نشریه رستنیها
سال دهم شماره 1 (پیاپی 34، بهار و تابستان 1388)

جنس زالزالک از نظر ریخت شناسی، تاکسونومی عددی و تاکسونومی شیمیایی در شرق و شمال شرق ایران مورد مطالعه قرار گرفت. بیش از 80 نمونه تازه جمع آوری شده از محل های مختلف به همراه 50 نمونه هرباریومی بررسی شدند. در مطالعه ریخت شناسی تمام اندام های رویشی و زایشی مورد مطالعه قرار گرفتند و برای نمونه ها کلید شناسایی تهیه شد. در مطالعه تاکسونومی عددی 85 صفت ریخت شناسی اندازه گیری شدند و با روش UPGMA با نرم افزار NTSYS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در بررسی تاکسونومی شیمیایی از کروماتوگرافی کاغذی استفاده شد و 41 لکه با استفاده از اشعه UV و بخار UV+NH3 تشخیص داده شدند. براساس نتایج این تحقیق، نمونه های مورد مطالعه در 13 آرایه گونه و تحت گونه، پنج سری و یک بخش قرار گرفتند. C. microphylla با داشتن صفاتی چون «فرم رویشی درختچه ای، خار های فراوان، گل آذین چتری شکل، شاخه ها و گل آذین فاقد کرک، میوه قرمز روشن، کاسبرگ ها روی میوه افراشته» از دیگر سری ها کاملا جدا شده و به عنوان یک سری جدید به نام ser. Microphyllae Arjmandi پیشنهاد می شود. همچنین تغییراتی نیز در سطوح مختلف رده بندی آرایه ها حاصل شده است. نتایج مطالعات فلاونوییدی تا حدود زیادی منطبق بر نتایج تاکسونومی عددی بوده و طبقه بندی کریستنسن را تایید می کنند.

در این پژوهش، تنوع ژنتیکی قارچ های اندوفیت از جنس Neotyphodium در گندمیان Festuca arundinacea، F. pratensis و Lolium prenne با استفاده از نشانگر های مولکولی AFLP مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور قارچ های اندوفیت از غلاف برگ گیاهان جدا و خالص سازی شدند. براساس خصوصیات مورفولوژیکی قارچ های اندوفیت جنس Neotyphodium انتخاب گردید. ترکیب آغازگری IS3/IS1 با قارچ های انتخابی، باند 444 جفت بازی که اختصاصی جنس Neotyphodium است را تکثیر نمود که موید شناسایی درست مورفولوژیک جنس قارچ های مورد نظر بود. تجزیه خوشه ایبراساس نشانگر های مولکولیAFLP با هشت ترکیب آغازگری جدایه های اندوفیت را به طور کامل به سه دسته، منطبق با میزبان گیاهی، تقسیم کرد. همچنین بررسی ضرایب تشابه، فاصله ژنتیکی کمتری را بین N. lolii و N. uncinatum نسبت بهN. coenophialum اثبات کرد. سطوح متفاوت پلوییدی میزبان های گیاهی به خوبی تناقض به وجود آمده در دسته بندی قارچ ها را توجیه می نماید.

گونه های آسپرژیلوس از جمله عوامل تخریب کننده محصولات کشاورزی در مراحل قبل و پس از برداشت می باشند. طی سالهای 1383 تا 1386 با نمونه برداری از خاک مزارع و باغ های مختلف در استان فارس و باغ های پسته استان کرمان گونه های مختلف جنس Aspergillus از خاک جدا شده و جمعیت آن ها نیز محاسبه گردید. نمونه های خاک از عمق صفر تا 40 سانتی متری تهیه شده و جدا سازی جدایه ها با استفاده از محیط کشت های Czapek، AFPA و SPDA انجام گردید. براساس خصوصیات میکروسکوپی و ماکروسکوپی پنج بخش (Flavi، Nigri، Circumdati، Fumigati و Terrei) شامل 13 گونه Aspergillus شناسایی گردید که عبارت بودند از: A. alliaceus، A. auricomus، A. carbonarius*، A. flavus،A. fumigatus، A. japonicus var. japonicus، A. niger var. niger، A. ochraceus، A. oryzae*، A. parasiticus، A. sclerotiorum، A. sojae و A. terreus. گونه هایی که با ستاره مشخص شده اند برای اولین بار از ایران گزارش می شوند. از میان محیط کشت های مورد استفاده، محیط های SPDA و AFPA کارایی بهتری برای جدا سازی و شمارش گونه های Aspergillus به خصوص گونه های مولد آفلاتوکسین از خود نشان دادند.

به منظور بررسی تنوع جمعیتی درمنه دشتی (Artemisia sieberi) براساس صفات کمی برگ و بذر، 34 جمعیت از این گونه واقع در 10 استان کشور انتخاب گردید. در هر یک از رویشگاه های فوق، پنج پایه به طور تصادفی انتخاب شد و جهت بررسی صفات برگ در فصل بهار و برای تعیین صفات بذر در فصل پاییز شاخه هایی از آن ها جدا شد. مهم ترین خصوصیات اقلیمی و خاکی رویشگاه این جمعیت ها نیز مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور گروه بندی جمعیت ها با استفاده از صفات مورد بررسی از تجزیه خوشه ایبه روش Complete با فاصله اقلیدوسی در نرم افزار Minitab استفاده گردید. سپس خصوصیات اقلیمی، ارتفاعی و خاکی براساس گروه بندی به دست آمده تجزیه واریانس شدند.
جمعیت های A. sieberi براساس صفات کمی برگ ها و بذر ها با استفاده از روش تجزیه خوشه ایبه پنج گروه تقسیم شدند. تجزیه واریانس این صفات نشان داد که بین آن ها از لحاظ کشش، مساحت، وزن تر، وزن خشک و رطوبت برگ، وزن هزار دانه، طول و عرض بذر اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1/ 0 درصد، از نظر قطر بذر اختلاف معنی داری در سطح احتمال یک درصد و از نظر خاکستر برگ اختلاف معنی داری در سطح احتمال پنج درصد وجود دارد.
همچنین تجزیه واریانس خصوصیات اقلیمی، ارتفاعی و خاکی رویشگاه های A. sieberi براساس گروه بندی جمعیت ها در دندروگرام حاصل از این صفات نشان داد که بین گروه ها از لحاظ میزان بارندگی سالانه اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1/ 0 درصد و از نظر متوسط حداکثر دما، حداکثر مطلق دما و کربن آلی اختلاف معنی داری در سطح احتمال پنج درصد وجود دارد. از بین صفات مورد مطالعه وزن خشک، وزن تر، مساحت و رطوبت برگ بیشترین تاثیرپذیری (پلاستیسیتی) و صفات طول و عرض بذر و ضخامت برگ کمترین تاثیرپذیری را نسبت به تغییرات شرایط رویشگاهی نشان دادند.

در این تحقیق 20 جدایه قارچی همراه لکه برگی گیاه اویارسلام از مناطق شمالی ایران (استان های گیلان، مازندران، زنجان و گلستان) مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج حاصل از بررسی مورفولوژیکی قارچ های رشد یافته روی محیط کشت نشان داد که آرایه های Curvularia clavata، C. lunata var. aeria، Dactylaria higginsii و Myrothecium brachysporum اعضای جدیدی برای فلور قارچ های ایران بوده و برای اولین بار از ایران گزارش می شوند. آرایه های Alternaria alternata، C. clavata،C. lunata، C. lunata var. aeria، D. higginsii،Glomerella cingulata، M. brachysporum، Nigrospora oryzae و Pestalotiopsis guepinii برای اولین بار می باشد که از گیاه اویارسلام از ایران جدا سازی شده اند.

در ادامه معرفی قارچ های ماکروسکوپی منطقه ارسباران، شش گونه متعلق به زیرجنس Phlegmacium از جنس Cortinarius به اسامی: C. fluryi، C. paracephalixus، C. pseudonapus، C. subvalidus، C. sublubricusو ‍C. vespertinus برای نخستین بار از ایران گزارش می گردند. گونه C. subvalidus به بخش Triumphantes، دو گونه C. fluryi و C. paracephalixus به زیربخش Phlegmacium از بخش Phlegmacium و سه گونه C. pseudonapus، C. sublubricus و ‍C. vespertinus به زیربخش Multiformes از بخش Phlegmacium تعلق دارند. توصیف کلیه گونه های مطالعه شده به همراه تصاویر و ترسیماتی ارایه شده است.

به منظور مطالعه ویژگی های مورفولوژیکی و بیولوژیکی جدایه های قارچ عامل بیماری غربالی درختان میوه هسته دار، از اندام های مختلف درختان میوه هسته دار مشکوک به آلودگی در استان آذربایجان غربی طی بهار و تابستان سال 1386 نمونه برداری شد. قطعات بافت های برگ، شاخه و میوه بعد از ضد عفونی سطحی روی محیط های کشت WA (2 درصد)، MA، PDA و APDA کشت شدند. در مجموع 60 جدایه از هفت گونه مختلف درختان میوه هسته دار به دست آمد. براساس مطالعات تاکسونومیکی، تمامی جدایه ها به عنوان گونه Wilsonomyces carpophilus شناسایی گردیدند. جدایه ها روی محیط کشت PDA، اسپورودوکیوم های واجد کنیدیوفور های سمپودیال، کنیدیوم های 5-3 یاخته ای (ندرتا 9-1 یاخته ای)، هولوبلاستیک، رکسولیتیک (Rhexolytic) و به ابعاد 15-5/ 7 × 5/ 67-20 میکرومتر را تولید نمودند. بیشترین میزان رشد رویشی جدایه ها در دمای 21 درجه سانتیگراد و 6 pH مشاهده گردید و هیچ رشدی در دمای پایین تر از 5 درجه سانتیگراد و بالاتر از 30 درجه سانتیگراد مشاهده نشد. ضمن اینکه بین جدایه ها از نظر میانگین رشد رویشی و هاگ زایی تفاوت قابل ملاحظه ای وجود داشت. برای تمام جدایه ها، در محیط های کشت MA، PDA و APDA و شرایط تاریکی، کلامیدوسپور ها به وفور تشکیل شدند. کلامیدوسپور ها گرد تا تخم مرغی، با دیواره ضخیم، به رنگ قهوه ای روشن تا تیره و قطر 30-12 میکرومتر، به صورت انتهایی یا میانی، منفرد یا زنجیره ای 3-2 عددی و ندرتا درازتر تشکیل شدند. در بررسی نحوه جوانه زنی، نفوذ، آلودگی و گسترش بیماری روی نهال های بذری بادام مشخص شد که نفوذ قارچ از طریق روزنه ها و با تشکیل اپرسوریوم ها انجام می گیرد. سه تا چهار روز بعد از مایه زنی، حلقه ای بی رنگ در اطراف ناحیه آلوده تشکیل گردید و بعد از شش روز، بافت های آلوده دچار بافت مردگی شده و به تدریج از بافت های سالم جدا شدند و بعد از 10 روز ریزش کردند. اسپورودوکیوم ها تحت شرایط رطوبت نسبی بالا (بیش از 75 درصد) و دمای کمتر از 25 درجه سانتیگراد روی بافت های ریزش یافته یا باقیمانده روی برگ ها و همیشه در سطوح بالایی آن ها و به صورت نقاط سیاه رنگ بعد از 16 روز تشکیل شدند. در بررسی نحوه بقای قارچ، طی سه تاریخ نمونه برداری (10 دی، 20 بهمن و 25 اسفند سال 1386) کنیدیوم ها از جوانه های سالم درختان زردآلو، گیلاس، هلو و بادام جدا سازی شدند. درصد جوانه زنی آن ها بین 100-62 درصد متغیر بود. تعداد کنیدیوم های جمع آوری شده از درختان زردآلو و بادام در سه تاریخ نمونه برداری متفاوت بود و نمونه برداری های دوم و سوم به ترتیب 4-3 و 5/ 1 برابر افزایش در تعداد کنیدیوم را نشان دادند، در حالی که در درختان گیلاس و هلو، کنیدیوم های به دست آمده از جوانه ها تفاوت چندانی در این سه تاریخ نمونه برداری نداشتند. این مطالعات نشان می دهد که کنیدیوم ها در طی فصول خواب در جوانه های سالم درختان بقا یافته و بدین طریق در زمستان گذرانی جمعیت قارچ روی گونه های مختلف هسته دار نقش دارند.

در تحقیق حاضر، فلور تالاب استیل و اطراف آن در آستارا واقع در شمال غرب ایران مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه دو ساله (86-1385)، 247 آرایه گیاهی (229 گونه، 11 زیرگونه و هفت واریته) در 170 جنس و 60 تیره، جمع آوری و شناسایی گردید. بزرگترین تیره ها شامل:Poaceae (27 آرایه)، Asteraceae (26 آرایه) و Brassicaceae (21 آرایه) است. جنس هایRanunculus (هفت آرایه)، Cyperus (هفت آرایه) و Polygonum (شش آرایه) بالاترین تعداد گونه ای را نشان داده اند. از نظر کورولوژیکی، گیاهان عمدتا به عناصر چند ناحیه ای تعلق دارند. تعداد گونه های اندمیک در ناحیه مورد مطالعه 11 (5/ 4 %) است. از کل گیاهان جمع آوری شده براساس منابع موجود، هشت گونه از شمال ایران و نه گونه از استان گیلان برای اولین بار گزارش می شوند. طبقه بندی براساس شکل زیستی نشان می دهد که تروفیت ها، فراوان ترین شکل زیستی ناحیه مورد مطالعه را تشکیل می دهند. زیستگاه های مهم این ناحیه شامل: آبی، ماسه ای، جنگلی، جلگه ای و خرابه روی است. به همراه چک لیست کامل از همه گونه های جمع آوری شده در این ناحیه، هم چنین خصوصیات اکولوژیکی همه زیستگاه ها نیز بحث شده است. علاوه بر این، مقایسه ای بین اطلاعات جمع آوری شده در این تحقیق و سایر تالاب های شمالی ایران ارایه می شود.

پراکنش جغرافیایی جنس گون با استفاده از یک بانک اطلاعاتی شامل 7606 مشاهده تجزیه و تحلیل گردید. این جنس در تمام استان های کشور وجود دارد، اما پنج استان تهران، آذربایجان غربی، اصفهان، کردستان و خراسان رضوی در مجموع 48/ 40 درصد از گزارش ها را به خود اختصاص داده اند. اکثر گونه ها در منطقه بسیار محدودی پراکنش دارند که بسیاری از آن ها اندمیک می باشند. برای 451 گونه بیشترین فاصله بین دو مشاهده کمتر از 200 کیلومتر می باشد. استان اصفهان بیشترین تعداد گونه را دارد (154 گونه) و آذربایجان شرقی در رتبه دوم قرار دارد (149 گونه). شبکه ای از مربع های 30 × 30 کیلومتر برای تولید نقشه غنای گونه ای استفاده شد که در 794 مربع گون وجود دارد. از بین این مربع ها 269 مربع منتخب برای در بر گرفتن همه گونه های گون در ایران کافی است. غنای گونه ای منحصرا در نیمه شمالی بویژه در شمال غربی ایران به طور چشمگیری بالا است. مناطق اصلی دارای غنای گونه ای بالا عبارتند از: ارتفاعات البرز مرکزی در شمال، ارتفاعات زاگرس شمالی در غرب، ارتفاعات گوشه شمال غربی ایران و ارتفاعات خراسان- کپه داغ در شمال شرقی ایران. بالاترین تعداد گونه در یک مربع (43 گونه) در منطقه آوج در مرز بین استان های قزوین و همدان قرار دارد. غنی ترین مناطق بین عرض های جغرافیایی30 و 38 درجه شمالی واقع شده اند. گون ها به طور وسیعی در مناطق کوهستانی ایران، بویژه در ارتفاع 1000 تا 3000 متری، حضور دارند.