نشریه بانوان شیعه
پیاپی 17 (پاییز 1387)

کتاب های و سیره حدیثی، نام ام کلثوم دختر امام علی بن ابی طالب را ذکر کرده و درباره حضور آن بانو در کربلا و کوفه مطالبی گفته اند. البته در خصوص زندگانی، همسر و فوت آن حضرت و نیز محل دفن ایشان میان گفتار آنها اختلاف است. این مقاله به معرفی محققانه دخت گرامی امیرالمؤمنین پرداخته و بدین طریق، دو دختر با کنیه ام کلثوم از آن حضرت معرفی می نماید؛ مادر ام کلثوم کبری، حضرت زهرا و مادر ام کلثوم صغری، ام ولد بوده است که هر دو در بقیع مدفونند.

حضرت فاطمه به عنوان دخت پیامبر، همسر امیرالمؤمنین، مادر ائمه اطهار و یکی از زنان نمونه اسلام همواره مورد توجه مسلمانان بوده است. بسیار کوشش شده است تا شخصیت این بانوی بی بدیل عالم به طور شایسته ای معرفی شود، اما بسیاری از این تلاش ها به سبب کم توجهی به احادیث اهل بیتناکام و کم اثر مانده اند. نوشتار حاضر با تکیه بر برخی از سخنان پیامبر، امامان شیعه و شخص حضرت فاطمهبعضی از ابعاد شخصیتی آن حضرت را معرفی می کند.

از ویژگی های کارآمد در تعلیم و تربیت، ارائه الگو و نمونه های عملی است. اگر مکتبی برای پرورش انسان و بالندگی او آموزش هایی را مطرح کند ولی قادر به ارائه نمونه و الگو نباشد، ناقص و ناکارآمد خواهد بود.
قرآن کریم با ادعای اینکه کتاب هدایت برای جهانیان است، نمونه هایی از مردان و زنان را به عنوان «الگو» مطرح نموده است.
در این پژوهش از حضرت مریم به عنوان الگو و نمونه یاد شده و ویژگی هایی که سبب اسوه بودن اوست و همچنین عوامل مؤثر در تربیت او و نیز صفات برجسته ای که علت برگزیدگی او از جانب خداوند متعال گردیده، مورد بررسی قرار گرفته است

سیاست و تلاش های امیرالمؤمنین درخصوص زنان، بعد از رحلت پیامبر بیش از هر چیز معطوف به مهار دامنه خرابی هایی شد که در نتیجه انحراف از ساختار نظام اجتماعی ترسیم شده و مطلوب رسول خدا به وجود آمده بود؛ ساختاری که برای هر یک از اعضای جامعه انسانی- بر اساس نقشه جامعی که از قرآن وام گرفته بود- گاهی در قالب و اشکالی به ظاهرجزئی، همچون تاکید بر بازگشت مسلمانان به احکامی نظیر نکاح و ارث- آن گونه که پیامبر تعیین کرده بود- و یا ایجاد میدان و عرصه و فرصت، به زنان در زمینه های علمی، اجتماعی و سیاسی تجلی می کرد و گاهی بر بازداشتن برخی زنان از فعالیت های اجتماعی مذموم و مخرب خلاصه می شد.
پس از رحلت پیامبر، که عصر تاویل قرآن نامیده شده است، در این روند مشکلاتی به وجود آمد و جایگاه و منزلت اجتماعی زنان، سیری قهقرایی پیمود. مطالعه و آسیب شناسی پدیده مذکور و نقد و بررسی متون تاریخی و قرآنی، میزان موفقیت علی را در اجرای سیاست نبوی، در رویکرد به مقوله زنان در دوران قبل و بعد ازحکومتشان مشخص می نماید.

قوانین مربوط به نکاح و حقوق خانواده به جز در موارد استثنایی، از سوی شارع و قانونگذار محدود شده است. در عین حال، در برخی موارد به طرفین اجازه داده شده است خواست واقعی خود را در قالب شروطی تضمین کنند.
برای حمایت از حقوق زنان و دادن امتیازاتی به آنان، پس از انقلاب اسلامی شرطی در نکاح نامه ها مندرج شده است. این شروط عمدتا معطوف به دو چیز می باشد: 1. حق تنصیف اموال حاصله پس از ازدواج؛ 2. حق توکیل در طلاق که مصادیق آن در دوازده بند مشخص شده است. با وجود اینکه این شروط، هم دارای پشتوانه فقهی و دینی است و هم قدم مثبتی در جهت حمایت از حقوق زنان ارزیابی می شود، در عین حال، خالی از ابهام و ایراد نیز نمی باشد.

در ادوار تاریخ، ارث در ملل گوناگون بر عادات متداول اجتماعی گذارده شده و در هر دوره تا آنجا که نظم جامعه را مختل نمی نموده، اعتدال در آن رعایت گردیده است.
از آن رو که بحث ارث آیاتی چند از کتاب عظیم الشان قرآن و بیش از هزار حکم، قاعده و مسائل بسیاری را به خود اختصاص داده است، به جرئت می توان از آن به عنوان مهم ترین و پیچیده ترین بخش در کتاب های فقهی حقوقی یاد کرد. فقها و حقوق دانان با توجه به گستردگی و شمول و جامعیت آیات، با دقت به فصل بندی ارث پرداخته، تحت عناوینی همچون موجبات، موانع و شرایط ارث، به طور مفصل سخن گفته اند. این مقاله به بررسی کمی و کیفی سهم ارث زن می پردازد.

مقاله حاضر به بررسی تطبیقی موضوع حقوق مالی زن می پردازد. به طور کلی، اصول حاکم بر حقوق مالی زن را می توان تحت دو عنوان «حق تمتع» و «حق استیفاء» قرار داد. حق تمتع مربوط به مرحله دارا شدن حق، و حق استیفاء مربوط به مرحله اجرای حق است. از جمله اصول مربوط به حق تمتع زن، استقلال مالی زن و اصل مالکیت او به عنوان زوجه و اصل اشتغال و تحصیل درآمد اوست که طی این اصول، به بحث از برخی محدودیت های شغلی برای زنان و رفع شبهه در این مورد پرداخته ایم. در قسمت دوم مقاله که به حق استیفای زن می پردازد، سه اصل «استقلال در استیفاء»، «اهلیت معاملاتی و انعقاد قراردادهای مالی و غیر مالی» و «حق بخشش اموال و اعراض از حقوق مالی» مطرح گردیده و مسائل مربوط به آنها مورد بررسی قرار گرفته است.