فصلنامه فره
پیاپی 1 (زمستان 1385)

آنچه در تاریخ اتفاق افتاده است اکنون همچون داستانی است که گاه باورنکردنی می نماید؛ به خصوص آنگاه که پا به عرصه زمان های دورتر و خارج از مرز نگارش می گذاریم. تلاش انسان برای یافتن هویت و منشا خود بدین جهت ابعاد وسیعی می یابد.
پیشرفت های علمی قرون اخیر در بازیابی هویت ناشناخته مانده انسان در این جهان، اگرچه موجب آشکار شدن شگفت انگیز بخش هایی از زندگی انسان در روی خاک شده است اما وی را به این موضوع نیز رهنمون شده که «عالم نه فقط اسرارآمیزتر از آن است که ما فکر می کنیم بلکه اسرارآمیزتر از آن است که نیروی تخیل ما قادر به تجسم آن است». (1) اکنون دیگر وقوع توفان نوح افسانه ای نیست که گیلگمش آن را بربافته باشد:

دره شاهان در مصر واقع است. این محوطه باستانی حاوی قبور بسیاری از فراعنه مصر باستان می باشد. طبق حفاری های جدید در این سایت اخیرا یک مقبره جدید از یکی از فرعون های مصر کشف شد. بین سال های 1998 تا 2002، پروژه ای تحت عنوان «مقابر سلطنتی امرنا» تحت رهبری نیکلاس ریوز، باستان شناس معروف غربی صورت گرفت. هدف از این حفاری ها کشف زوایای جدیدی از زندگی و مرگ در مصر باستان بود.

باستان شناسان مومیایی جالبی در مغولستان کشف کرده اند که 2500 سال قدمت دارد. بر اساس گزارش یکی از رسانه های شهر برلین، یک گروه بین المللی باستان شناسان موفق شدند مومیایی مذکور را که کاملا یخ زده بود و به همین سبب نیز سالم مانده بود، در کوه های مغولستان به طور کاملا سالم بیرون آوردند.

هنر برای انسان در طول تاریخ حضورش در این جهان همواره به عنوان راه و ابزار و قالبی برای بیان خواسته ها و باورها و آمال و آرمان هایش بوده است. چه در آن هنگام که روی دیوارهای غارها نقوشی ابتدایی از آنچه می دید یا آرزویش را داشت ترسیم می کرد و چه آن هنگام که بر دیوارهای کلیساها یا روی ظروف و اشیاء دیگر تصاویری خیال انگیز از بهشت موعود را نقش می زد. از این زاویه، ما با روند پیوسته ای از تحول هنری مواجهیم که در هر دوره ای دارای شخصیتی نو و منطبق با زمان خود بوده بدون آنکه نافی هویت پیش از خود باشد. این ویژگی در مورد هنر دوره اسلامی هم صادق و بسا چشمگیر است.

نام کریستف کلمب کاشف و سیاح معروف که قاره آمریکا را کشف و به جهان غرب هدیه کرد برای کمتر کسی ناآشناست. بر اساس مدارک جدید باستان شناسی که اخیرا توسط محققان انتشار یافته، او در حوزه دریای کارائیب و جزایر وابسته به آن ید طولایی در ستمگری و ظلم داشته است!

رویال آکادمی یا آکادمی سلطنتی در لندن از جمله نمایشگاه های بسیار سطح بالا در جهان است که باستان شناسی را از ابعاد دیگری مطرح می کند: ابعاد هنری. این بار این نمایشگاه دست به نمایش آثار بدیع هنری از کشور چین زده است. دوره ای که آثار به نمایش در آمده در این نمایشگاه به آن تعلق دارند بین سال های 1662 تا 1795 و زمان حکمرانی سه امپراطور در چین است.

غارتگران آثار باستانی در آمریکای جنوبی هم وجود دارند. آنها هر از چندی مخفیانه به اهرام مایاهای گوآتمالا دستبرد می زنند. ولی با همه اینها، باستان شناسان نیز کار خود را انجام می دهند. آنها اخیرا دو آرامگاه سلطنتی مایاها را کشف کردند. مانوئل سالازار وزیر فرهنگ گوآتمالا، از اولین کسانی بود که پس از این اکتشاف در محل حاضر شد. جسد یک شاه مایایی که سر تا پا جواهرپوش بود در همین محوطه کشف شد.

همگان می دانند که اختراع و استفاده گسترده از کاغذ آن طور که امروز آن را می شناسیم ابداع مهمی در کارنامه کشور باستانی چین بوده است. مدارک جدید باستان شناسی نشان می دهند که سابقه کاغذسازی در چین از آنچه تا به حال تصور می شده نیز قدیمی تر است.

ایده هایی که در علم باستان شناسی موجود است در بسیاری از مواقع بسیار واقع بینانه و طبیعی هستند. باستان شناسی علمی است که در آن ماجراجویی های هیجان انگیز نقش عمده ای ایفا می کند. باستان شناس موفق کسی است که بیشترین بهره را از این نوع خلق و خو داشته باشد. آنچه باستان شناس با آن روبه روست، معمولا عبارت از شهرهای گمشده و مدفون در تاریخ، مقابر باستانی و معابد می شود. علم شیمی، در مقایسه، به هیچ روی چنین رویکردی ندارد.

شما حتما آگاتا کریستی نویسنده شهیر داستان های خیالی و معمایی را می شناسید و احتمالا کتاب های او را خوانده یا فیلم ها و سریال هایی را که از روی آثارش تولید شده اند دیده اید. این نویسنده انگلیسی در جهان به خاطر وصلت با یک باستان شناس نیز شهرت دارد. از گفته های معروف کریستی پیرامون زندگی زناشویی اش این جمله بسیار خواندنی است: «من در زندگی زناشویی آدم بسیار خوشبختی هستم چون هر چقدر پیرتر می شوم شوهرم (ماکس) به من علاقه مندتر می شود.» شوهر خانم کریستی یک باستان شناس و دستیار سر لئونارد وولی باستان شناس مشهور انگلیسی بود. این گفته طنز، بسیار ساده و پرمعناست. در مقاله ای که از پی می آید ما ارتباط آگاتا کریستی و باستان شناسی را در قالب کلمات برایتان به تصویر کشیده ایم.

لئونارد وولی باستان شناس پیشکسوت انگلیسی در شهر لندن متولد شد. پدر او یک روحانی مسیحی بود. او در کودکی تحت تعالیم مذهبی قرار گرفت. امید آن می رفت که راه پدر را ادامه دهد، اما به هر حال علاقمندی اش به علم باستان شناسی راه دیگری را برایش پیش پا گذاشت. وولی به دانشگاه آکسفورد رفت و از آنجا فارغ التحصیل شد. در آن زمان هیچ کس گمان نمی برد که این تازه فارغ التحصیل آکسفوردی روزگاری به یک باستان شناس شهیر جهان بدل شود.

وقتی انگلوساکسون ها در 1600 سال پیش به خاک انگلستان پای گذاشته، جامعه ای را پایه ریزی کردند که مبتنی بر آپارتاید و نژادپرستی بود. آنها تقریبا همه سکنه بومی قبلی آن منطقه را نابود کردند و خود فاتحانه امپراطوری بریتانیا را پایه گذاری نمودند. انگلوساکسون ها جامعه کوچکی متشکل از نژادها و اقوام مختلف بودند که از کشورهای آلمان، دانمارک و هلند دور هم جمع شدند. البته این اسامی جدید هستند و در آن زمان آن نواحی اسامی دیگری داشتند. آنها به سرعت سرزمینی را که فعلا انگلستان نامیده می شود به تصرف خود درآوردند و «بریتون ها» را که بومیان ریشه دار این سرزمین ها بودند نابود کردند. انگلوساکسون ها ژن ژرمن و زبان انگلیسی داشتند که این دو خصیصه هنوز هم در میان آنها باقی مانده است.