دو ماهنامه همای سلامت
سال پنجم شماره 6 (پیاپی 27، بهمن و اسفند 1387)

هر جامعه باید با تغییر و اصلاح برنامه ها و سیاست های ارائه خدمات، وضعیت رو به رشدی را تجربه کند. نیازسنجی سلامت، روشی است که می تواند در روند برنامه ریزی به کار رود. مراحل نیازسنجی سلامت عبارت است از تعیین نیم رخی از جامعه و انتخاب روش تعیین سطح سلامت آن. سپس گردآوری داده ها و تدوین ابزار گردآوری آن بسیار با اهمیت است. تحلیل داده ها و بر اساس آن اولویت بندی نیازهای استخراج شده، مراحل بعدی هستند و زمینه ساز برنامه ریزی می باشند. این گزارش توصیفی از روش شناسی پژوهش در نیازسنجی سلامت جانبازان نابینا است. نمونه گیری، گردآوری داده ها، اولویت بندی و بحث اجزای این گزارش هستند.
بنیادشهید و امور ایثارگران تا قبل از اجرای این پژوهش اطلاعات قابل اعتمادی از وضعیت جانبازان نابینا در اختیار نداشت و از این روی برنامه های ارائه شده به نیازهای واقعی این جامعه پوشش نمی داد. این پژوهش به ارزیابی نیازهای سلامت جسمی، سیستم اسکلتی، سلامت روانی و نگرش جانبازان نابینا معطوف بود. پس از تدوین پرسشنامه و ابزار گردآوری داده ها، اقدام به برگزاری جلسات و انجام بحث های گروهی متمرکز با 30 نفر از جانبازان و نیز متخصصین خبره کردیم تا اعتباریابی ابزار در یک مطالعه راهنما بدست آید. از مجموع 680 نفر جانباز نابینا که ثبت شده بودند، 385 نفر در این طرح حضور یافتند. همه نمونه ها توسط یک گروه متشکل از روانشناس، متخصص داخلی، فیزیوتراپ، چشم پزشک و مصاحبه گر بررسی شدند. تنها 2% از کل داده ها حذف گردید. با به کار گیری تست های آماری داده ها تحلیل گردید. اطلاعات بدست آمده و نتایج مطالعات کتابخانه ای در اختیار گروه خبره قرارگرفت و با استفاده از معیارهای تعیین شده اولویت بندی نیازها انجام شد. پنج اولویت اول به ترتیب عبارتند از: پیشگیری از عوامل خطرساز حملات قلبی، پیشگیری از سوءظن و بدبینی، برنامه ریزی برای تفریحات سالم، کنترل و پیشگیری از دیابت و افسردگی.
به دلیل فقدان تجربه کافی از نابینایان نزد متخصصین و نیز عدم امکان مقایسه یافته ها با دیگر جوامع، امکان ترسیم اهداف بلند مدت میسر نشد. پوشش کافی در جامعه هدف و رعایت اصول نیازسنجی سلامت سبب شد که این شیوه پذیرفته شود و در پژوهش های دیگر نیز به کار رود.

پرونده الکترونیک سلامت، هسته اصلی سلامت الکترونیک بوده و دستیابی به مزایای سلامت الکترونیک مستلزم اجرای موفق پرونده الکترونیک سلامت است. شکست در اجرای پرونده الکترونیک سلامت علاوه بر اتلاف هزینه، باعث اختلال در کار و تاثیر منفی بر کیفیت مراقبت می شود؛ بنابراین وجود یک راهنمای عملی در این خصوص ضروری به نظر می رسد. در این مقاله، رویکردی چند مرحله ای برای اجرای موفق پرونده الکترونیک سلامت معرفی شده است. برنامه ریزی تعریف پرونده الکترونیک سلامت در درون سازمان، تعیین انتظارات مناسب از پرونده الکترونیک سلامت، انتخاب آگاهانه و تکنولوژی مناسب، شرکای تکنولوژی، پذیرش و مدیریت تغییر فرآیندها و برنامه ریزی دقیق مراحل تبدیل و انتقال از فرآیندهای دستی به فرآیندهای الکترونیک، ارزیابی و به روزرسانی سیستم، هفت گامی هستند که سازمان های مراقبت بهداشتی باید در راستای اجرای موفق پرونده الکترونیک سلامت به کار گیرند.

افزایش روزافزون هزینه های بهداشت و درمان و استفاده بهینه از منابع، تحلیل های مالی را مهم نموده است. این پژوهش برای تعیین هزینه خوابگاهی و واریانس مالی در بخشهای بیمارستان شهید رجایی دانشگاه علوم پزشکی قزوین انجام شده است. این پژوهش یک مطالعه توصیفی- مقطعی می باشد که در سال 1384 انجام شده. برای جمع آوری داده ها از فرم های مخصوص استفاده شده و با استفاده از روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت، میزان هزینه خوابگاهی و واریانس مالی در مراکز تعیین گردید.
یافته ها می گوید حدود 80 درصد هزینه ها را هزینه های ثابت و20 درصد بقیه را هزینه های متغیر تشکیل می دادند. هزینه های غیر مستقیم نقش قابل توجهی را در میزان هزینه خوابگاهی در مراکز مراقبت از بیمار در بیمارستان مورد پژوهش داشتند. بیشترین مقدار هزینه خوابگاهی مربوط به بخش ICU (896000ریال) و کمترین مقدار مربوط به بخش جراحی (280000ریال) بود. بیشترین میزان واریانس مالی به بخش ارولوژی (557000ریال) و کمترین میزان آن به بخش جراحی (200000ریال) اختصاص داشت. با توجه به وجود واریانس نامساعدمالی چشم گیر بین تعرفه های تعیین شده از سوی وزارت بهداشت و هزینه خوابگاهی لازم است مدیران بیمارستان ها نسبت به شناسایی و اصلاح عوامل اثرگذار بر انحراف نامساعدمالی و انحراف منفی کارآیی اقدامات لازم را مبذول دارند.

حدود 30 سال از آغاز کار برروی هوش مصنوعی در پزشکی می گذرد و این زمینه از کاربرد کامپیوتر در پزشکی همچنان برای بسیاری از دست اندرکاران ناشناخته باقیمانده است. به طور کلی می توان گفت که سیستمهای هوش مصنوعی در پزشکی (AIM) برای حمایت از کارکنان در انجام کار روزانه ایجاد شده اند؛ هوش مصنوعی علم طراحی برنامه هایی برای حل مشکلات است به طوری که مشابه انسان این کار را انجام دهند. مهمترین سوالاتی که AIM باید به آنها پاسخ دهد عبارتند از: چه کسی کاربر مناسب تری برای نرم افزارهای مرتبط با مراقبت بهداشتی درمانی است؟ و چگونه و چه زمانی کامپیوترها باید در امور بالینی بکار گرفته شوند؟
باید دانست که سیستمهای انفورماتیکی و ابزار تصمیم گیری در مراقبت بهداشتی نیازمند آموزش، تجربه و تحصیلات هستند. براساس نتایج پژوهشهای منتشر شده کاربران بالقوه سیستمهای انفورماتیکی عبارتند از پزشکان، پرستاران، دستیاران پزشکان، پرسنل پیراپزشکی، دانشجویان علوم بهداشتی، بیماران، بازرسان بیمه و دولت، داروسازان، مدیران، محققان، متخصصان کاربرد کامپیوتر، پرسنل جنبی مراقبت بهداشتی و کارفرمایان. همچنین تلاش جهت تعیین افرادی که باید اجازه استفاده از یک نرم افزار کامپیوتری را داشته باشند یک چالش اخلاقی است که باید راه های بسیاری را آزموده و در نهایت به نتیجه برسد. برای استفاده از تکنولوژی روزآمد در صورت وجود منابع کافی و وجود نرم افزارهای کارآمد همراه داشتن یک کمک دیجیتال برای پزشکان، پرستاران و دانشجویان علوم پزشکی توصیه می شود. البته درست است که پیشرفت هوش مصنوعی در پزشکی به آهستگی صورت گرفته ولی با توجه به این موارد سرعت تغییرات به زودی تغییر خواهد کرد: افزایش اعتماد به کامپیوتر از سوی پزشکان، گرایش روز افزون به پزشکی مبتنی برشواهد و افزایش ارزش اطلاعات برای پزشکی. به زوردی گرایش به سوی استفاده بیشتر از هوش مصنوعی جامعه پزشکی را با مسائل اخلاقی بیشتری رو برو می کند که باید با دیدگاه تخصصی با آن رفتار شود.

این مقاله یافته هایی در مورد ارزشیابی سیستم مدیریت کیفیت در بیمارستان های کشورهای کم در آمد ارائه می دهد. نتایج قبل و بعد از اجرای سیستم مدیریت کیفیت مورد ارزیابی قرار گرفت اگر چه سیستم کیفیت فقط 70% محقق شده، رضایت مندی بیشتر با استاندارهای کمتر گزینش شده نتیجه داده و بهبود نسبتا کمی در رضایت مندی بیماران و استفاده کنندگان ایجاد کرده است. پزشکان و مدیران بیمارستان تمایل دارند که سیستم را گسترش دهند و شرایطی را به وجود آورند که برای گسترش بیمارستان های دیگر مهم به نظر می رسد. نتایج داده های بالینی گردآوری شده عینی نبودند و سیستم در زمان مورد انتظار برای ارزشیابی کاملا تحقق نیافته بود.
ممکن است که مراقبت از بیماران را در خانه بهداشت با منابع فوق العاده کم در محیطی که با فرآیندهای مدیریت آشنا نیست بهبود بخشیم و از جهات دیگر پزشکانی را که در بهبود نظام مند به طور ضعیف برانگیخته شده اند را متعهد کنیم، هر چند شرایط خاصی برای پایداری گسترش برنامه های بهبود کیفیت لازم است. این مطالعه و گزارش، یکی از اولین ارزشیابی های نظام مند و مفصل درباره سیستم مدیریت کیفیت بیمارستان در کشورهای عربی است و در شرایطی که منابع بسیار محدود و این کمبود منابع بر بهبود مراقبت سلامت در دیگر کشورهای در حال توسعه نیز دلالت دارد انجام شده است.

به واقع ماموریت مراکز آموزشی درمانی سنتی در محاصره عوامل متعدد است. تغییرات در امور مالی و نحوه ارایه خدمات سلامت این مراکز را که بر پایه دریافت یارانه بنا شده است تهدید می کند. مراکز خصوصی که برخواسته از درمان مدیریت شده می باشند تاثیر کاهش درآمد بر تهدید نیازهای واقعی بیماران به منظور تثبیت این تلاش ها را تشدید می کند.
حیات مراکز آموزشی- درمانی به توانایی آن ها در سازش با تغییرات وابسته است. این تغییر آسان نخواهد بود و در آن حجم این مراکز کاهش می یابد. با بهره گیری از عناصر برنامه ریزی راهبردی، این مقاله پیش زمینه آنچه که این مشکلات را به وجود آورده بررسی می کند و به تبعیین نقاط قوت و ضعف نهفته در ذات این مراکز می پردازد. عناصر مرکزی آرمانی بیان می شوند و در نهایت راهبردهای کلی برای تعریف آینده ایمن تر برای این مراکز بیان می شود.
ماموریت سه گانه مراکز آموزشی درمانی شامل آموزش، پژوهش و ارائه خدمات درمانی است. با این وجود زیربنای اقتصادی سازمانی و فرهنگی این مراکز به گونه ای فزاینده در هر دو زمینه مالی و ارائه خدمات از سوی تغییرات برآمده از بازار تمدید می شوند. عوامل محیطی اصلی در القای تغییرها، برخواسته از خدمات مدیریت شده و بازپرداخت پایین، بر تعطیل نمودن مراکز پژوهشی آموزشی با درآمد بالینی تمرکز نموده اند. این مقاله پیش زمینه آنچه که این مراکز را به این مرحله رسانده است بررسی می کند و عناصر فرآیند برنامه ریزی به منظور مشخص نمودن بهتر فرصت ها و تهدیدها و نیز انتخاب های پیش روی این مراکز را توضیح می دهد. در نهایت نیز راهبردهایی را پیشنهاد می دهد تا این مراکز بزرگ و پیچیده با درنظر قرار دادن آن ها بتوانند آینده ای معین و امن برای خود پدید آورند.