پژوهشنامه علوم کشاورزی
سال یکم شماره 9 (سال 1386)

هدف از انجام این تحقیق ارزیابی فنی عملکرد سیستم های آبیاری قطره ای در باغهای مرکبات بودکه درآن دو طرح اجرا شده در منطقه تنکابن (A) و رامسر (B) انتخاب و از هر کدام چهار بار در طول فصل آبیاری ارزیابی به عمل آمد. پارامترهای ارزیابی براساس دستورالعمل سازمان حفاظت خاک آمریکا (SCS) انتخاب شد و یکنواختی پخش آب در سیستم (EUs)، پتانسیل راندمان کاربرد در چارک پائین (PELQ) و راندمان واقعی کاربرد در چارک پائین (AELQ) در طرح های مورد مطالعه اندازه گیری و محاسبه شد. کیفیت شیمیایی آب آبیاری دو سیستم A و B موردآزمایش قرار گرفت و پارامترهای مختلف بررسی شد. به طورکلی درجه کیفیت منابع آب طرح ها در حد مناسب بود و مشکلی را از نظر گرفتگی در قطره چکان ها ایجاد نمی کرد. میانگین های یکنواختی پخش آب، AELQ و PELQ هر سیستم یکسان به دست آمد و به ترتیب در سیستم A، 6/65 و در سیستم B، 42/80 درصد بود. در مجموع عملکرد سیستم A براساس معیارهای SCS ضعیف ارزیابی شد. در طول زمان ارزیابی، حجم آب داده شده به درختان و حجم آبی که باید به گیاه داده می شد (بر اساس کمبود رطوبت خاک) محاسبه گردید. در دو سیستم A و B به ترتیب 75/93 و 25/81 درصد از سطح مزرعه، آب کمتری نسبت به میزان مورد نیاز دریافت کردند که سبب تنش آبی در گیاه و کاهش عملکرد محصول می شود. در سیستم B علی رغم بالا بودن راندمان های آبیاری، مزرعه درحد کفایت آبیاری نشده بود.

بخش کشاورزی متقاضی بیشترین آب در ایران و جهان است. لذا لازم است که توجه ویژه ای به نحوه توزیع و تخصیص این ماده حیاتی و محدود بشود. یکی از روش های موجود برای کاهش مصرف آب درکشت برنج روش آبیاری متناوب می باشد. جهت بررسی امکان افزایش راندمان کاربرد آب در مزارع برنج استان گیلان، آزمایشی در قالب فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال های زراعی 2-1381 در موسسه تحقیقات برنج کشور انجام گرفت. تیمارهای طرح شامل فاکتور نحوه مدیریت آبیاری در پنج سطح: I1 آبیاری برنج به صورت غرقاب دائم، I2،I3، I4و I5به ترتیب آبیاری صفر، 3، 6 و 9 روز پس از ناپدید شدن آب از روی سطح زمین و فاکتور رقم شامل ارقام محلی بینام و حسنی بودند. نتایج داده های طرح نشان داد که از نظر عملکرد، همه تیمارها در یک کلاس قرار گرفته اند. این روند برای صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه، تعداد کل دانه و تعداد دانه پوک درخوشه تکرار شده است به این معنی که اعمال تیمارهای آبیاری تاثیری بر این صفات نداشته است. از نظر مصرف آب تیمار I1 با 661 میلی متر بیشترین میزان آب مصرفی در طول فصل رویش را داشته است و تیمارهای مختلفI2، I3، I4و I5 با مقادیر 552، 447، 394 و 344 میلی متر مصرف آب در رده های بعدی قرار دارند. تیمارهای I1 و I5 به ترتیب دارای کمترین و بیشترین کارایی مصرف آب برابر 46/0 و 88/0 کیلوگرم به ازای مصرف یک متر مکعب آب بودند. دیگر تیمارها نیز در حد ما بین این دو تیمار قرارگرفتند.

ویژگی های خاک یک کشتزار در نقاط مختلف و در لایه های روئین و زیرین آن ناهمانند است. بزرگی این تغییرات بستگی به عوامل بسیاری از جمله فرایندهای خاکسازی، عملیات کشاورزی و غیره دارد. برای شناسایی چگونگی تغییرات برخی از ویژگی های شیمیایی خاک، این پژوهش در یک کشتزار آبی و یک دیم زار در شمال غرب همدان در خاک های منطقه بهار انجام گرفت. در هر کشتزار نمونه‎برداری از 30 جایگاه در جهت جنوب- شمال در طول یک ترانسکت با فواصل منظم 10 متر و از دو لایه 0-30 و30-60 سانتی‎متر انجام شد. ویژگی های شیمیایی نمونه های خاک شامل پی- اچ، قابلیت رسانایی الکتریکی، درصد کربنات کلسیم معادل، درصد مواد آلی و فسفر قابل جذب، اندازه گیری شد. به کمک آمار کلاسیک پارامترهای انحراف معیار و ضریب تغییرات این ویژگی ها برای شناخت تغییرپذیری آنها تعیین گردید. میانگین هر یک از این ویژگی ها در نقاط نمونه برداری شده، برای برآورد کمترین تعداد نمونه مورد نیاز در ارزیابی آن ویژگی، محاسبه شد. تغییرپذیری اغلب ویژگی های شیمیایی بررسی شده در کشتزار آبی به اندازه قابل توجهی کمتر از دیم زار بود. از سوی دیگر تغییرپذیری ویژگی های بررسی شده در لایه های روئین خاک کمتر از لایه زیرین آن بود. تغییرپذیری ویژگی های شیمیایی بررسی شده در خاک بسیار ناهمانند بود. روی هم رفته ضریب تغییرات پی- اچ بسیار کم، ضریب تغییرات رسانایی الکتریکی و درصد کربنات کلسیم خاک نزدیک هم و نسبتا بالا، ضریب تغییرات درصد مواد آلی خاک بالا و ضریب تغییرات فسفر خاک بسیار بالا بود. بنابراین برای بررسی ویژگی های از خاک مانند پی- اچ حتی برداشت یک نمونه از این زمین ها و اندازه گیری آن در آزمایشگاه بسنده است. در برابر آن برای ارزیابی فسفر فراهم خاک به نمونه برداری فشرده تر از خاک نیاز است، به گونه ای که برای برآورد آن در لایه زیرین دیم زار، نزدیک 1600 نمونه نیاز است.

تامین آب مورد نیاز و عناصر غذایی پرمصرف باغهای چای به ویژه ازت، به منظور مدیریت و افزایش عملکرد در واحد سطح، امری اجتناب ناپذیر است. لذا این تحقیق جهت تعیین بهترین سطح آبیاری و ازت مصرفی و تاثیر آن بر عملکرد چای در منطقه فومن انجام گرفت. در این تحقیق از سیستم آبیاری بارانی تک شاخه ای استفاده گردید. طرح آزمایشی مورد استفاده از نوع کرت های دوبار خرد شده بوده که در آن علاوه بر سطوح ازت و آبیاری، اثر نیمه های آبیاری نیز مورد بررسی قرار گرفت. عامل اصلی شامل سه سطح ازت 100 (N1)، 180 (N2) و 360 (N3) کیلوگرم در هکتار بود که در سه تکرار به صورت تصادفی قرار داده شدند. سطوح آبیاری بر اساس میزان آب دریافتی، به تیمار آبیاری کامل (I4)، تیمارهای با آبیاری ناقص (I1، I2 و I3) و تیمار شاهد یا بدون آبیاری (I0) تقسیم بندی شدند. در دوره رشد، تغییرات رطوبت موجود در خاک با روش وزنی اندازه گیری گردید. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثر سطوح ازت در جمع کل برداشت ها، در سطح احتمال پنج درصد معنی دار شده است، به طوری که مصرف ازت به میزان 180 کیلوگرم در هکتار، بیشترین میزان عملکرد را داشته است. همچنین بین سطوح آبیاری در جمع کل برداشت ها، اختلاف معنی داری در سطح احتمال یک درصد وجود داشت، تیمارآبیاری کامل (I4) با میانگین عملکرد 74/9 تن برگ سبز در هکتار و تیمار شاهد با میانگین عملکرد 96/3 تن برگ سبز در هکتار به ترتیب بیشترین و کمترین میزان عملکرد را داشته اند. میانگین آب مصرفی در تیمار I4 و I0 به ترتیب حدود 460 و 256 میلی متر به دست آمد. بین سطوح متفاوت اثر متقابل آبیاری و ازت در جمع کل برداشت ها نیز اختلاف معنی داری در سطح احتمال یک درصد وجود داشت. به طوری که تیمار I4N2 با میانگین عملکرد 14/10 تن برگ سبز در هکتار پربازده ترین و تیمار I0N3 با عملکرد 88/3 تن برگ سبز در هکتار، کم بازده ترین تیمار بوده است. در تیمار بدون آبیاری، مصرف ازت به میزان 100 کیلوگرم در هکتار بهترین نتیجه را داشته است. مقایسه میانگین ها و برازش معادله خطی بین دو متغیر نشان داد که سهم آبیاری در افزایش عملکرد بیشتر از ازت مصرفی است.

این تحقیق در شش نقطه از حوزه آبیاری درودزن فارس به منظور تعیین مقدار آب مصرفی جهت کشت برنج صورت گرفت. ابتدا کل دوره رشد گیاه برنج به سه مرحله خزانه، آماده سازی زمین و دوره رشد تقسیم گردید. سپس مقدار آب مصرفی در هر مرحله مورد مطالعه قرار گرفت. در این پژوهش مقدار آب مورد نیاز در دوره رشد برنج در زمین اصلی با استفاده از اندازه گیری های مزرعه ای محاسبه گردید و سپس با توجه به شرایط طبیعی زمین و روش های متداول کشت برنج در منطقه مورد مطالعه، مقدار آب مصرفی در دو مرحله خزانه و آماده سازی زمین برآورد شد. مجموع مقادیر به دست آمده در سه مرحله فوق مقدار آب مصرفی ناخالص در کل دوره رشد گیاه برنج برای مزارع مورد نظر را مشخص نمود. نتایج حاصله نشان داد که مقدار آب مصرفی در مزارع شالی به میزان زیادی تحت تاثیر مقدار نشت و نفوذ عمقی خاک مزارع و همچنین طول دوره رشد گیاه قرار دارد. در این پژوهش بیشترین و کمترین مقدار نشت و نفوذ عمقی در دوره رشد برنج در زمین اصلی به ترتیب 655 و 307 میلی متر و در مرحله تهیه نشاء در خزانه به ترتیب 257 و 102 میلی متر بود. در مرحله آماده سازی زمین نیز بیشترین و کمترین مقدار نفوذ پذیری عمقی 22 و 10 میلی متر بود. بالاترین راندمان کاربرد آب در مزارع مورد مطالعه در دو حالت استفاده مجدد و عدم استفاده مجدد از رواناب به ترتیب 69 و 33 درصد به دست آمد. در نهایت اینکه به ترتیب 20212 و 14633 مترمکعب در هکتار بیشرین و کمترین مقدار آب مصرفی تعیین شد

حرکت های توده ای خاک از بلایای طبیعی مهم بوده و علاوه بر بروز فرسایش های شدید، موجب خسارت های جانی نیز می شوند. لذا بررسی علل و عوامل مؤثر بر چگونگی وقوع این پدیده بسیار مهم و اجتناب ناپذیر است. اکوسیستم کوهستانی گیلان از شکنندگی خاصی برخوردار بوده، به طوری که بستر اصلی فرسایش های توده ای را تشکیل می دهد. بارش های سنگین، توپوگرافی غالبا برجسته و پرشیب، عوامل زمین ساختی و نیز کاربری ها و فعالیت های عمرانی غیر اصولی از عواملی هستند که باعث بروز حرکات توده ای گسترده شده اند. بررسی های صحرایی بیانگر بیش از 250 مورد حرکت دامنه ای کوچک و بزرگ در منطقه است. در این مقاله برخی عوامل از قبیل عوامل زمین شناسی، ژئومورفولوژی، فیزیوگرافی، هیدرولوژی، کاربری اراضی، اقلیم، نوع و تراکم پوشش گیاهی دامنه های لغزشی قبل و بعد از وقوع لغزش در دو مقوله عوامل زمینه ساز و عوامل تشدید کننده از طریق مطالعات صحرایی مورد بررسی قرار گرفته است. آنگاه با استفاده از اطلاعات به دست آمده، بین عوامل فوق و تعداد زمین لغزش های موجود در منطقه تجزیه و تحلیل های آماری با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. این بررسی ها نشان داد که مهمترین عوامل زمینه ساز در بروز زمین لغزش ها به ترتیب بارندگی سالیانه و فاصله نسبی گسل تا محل زمین لغزش بوده است. از عوامل مهم دیگر در وقوع حرکت های توده ای، کاربری های غیر اصولی اراضی بوده که از عوامل تشدید کننده زمین لغزش ها محسوب می شود. وضعیت رطوبتی دامنه لغزشی، نوع و تراکم پوشش گیاهی، توزیع بارندگی ماهانه نیز در وقوع زمین لغزش ها مؤثر بوده اند. همچنین قابلیت زهکشی و ریخت شناسی دامنه لغزشی در وقوع زمین لغزش ها تاثیر معنی داری داشته اند.

آبیاری جویچه ای یکی از روش های آبیاری سطحی است که برای آبیاری گیاهان ردیفی کاربرد دارد. برای طراحی، الگوبندی و ارزیابی این روش آبیاری ضرورت دارد که مشخصه های هندسی جویچه مشخص شود. تحقیق حاضر به منظور بررسی تاثیر مقادیر مختلف دبی جریان شامل 50، 70 و 110 درصد حداکثر دبی غیر فرسایشی بر مشخصه های هندسی جویچه در فاصله های مختلف از طول جویچه در یک مزرعه ذرت در دشت مغان ارزیابی شد. شکل هندسی مقطع جویچه در دو زمان، قبل و بعد از آبیاری با کاربرد دبی های یاد شده با دستگاه مقطع سنج چوبی و در فاصله های پنج متر از طول جویچه اندازه گیری شد. طول جویچه های مورد آزمایش 75 متر بود. برای بیان شکل هندسی جویچه ها، از تقریب سازی شکل استاندارد آنها استفاده شد. بین مقادیر مشخصه های هندسی (سطح مقطع، پیرامون تر شده و عرض بالا) جویچه در قبل و بعد از آبیاری و در فاصله های 25 متر اول، دوم و سوم و طول 75 متر با کاربرد تیمارهای آزمایشی در 89 درصد موارد، تفاوت معنی داری مشاهده شد. تفاوت میانگین مقادیر مشخصه های هندسی در قبل و بعد از آبیاری باکاربرد دبی های 50 و70 درصد حداکثر دبی غیر فرسایشی معنی دار نشد، ولی تفاوت میانگین مقادیر عرض بالای جویچه و پیرامون تر شده در جویچه با دبی 110 درصد حداکثر دبی غیر فرسایشی معنی دار شد.