مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی
سال دوم شماره 3 (شهریور 1388)

یکی از منابع معتبر علمی قرن پنجم هجری در زمینه ی بهداشت و درمان کتاب ذخیره ی خوارزمشاهی است. این کتاب تالیف زین الدین ابوابراهیم اسماعیل بن الحسن بن محمدبن احمد الحسینی الجرجانی است که در سال 504 هجری قمری (مصادف با قرن دوازدهم میلادی) منتشر شده است و در سال 1352 با مقابله، تصحیح، تحشیه و تفسیر دکتر جلال مصطفوی توسط انتشارات آثار ملی تحت شماره ی 97 انتشار یافته است. درکتاب سوم از این مجموعه به بعضی موضوعات بهداشتی اشاره شده که مقایسه ی آن با علوم روز نشان دهنده ی شناخت عمیق و دانش قابل توجه دانشمندان ایرانی در قرن پنجم هجری شمسی است. در این مقاله دیدگاه های جرجانی در زمینه ی آلودگی هوا، منابع آب، تصفیه و آزمایش آب با علوم امروز مقایسه و تطابق آن با دانش امروزی مورد بررسی قرار گرفته است.
آن چه مسلم است این که مفاهیم موجود در متن کتاب سوم ذخیره ی خوارزمشاهی قابل قیاس و تطبیق با مفاهیم امروزی علوم هستند و این موضوع می تواند به بازسازی هویت اسلامی - ایرانی در زمینه ی بهداشت عمومی کمک کند. از نکات بارز و جالب توجه دیگر در این کتاب به کارگیری بعضی واژه های فارسی مناسب و روان است که می تواند در انتخاب واژه های مناسب به دانشمندان امروز یاری رساند.

درمان بیماری ها وابستگی زیادی به تعامل بین پزشک و بیمار دارد و نتیجه ی همکاری بیمار با پزشک، درمانی سریع و موفق است. این امر هنگامی محقق می شود که پزشک از توانایی برقراری ارتباط با بیمار برخوردار باشد. تحقیقات زیادی نشان داده اند که ناتوانی کادر درمانی به خصوص پزشکان و پرستاران در ایجاد رابطه ی مناسب با بیماران نه تنها هزینه های زیادی ایجاد می کند بلکه موجب می شود که بیماران از فرآیند درمان نیز ناراضی باشند، به دستورالعمل های درمانی پزشک معالج عمل نکنند، تصمیم به تعویض پزشک داشته باشند و به طور کلی نسبت به درمان و سازمان های بهداشتی و درمانی نگرش منفی پیدا کنند. تحقیقات نشان داده است معایناتی که کم تر از10 دقیقه طول می کشند از برقراری یک ارتباط مناسب جلوگیری می کنند و مانع از انجام یک معاینه ی کامل و حاکی از دلسوزی بوده و رضایت مندی بیماران را کاهش می دهند. البته بسیاری از پزشکان نسبت به اصل برقراری ارتباط با بیماران نگرش مثبت دارند، اما فاقد مهارت های ارتباطی مناسب هستند. از آن جایی که برقراری ارتباط از مهارت های انسانی است و جزء جدایی ناپذیر مهارت های بالینی پزشکان است، از طریق گنجاندن دروس برقراری مهارت های ارتباط انسانی در واحدهای آموزشی تحصیلی یا برگزاری کارگاه های آموزش مهارت ارتباط باید به کادر درمانی علی الخصوص پزشکان و پرستاران برای درمان سریع و موفق بیماران کمک کرد.

از دیرباز عمل «اتانازی» یا «قتل ترحم آمیز» در تاریخ زندگی بشر مطرح بوده است. پایان دادن به درد و رنج بیماران، با مشارکت عوامل درمان، مورد بحث و گفت وگوهای فراوانی بوده است و گروه بسیاری با استدلال و استنادهای عقلی، فرهنگی، دینی و حرفه ای به شدت با آن مخالفت نموده اند و در مقابل گروه محدودی نیز از انجام اتانازی حمایت کرده اند و با آن موافق بوده اند.
تحقیق و بررسی دیدگاه های هر دو گروه، توان درک واقعی و صحیح را قدرت می دهد و تصمیم گیری های منطقی را برای اراده و انتخاب های اخلاقی و حرفه ای آسان می گرداند.
رعایت استقلال فردی و حق انتخاب، کاهش درد و رنج و حفظ شان و ارزش فرد از جمله دلایل موافقان اتانازی است و تقدس حیات، عدم قطعیت کلینیکی و امکان بهبودی، امکان سوء استفاده و تخریب رابطه ی پزشک و بیمار بخشی از دلایل مخالفان اتانازی است.
از جمع بندی و بررسی نظرات و دیدگاه های هر دو گروه به نظر می رسد اتانازی از ابعاد مختلف عقلی، حرفه ای، اجتماعی و فرهنگی نمی تواند رفتاری قابل قبول، منطقی و پسندیده باشد و توسعه، افزایش و قانونی نمودن آن، آسیب ها و آفت های زیادی را از جهات و زوایای مختلف به همراه دارد، بنابراین رفتاری غیرحرفه ای و غیراخلاقی به شمار می آید.

عموما از پرستاران انتظار می رود که مراقبت اخلاقی انجام دهند، اما هنوز در خصوص مراقبت اخلاقی سؤالات مهمی بدون پاسخ مانده است. به نظر می رسد دانش اخلاقی پرستاران برای دستیابی به این مهم نیازمند تلاش بیش تری است. با این که اخیرا به موضوع اخلاق در مراقبت های پرستاری توجه زیادی شده، اما هنوز در زمینه ی آموزش اخلاق که موجب تقویت صلاحیت پرستاران بشود، اطلاعات زیادی در دسترس نیست. همین امر باعث شده تا روش های پذیرفته شده ای که بتواند آموزش اخلاق پرستاری را به شکل مفید و کاربردی ارائه دهد، به کار نرود. در این مقاله سعی شده است با مروری بر متون موجود اهمیت و وضعیت آموزش اخلاق پرستاری بررسی گردد تا از این طریق چالش ها و ضرورت های فراروی آموزش اخلاق پرستاری در ارتقای صلاحیت های اخلاق حرفه ای مشخص و زمینه برای مطالعات بیش تر فراهم شود.

گرچه مطالعات متعددی جوانب مختلف زندگی زوج های نابارور را نشان داده اند، اما هنوز حقوق اولیه آنان ناشناخته مانده است. این مقاله بر تجربه ی زندگی با ناباروری از بعد حقوقی و اخلاقی متمرکز شده است و هدف آن دسترسی به تجربیات زوج های نابارور در این زمینه است تا با درک عمیق چالش ها و مشکلاتی که زوج های نابارور با آن ها درگیر می باشند بتوان پیشنهاداتی را جهت احقاق حقوق آنان در برنامه های بهداشت باروری ارائه نمود.
این پژوهش مطالعه ای است کیفی و بر مبنای پدیدارشناسی به اجرا در آمد که در طی آن با یازده زوج نابارور که جهت درمان به مرکز تحقیقات باروری - ناباروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مراجعه نموده بودند مصاحبه ی شفاهی انجام شد. گفت وگو ها با کسب اجازه از افراد ضبط شد و به روی کاغذ آمد و با استفاده از روش Colaizzi، جملات و عبارات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
از تدوین مصاحبه های انجام شده، چهار مضمون و دوازده زیر مضمون استخراج شد. نتایج نشان داد که ناباروری نه تنها بر روابط خانوادگی و اجتماعی زوج ها تاثیر قابل توجهی داشته است، بلکه یکی از دغدغه های جدی آنان روشن نبودن حق و حقوق آنان در نظام سلامت کشور و مشخص نبودن سازمان های حامی آنان، عدم پوشش بیمه ای خدمات درمانی ناباروری و نگرانی از واکنش سایر اعضای خانواده و جامعه به مشکل آن ها بود. زوج های نابارور خود را مستحق حمایت بیش تری از جانب خانواده، جامعه و دولت می دانند.
مضمون های استخراج شده مشخص نمود که ناباروری می تواند کلیه ی ابعاد زندگی زوج نابارور را تحت تاثیر قرار دهد و احساس نداشتن حمایت اجتماعی و اقتصادی در پروسه ی درمانی آنان را آزرده می سازد.

امروزه بعد فرهنگ اخلاق سازمانی به عنوان عاملی مؤثر بر عملکرد سازمان تلقی می گردد. هدف پژوهش حاضر، تعیین رابطه ی فرهنگ اخلاق سازمانی با بهره وری کارکنان در بیمارستان های عمومی آموزشی دانشگاه علوم پزشکی ایران بود.
این مطالعه از نوع مطالعات همبستگی بود و جامعه ی آماری از کارکنان بیمارستان های عمومی آموزشی دانشگاه علوم پزشکی ایران انتخاب شد. از تعداد 1244 نفر کارکنان این بیمارستان ها 96 نفر با روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه بود. این پرسشنامه مشتمل بر سه بخش اطلاعات دموگرافیک، فرهنگ سازمانی و بهره وری بود که با مقیاس پنج گزینه ای لایکرت (1= بسیار کم و 5= خیلی زیاد) نمره دهی شد. داده ها به روش خود پاسخگویی از نمونه های پژوهش اخذ و با استفاده از شاخص های آمار توصیفی و آزمون آماری کای دو مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته های این مطالعه نشان داد بین فرهنگ سازمانی و بهره وری رابطه ی معنی داری وجود دارد(01/0 P < و5700 X2=). در بین شاخص های فرهنگ سازمانی جامعه ی مورد مطالعه، کنترل و خلاقیت فردی (با میانگین نمره 37/61 و 94/58) وضعیت بهتری نسبت به سایر شاخص های فرهنگ سازمانی داشتند. بالاترین میانگین نمرات بهره وری کارکنان نیز مربوط به مؤلفه های وضوح و شناخت نقش (35/69 از 130) و توانایی (68/57) بود.
با توجه به رابطه ی مثبت فرهنگ سازمانی و بهره وری کارکنان در بیمارستان های مورد مطالعه، تغییر فرهنگ سازمانی حاکم بر بیمارستان ها (با اقداماتی از قبیل فراهم نمودن محیط مناسب برای افراد خلاق و ارتقاء آگاهی پرسنل در زمینه ی ارزش کار) ثمربخش خواهد بود.

یکی از موارد مندرجه در حقوق جدید بیماران، مبحث رضایت آگاهانه در اعمال پزشکی است که در طی چند دهه ی گذشته موضوع و محور اصلی بحث های اخلاق پزشکی را به خود اختصاص داده است. رضایت آگاهانه ازجمله کلیدی ترین مفاهیم مطرح اخلاق پزشکی و حقوق بیمار در جهان بوده به نحوی که حضور واقعی آن قبل از انجام فعالیت های تشخیصی و درمانی، منتج به نتایج مثبت اخلاقی و بالینی خواهد شد.
پژوهش حاضر، از نوع توصیفی- تحلیلی بوده است. داده ها با استفاده از پرسشنامه ای که بر اساس کدهای بین المللی اخلاق پزشکی و رضایت آگاهانه و با استفاده از مقالات و کتب متعدد داخلی و خارجی طراحی گردید، از 80 بیمار بستری جمع آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی تحلیل گردیدند.
نتایج حاصله نشان می دهند که میزان مشارکت بیماران در تصمیم گیری های بالینی در حد متوسط بوده است. میزان فهم و درک بیماران از اطلاعات ارائه شده به آن ها، میزان اطلاعات (مطلع بودن) بیماران در هنگام تصمیم گیری و رضایت دادن و در مجموع میزان آگاهانه بودن رضایت کسب شده از بیماران بستری در بیمارستان های منتخب همگی در سطح نامطلوب و نامناسب قرار داشتند. هم چنین وضعیت و میزان آگاهانه بودن رضایت کسب شده از بیماران بر حسب وضعیت تاهل، تحصیلات بیماران و بخش های بستری اختلاف معنی دار نشان دادند.
یافته های پژوهش نشان دهنده ی وضعیت نامناسب و پایین آگاهانه بودن رضایت کسب شده از بیماران در بیمارستان های مورد مطالعه بود. هم چنین مشخص گردید که فرایند، نحوه و شیوه های کسب رضایت آگاهانه می بایست بر اساس شرایط مکانی و زمانی تغییرات اساسی داشته باشد تا انشاءالله روند اخلاقی خدمت رسانی در بخش بهداشت پررنگ تر گردد. لذا در پایان در این مطالعه پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت کسب رضایت آگاهانه، بر اساس یافته های پژوهش ارائه گردیده است.

به نظر می رسد پاسخ گویی ماماها به سؤالات شرعی ساده ی مطروحه از طرف زنانی که مقید به اجرای فرامین مذهبی هستند، می تواند در سلامت روان آن ها نقش مفیدی داشته باشد. هدف از این مطالعه تعیین میزان آگاهی مربیان مامایی کشور در مورد مسائل شرعی مربوط به سقط جنین و نظر آنان نسبت به ضرورت آموزش این مسائل به مربیان و دانشجویان مامایی است.
در این مطالعه توصیفی و مقطعی، برای کلیه ی مربیان مامایی هیات علمی یا غیر هیات علمی اعم از استخدام رسمی، قراردادی یا طرحی دانشگاه های علوم پزشکی دولتی کشور (270 نفر) پرسشنامه از طریق پست ارسال گردید. 136 نفر از این مربیان به سؤالات پاسخ دادند. داده ها با استفاده از آمار توصیفی و نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
بیش ترین درصد مربیان مامایی شرکت کننده در این پژوهش، دارای آگاهی متوسط (6-4 امتیاز از 9 امتیاز) در مورد مسائل شرعی مربوط به سقط جنین بودند. اکثریت این مربیان، نسبت به عبارات مربوط به ضرورت آموزش مسائل شرعی سقط جنین نظر کاملا موافق یا موافق داشتند و اظهار داشتند که آموزش این مسائل در حرفه ی مامایی در حد زیادی اهمیت دارد. بیش ترین درصد این مربیان، روش کارگاهی را جهت آموزش مسائل شرعی سقط جنین به خود و ایجاد واحد درسی مجزا را برای آموزش این مسائل به دانشجویان مامایی مناسب دانستند و اظهار داشتند که برای تدریس مسائل شرعی سقط جنین، مربیان مامایی که دوره ی آموزشی این مسائل را گذرانده اند مناسب تر هستند.
باتوجه به میزان آگاهی نامطلوب مربیان مامایی در مورد مسائل شرعی سقط جنین و نگرش مثبت آن ها نسبت به آموزش این مسائل، طبق نظر این مربیان می توان با استفاده از روش کارگاهی به مربیان مامایی علاقه مند و داوطلب، آموزش لازم را در مورد مسائل شرعی سقط جنین ارائه نمود و سپس با ایجاد یک واحد مجزا برای دانشجویان مامایی، از این مربیان آموزش دیده جهت آموزش به دانشجویان مامایی استفاده کرد.