نشریه پژوهش های قرآنی
سال پانزدهم شماره 2 (پیاپی 61، تابستان 1388)

عصر رسالت، عصر نزول قرآن و جهاد و تلاش پیامبر9 و یاران او برای از میان بردن ادبیات و فرهنگ جاهلی و استقرار بخشیدن به آیات وحی در میان مردمی بود که می بایست امت اسلامی را در آینده تاریخ با همه وسعت و گستردگی آن شکل دهند.
از میان بردن فرهنگ چند صد ساله جاهلی که با تار و پود مردمان حجاز درآمیخته بود، کار آسان و کم هزینه ای نبود و چنین بود که رسول اسلام9 برای ایفای رسالت خود، سخت ترین جفاها را از سوی دشمنان و مخالفانش تحمل کرد، تا آنجا که فرمود: «ما اوذی نبی مثل ما اوذیت.» (بحارالانوار، 39/56)«هیچ پیامبری در راه تحقق اهداف و برنامه های خود، بدان اندازه که من آزار و اذیت دیدم، آزار ندیده است.»

چکیده: این نوشتار کارکرد قرآن در اجتهاد شهید ثانی را به بررسی نشسته است نویسنده در آغاز به سه موضوع قرآن آموزی، قرآن پژوهی و تفسیر آموزی و آثار قرآنی بر جای مانده از شهید پرداخته و آنگاه به تبیین دیدگاه شهید ثانی در منزلت و کارکرد قرآن در اجتهاد اشاره کرده است ارائه نمونه های عینی از کاربرد قرآن در مبادی اجتهاد و دانش و اصول نیز استنباط احکام فقهی بر اساس شالوده آیات قرآنی سازواره اصلی این پژوهش را سامان بخشیده است.

شهیدین در شمار فقهایی قرار دارند که در جای جای آثار خویش شماری از دانش های قرآنی را به بحث گرفته اند. برخی از این دانش ها عبارتند از:دانش اعجاز قرآن در ابعاد نظم، فصاحت، بلاغت و روش دانش نسخ از قبیل: نسخ حکم، نسخ حکم و تلاوت و نسخ تلاوت دانش عام و خاص و دانش تفسیر شهیدین در تفسیر آیات وحی از تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت و قرآن به عقل سود می برند.

نویسنده در مقدمه، در پی کشف راز شهادت شهید اول است، در این رابطه شرایط سیاسی، اجتماعی و مذهبی زمان شهید را می شکافد و از اختناق ضد شیعی در حکومت ممالیک پرده برمی دارد، در نهایت تعصب مذهبی و اتهام سیاسی را در شهادت شهید مؤثر می شناسد. در بخش اصلی مقاله، از عمل سیاسی و تئوری پردازی شهید سخن گفته و مؤلفه های اصلی تفکر سیاسی شهید را برمی شمارد که عبارت است از مبنای شایسته تر گزینی، که خود شایسته سالاری را در سطوح مختلف حکومت، در پی دارد. و در میان شایستگی ها عدالت در نگاه شهید مهم می نماید، در بخش دوم و پایانی نوشته دیدگاه شهید را در باب مشارکت سیاسی توضیح می دهد که به چهارگونه: حراستی، حمایتی، نیابتی و شرکت ولایی در نظامهای طاغوتی، تقسیم پذیر است.

نویسنده نخست تعریف ایمان را از دیدگاه متکلمانی چون: ایجی، فخر رازی، ابن میثم بحرانی، علامه حلی و تفتازانی مطرح نموده سپس دیدگاه شهید ثانی را نسبت به آنها بیان می کند درباور نویسنده تعریف های یاد شده از سوی متکلمان مورد پذیرش شهید ثانی نیست از این رو ایشان دیدگاه دیگری راجع به ماهیت ایمان ارائه می کند.

چکیده: شهید ثانی در مسالک الافهام به طور مستقل به علم اسباب نزول نپرداخته اما در مواردی از سبب نزول های ذکر شده درباره آیات بهره گرفته؛ گاهی در خلال برداشت های خود به آنها توجه کرده و گاه در نقل و نقد نظرات دیگران به این اسباب اشاره می کند. در مجموع می توان گفت که شهیدثانی اسباب نزول را به عنوان ابزاری در تفسیر و برداشت از آیات پذیرفته است.

چکیده: سخن وحی را زیبایی های نامنتهاست؛ زیرا از جانب صاحب جمال و جمال آفرین یکتاست. واژه ها، چیدمان کلام، موسیقایی گفتار و عمق معانی قرآنی، نه تصویری است که به نگاهی توان دریافت؛ بلکه در هر عصری و در هر نسلی، غواصان ژرف پیمایی را می طلبد تا «در یتیم» از صدف معنا گشوده و پیام راستین آیات وحیانی را استخراج نمایند.
سوره یوسف را که زیباترین قصه هاست و آرایه های ادبی و کلامی، زیبایی آن را صد چندان افزوده است، دامنه گفتار در تفاسیر تنگ آمده و عمرهای کوتاه، مجال اندیشه دراز را از مفسران برگرفته است. چنان که گاه بر ابهامات افزوده یا پرسش های تفسیری آن را به نقل قول های ضعیف یا به سکوت در برابر آن حوالت داده اند.
از این رو، در نخستین مقاله این رویکرد، واژه های زیبای «ربی»، «هم» و «برهان» که در حساس ترین و پیام آورترین آیات سوره یوسف به کار رفته، مورد بازکاوی قرار گرفته است.

چکیده وجود انسجام حاکم بر اجزای سوره، چندی است مورد توجه قرآن پژوهان مسلمان در بین شیعه و اهل تسنن قرار گرفته است. از این نظریه به وحدت موضوعی سوره و یا هندسه سوره تعبیر می شود و نسبت به آن فواید و ثمراتی نیز شمرده شده است.
با رجوع به قرآن و بازخوانی مجدد دیدگاه قرآن نسبت به خود می توان به نظریه ساختار چند بعدی سوره های قرآن رسید. قرآن خود را پیچیده تر از این می داند که در سوره های آن تنها یک موضوع محوری وجود داشته باشد. به بیان دیگر سوره های قرآن هر یک دارای موضوعات محوری در طول هم هستند که هندسه وار، یکپارچه و منسجم در یک سوره به هم تنیده و پیچیده شده اند.
قرآن خود را دارای حقیقتی ملکوتی می داند که ارتباط و اتصال بین منبع ملکوتی که ام الکتاب است با متن عربی، به صورت کامل و حداکثری برقرار است و هر دو به صورت اجمال و تفصیل با هم متحدند و چون حقیقت ملکوتی دارای ابعاد مختلف است، این قرآن عربی نیز دارای وجوه متعدد معنایی و هندسه های مختلف در یک سوره می باشد.

در میان معارف وسیع و بزرگ قرآن کریم، موضوعاتی هستند فراتر از حس و دریافت های زمینی انسان ها؛ که در اصطلاح قرآن، به آن «غیب» گفته می شود و راه دسترسی به آنها حواس ظاهری نیست. تمام این معارف در قالب الفاظی بیان شده است که همان زبان رایج مردمان بوده و آنان برای رفع و رجوع زندگی خود الفاظ را وضع کرده اند.
این مقاله مدعی است امور غیبی که در قرآن کریم بیان شده است، مطالبی هستند مطابق با واقع که دارای معادل خارجی هستند و بیان آنها در قرآن کریم به بهترین شکلی ممکن بوده است خداوند متعال منزه است از آنکه مطالبی در قرآن بیاورد که پشتوانه واقعی نداشته و صرفا بر اساس مجاز و کنایه هدایت را برای بندگان ایجاد کند، بلکه معارف قرآن ریشه در واقعیت داشته، اما چون لازم بوده است که آن حقایق بلند و آسمانی در الفاظ زمینی ریخته و بیان شود؛ در این فرآیند عده ای با نگاه سطحی به این نوع گزاره های قرآن، آنها را مطابق تصورات ذهنی و زمینی تحلیل کرده، یا موهوم می دانند و یا از جنس مجاز و صنایع ادبی می گیرند که همه اینها نادرست است، چرا که به حقیقت این گزاره ها نرسیدند.
در این مقاله پس از تبیین موضوع و موطن بحث، با بیان چند نمونه قرآنی و تحلیل آنها مطلب روشن می شود. موضوع مقاله جزء مباحث مبانی تفسیر و در حوزه زبان شناسی قرآن می باشد. از نگاه دیگر، این موضوع مربوط به بحث «هرمنوتیک» و پیش ذهن های تفسیری بوده و لازم است هر مفسر در نحوه مراجعه خود به این گونه از آیات، جایگاه خود را در رد و یا قبول موضوع مقاله مشخص سازد.