مجله زیست شناسی ایران
سال پانزدهم شماره 3 (پائیز 1382)

گونه راش (Fagus orientalis Lipsky) یکی از فراوان ترین و از نظر اقتصادی مهمترین گونه های چوبی در جنگل های شمال ایران است. تنوع ایزوزیمی در میان 14 جمعیت از این گونه در طول گستره پراکنش آن در منطقه هیرکانی بررسی گردید.
گوناگونی آنزیمی جمعیت های راش با استفاده از 6 لوکوس آنزیمی در 3 سیستم آنزیمی شامل پراکسیداز (PX)، لوسیون آمینو پپتیداز (LAP) و گلوتامات اکسالواستات ترانس آمیناز ((GOT به وسیله الکتروفورز ژل نشاسته مطالعه گردید. از میان 21 آلل مشاهده شده، 10 آلل نادر (با فراوانی کمتر از 5%) در 5 لوکوس و 10 آلل مختص به محل (با حضور در کمتر از 5 جمعیت) ردیابی شدند و ملاحظه گردید که کلیه آلل های مختص به محل، نادر نیز هستند. جمعیت های نکا در ارتفاع 900 متر در از سطح دریا و خیرود در ارتفاع 600 متر بیشترین تعداد آلل مختص به محل و نادر را دارا می باشند. در این پژوهش علی رغم وجود اختلافات آب و هوایی مهم در جمعیت های انتخابی (که از شرقی ترین تا غربی ترین و از بالاترین تا پایین ترین منطقه پراکنش راش را در جنگل های راش را شامل می شدند) هیچ طرح مشخصی از گوناگونی ایزوزیمی با شیب های جغرافیای در میان جمعیت ها یافت نشد.

در این تحقیق هدف آن است که مشخص شود، آیا جیوه در مقادیر بسیار پایین ((4ppm)) توانایی تخریب ساختار بیضه را دارد و یا روی قادر است از اثرات سمی جیوه در این اندام جلوگیری نماید؟ 100 موش نر نژاد Balb/c به 4 گروه تقسیم شدند که این گروه ها عبارتند از: 1) 4 ppm HgCl2، 2) 800 ppm ZnCl2، 3) 800 ppm ZnCl2 + 4 ppm، HgCl2 و 4) این گروه فقط از آب عاری از یون1(دیونیزه) استفاده می کردند. گروه های آزمایشی بمدت 12 هفته تحت تیمار قرار گرفتند و مواد محلول در آب دیونیزه برای نوشیدن در اختیار حیوانات قرار داده شد. بعداز پایان تیمار دهی، حیوانات تشریح شدند و بیضه های آنها جدا شد، بعد از وزن نمودن بیضه ها تعدادی اسپرم نیز از اپیدیدیم گرفته شد. بیضه ها، مورد آزمایشات بافت شناسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد، هر دو فلز جیوه و روی به تنهایی سبب کاهش معنی داری(P<0.05) در وزن خالص ونسبی بیضه ها شده اند. همچنین کاهش وزن در تیمارهائی که فقط از جیوه استفاده نمودند بسیار شدید بود. جیوه سبب کاهش معنی داری(P<0.05) درتعداد اسپرم های اپیدیدیم می شود، درحالیکه تیمارهای روی و جیوه روی اثرات پایدارتری همانند گروه کنترل در تعداد اسپرم نشان می دادند. مطالعات بافت شناسی نشان داد که جیوه در غلظت های مشخص آن در بیضه آسیب های شدیدی را به این بافت وارد می نماید، درحالیکه بیضه های گروه تیمار روی از لحاظ بافت شناسی کاملا طبیعی بودند. اغلب حیوانات در گروه تیماری جیوه/ روی تمامی قسمت های لوله های سمنی فر یا قسمتی از آنها از لحاظ شواهد ریخت شناختی حفاظت شده بودند. روی از تخریب بیضه در موش توسط جیوه جلوگیری میکند، چنین تحقیقاتی خطرات جیوه غیر آلی را بر سیستم تولید مثلی موش های نر آشکار می سازد و پیشنهاد می شود تا حد امکان از غذاها و یا داروهای حاوی فلز روی استفاده شود.

استخوان شناسی کپوردندان زاگرس که بومی سرشاخه های کارون در استان چهارمحال و بختیاری است به خاطر بومی بودن و کوچکی جثه تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته است. در این بررسی استخوانهای سطحی سر این ماهی (3 عدد نر و 3 عدد ماده)، شامل استخوانهای سقف جمجمه، سرپوش آبششی، فکاویز، فک ها و دورچشمی ها، مورد بررسی قرار گرفت. استخوانهای سقف جمجمه شامل استخوانهای بینی، پیشانی، پروانه گوشی، بالی گوشی، فراگوشی، برون پس سری، و فراپس سری است. استخوانهای سرپوش آبششی شامل چهار قطعه سرپوش، زیرسرپوش، بین سرپوش، و پیش سرپوش است. استخوانهای فکاویز شامل لامی فکی، ساده، مربعی، برون بالی، درون بالی، و کامی است. استخوانهای فک بالا شامل استخوانهای پیش فکی و فکی و فک پایین شامل استخوانهای دندانی، زاویه ای و مفصلی می باشد. استخوانهای دورچشمی در این گونه فقط شامل استخوان اشکی است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که این گونه کلیه صفات شاخص راسته، خانواده، زیرخانواده، و سرده (جنس) مربوطه را داشته و در مجموع استخوان بندی این گونه با گونه های دیگر این جنس مطابقت دارد و همانند آنها فاقد آهیانه و میان بالی می باشد.

در مسیر رودخانه زاینده رود (پائین تر از سد زاینده رود تا ورزنه) در مسافت تقریبی 230 کیلومتر تعداد نه ایستگاه انتخاب گردید و از بی مهرگان بزرگ کف زی نمونه برداری فصلی به عمل آمد (1377-1378). در آزمایشگاه پس از جدا نمودن و شمارش، کفزیان هر نمونه تا سطح خانواده شناسایی شدند. خانواده های ایستگاه های مختلف از لحاظ تنوع و فراوانی با یکدیگر مقایسه و انواع شاخص هر ایستگاه در هر فصل تعیین گردید. علاوه بر این با محاسبه شاخص حیاتی BMWP و استفاده از ANOVA اختلاف آماری بین ایستگاه ها و فصول نیز نشان داده شد. نتایج بدست آمده از بررسی 108 نمونه نشان می دهد که برخی از خانواده ها نظیر Baetidae و Heptageniidae (زودمیران)، Hydropsychidae و Philopotamidae (موی بالان) و Gammaridae (سخت پوستان) شاخص ایستگاه های بالادست (1-5) واجد کیفیت آب نسبتا مطلوب هستند. این خانواده ها در ایستگاه های پائین دست (6-9) اساسا وجود ندارند و یا درصورت وجود با فراوانی بسیار کمی دیده می شوند. در مقابل، خانواده های Chironomidae (دوبالان)، Physidae، Hydrobiidae و Planorbidae (شکم پایان) و رده Oligochaeta (کرمهای کم تار) شاخص ایستگاه های پائین دست می باشند، و درصورت وجود در ایستگاه های بالادست فراوانی کمی دارند. علاوه براین بین ایستگاه های مختلف از لحاظ نمره شاخص BMWP اختلاف قویا معنی داری وجود دارد (001/0 P <) و ایستگاه های بالادست نسبت به ایستگاه های پائین دست نمره بالاتری دارند. این مطلب مؤید جدایی ایستگاه های بالادست و پائین دست از لحاظ شاخصهای بیولوژیک می باشد. همچنین مقایسه شاخصهای آلودگی ایستگاه های مختلف نشان می دهد که شاخصهای بیولوژیک اعلام شده مؤید کیفیت آب ایستگاه ها می باشند.