور بذرهای 12 جمعیت از هشت گونه یونجه یکساله از بانک ژن مجتمع تحقیقاتی البرز تهیه شد. الکتروفوز پروتئین های ذخیره ای بذر به روش SDS- PAGE در 5 تکرار انجام شد. در ابتدا بهینه سازی روش الکتروفورزپروتئین های ذخیره ای بذر در جنس مدیکاگو با استفاده از دو غلظت عصاره پروتئین بذر و دو غلظت ژل جداکننده زیرین انجام گرفت. بهترین نتیجه زمانی بدست آمد که از غلظت بالای ژل جداکننده و از غلظت پایین عصاره بذر استفاده شد. بعد از روی بهترین ژل فاصله نوارها از مبداء بر حسب میلیمتر اندازه گیری شد و وجود یا عدم وجود نوارهای مشترک در تمامی جمعیتها مشخص گردید. با استفاده از تجزیه خوشه ایجمعیتهای مورد نظر دسته بندی شده و میزان قرابت ژنتیکی میان آنها بررسی شد.

نظر به اهمیت گونه های مختلف نعنا از دیدگاه های مختلف صنایع غذایی، داروئی و بهداشتی و نیز با توجه به لزوم دستیابی به ابزاری کارآمد و قوی در شناسایی و تمایز گونه های مختلف آن، هفت گونه و واریته مختلف در این تحقیق مورد مطالعات تشریحی و آناتومیکی قرار گرفتند. به این منظور برشهای عرضی ساقه و برگ تهیه گردیدند و با استفاده از میکروسکوپ نوری ضمن تهیه تصاویر لازم، ویژگی های مختلف آناتومیکی نیز مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفتند. با توجه به برشهای ساقه، طرح کلی ساقه در این گونه ها تا حدود زیادی مشابه بود. با این تفاوت که از نظر تراکم بافت کلانشیم در حواشی و نیز از نظر نوع و تراکم کرکهای پوششی در میان گونه ها و واریته ها تفاوت های زیادی مشاهده شد. نوع و تراکم کرکها در اپیدرم زیرین و زبرین برگ گونه های مورد مطالعه از الگوی اپیدرم ساقه تبعیت می کرد. برش برگ ها از نظر نوع بافتهای پارانشیمی با یکدیگر تفاوتهایی نشان دادند. تیپ روزنه غالب دراین گونه ها دیاستیک بود، ولی تیپ انیزوسیتیک نیز در یکی از گونه ها مشاهده گردید. گونه ها از نظر تراکم روزنه در واحد سطح برگ و نیز طول روزنه ها با هم تفاوت معنی داری نشان دادند.

به منظور بررسی اثر اسید سولفوریک در برطرف نمودن خواب و تحریک جوانه زنی بذرهای دو گونه درختی از خانواده نخودیان، شب خسب (Albizia julibrissin Durazz) و خرنوب (Ceratonia siliqua L.) دو آزمایش جداگانه در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار و پنج تیمار دردستگاه ژرمیناتورانجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل 0، 25/6، 5/12، 25 و 50 درصد اسید سولفوریک بودند. در آزمایش انجام شده با بذر های شب خسب، با افزایش میزان اسید سولفوریک درصد و سرعت جوانه زنی افزایش یافت و بیشترین درصد جوانه زنی در اثر کاربرد اسید سولفوریک با غلظت 50% مشاهده شد. در آزمایش انجام شده با بذرهای خرنوب، با افزایش غلظت اسید سولفوریک، درصد و سرعت جوانه زنی کاهش یافت به طوری که بیشترین درصد جوانه زنی در تیمار شاهد (عدم کاربرد اسید سولفوریک) و کمترین آن در تیمار 50% اسید سولفوریک به دست آمد. نتایج حاصل ازآن بررسی نشان داد که اسید سولفوریک اثر متفاوتی در شکستن خواب بذر گونه های مختلف دارد و در مورد بعضی از گونه ها (مانند شب خسب) می تواند جانشین مناسبی برای سایر عوامل خراش دهنده باشد.

کمبود آب از مهمترین تنشهای محیطی است که رشد و تولید گیاه را با محدودیت روبرو می سازد. از طرف دیگراختلافهای میان گونه ای چشمگیری از نظر حساسیت به شرایط نامساعد در گیاهان وجود دارد. بنابراین، اصلاح گیاهان در جهت افزایش تحمل خشکی به عنوان یکی از اهداف مهم اصلاح نباتات به شمار می آید. این بررسی به منظور ارزیابی اختلاف در واکنش به تنش با هدف غربال کردن و تشخیص ژنوتیپهای برتر گل محمدی از نظر تحمل خشکی انجام گرفت. وضعیت زنده مانی و شادابی و شاخصهای رشد گیاهان حاصل از قلمه زنی، در تعدادی از ژنوتیپهای گل محمدی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بدست آمده تنوع قابل توجهی را در واکنش به کم آبی نشان داد. ژنوتیپهای تنش دیده، پس از آبیاری در محیط بازیابی تفاوتهای معنی داری را از نظر صفات شادابی، زنده مانی، تعداد برگچه، سطح برگ، تعداد نسبی شاخه و طول بلندترین شاخه نشان دادند. بر اساس تجزیه همبستگی دوگانه صفات، ارتباط معنی دار و مثبتی میان زنده مانی با صفات شادابی، تعداد برگچه، مساحت برگ، و طول بلندترین شاخه مشاهده شد. همچنین، میان شادابی و اغلب صفات فوق از قبیل، تعداد برگچه، مساحت برگ، و طول بلندترین شاخه همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. تفاوت میان ژنوتیپهای تحت مطالعه از نظر شاخصهای رشد، بعد از دوره تنش کم آبی، و همبستگی میان صفات مختلف نشان می دهند که این گیاه با ارزش را می توان در برنامه های اصلاحی به سمت سازگاری با شرایط خشک و نیمه خشک کشور پیش برد.

به منظور بررسی اثر غلظتهای مختلف شوری بر جوانه زنی دو گونه Melilotus officinalis و M. alba، 5 تیمار شاهد (غلظت صفر) و غلظتهای 50، 100، 150 و 200 میلی مولار NaCl بر روی بذر های این دو گونه اعمال گردید. صفات درصد جوانه زنی، طول ساقچه و طول ریشچه و سرعت جوانه زنی ثبت گردید. تجزیه واریانس یک طرفه روی صفات درصد جوانه زنی، طول ساقچه و طول ریشچه بر روی داده های هر دو گونه انجام گرفت. نتایج نشان داد که اثر تیمارها بر صفات درصد جوانه زنی و طول ریشچه در M. officinalis در سطح 1 درصد معنی دار است ولی بر روی طول ساقچه تاثیری ندارد. و اثرات معنی دار شده از یک روند خطی تبعیت می کنند. اثر تیمارها بر این سه صفت در گونهM. albaدر سطح 1 درصد معنی دار گردید و معلوم شد که درصد جوانه زنی از یک روند خطی و طول ساقچه و طول ریشچه از یک روند درجه 2 تبعیت می کنند. محاسبه ضرایب همبستگی نشان داد که در گونه M. officinalis طول ریشچه با درصد جوانه زنی و طول ساقچه همبستگی معنی دار دارد (به ترتیب در سطح 1 درصد و 5 درصد) ولی طول ساقچه با درصد جوانه زنی همبستگی نشان نمی دهد. در گونه M. alba فقط طول ریشچه با درصد جوانه زنی همبستگی معنی دار (درسطح 5 درصد) نشان دادند و سایر همیستگی ها معنی دار نبودند. نتایج این بررسی نشان می دهد که بذرهای M. alba نسبت بهM. officinalis در شرایط تنش شوری جوانه زنی بهتری دارند.