نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال یازدهم شماره 2 (پیاپی 41، تابستان 1388)

گازهای خروجی از دودکش واحدهای صنعتی که حاصل احتراق سوخت های فسیلی است منجر به انتشار آلاینده های مختلف در هوای محیط می شود. این آلاینده ها برای محیط زیست و سلامت انسان مضر بوده و بایستی کنترل و حذف گردد. فن آوری تابش موج الکترونی که در سال های اخیر توسعه یافته، روشی اقتصادی و موثر برای حذف همزمان آلاینده های گازی دودکش و جایگزینی مناسب برای روش های متداول معرفی شده است.
در این مقاله ملاحظات فنی و اقتصادی حذف آلاینده های گازی NOx، SO2 از گازهای دودکش و کاربردهای این فن آوری در صنایع مرتبط بررسی گردیده است. نتایج نشان می دهد که فن آوری تابش الکترونی با داشتن بازده بالای حذف NOx، SO2 از گازهای خروجی و همچنین داشتن مزیت های فنی و اقتصادی در مقایسه با دیگر روش ها، می تواند به عنوان روشی بسیار مناسب در تصفیه آلاینده های حاصل از گازهای دودکش واحدهای صنعتی بوده و در صورت کاهش هزینه ها. برای کشورهای کمتر توسعه یافته نیز استفاده شود.

تولید انرژی در کشور در 6 سال گذشته به طور متوسط سالانه 29/8 % رشد داشته است. در حال حاضر نیروگاه های کشور سهم عمده ای از گاز های گلخانه ای را تولید می نمایند. بهینه سازی سیستم های نیروگاهی با توجه به ساخت نیروگاه های جدید یکی از چالش های اصلی زیست محیطی کشور است. بنابراین ارزیابی ساخت و توسعه سیستم های بازیافت انرژی در جهت افزایش راندمان نیروگاه های گازی با آلودگی کم می تواند کمک شایانی به محیط زیست نماید.
در این مقاله بررسی فنی و اقتصادی سیستم های بازیافت انرژی در نیروگاه گازی کرمان با دیدگاه کاهش آلودگی هوا انجام پذیرفته است. نتایج نشان می دهد پتانسیل احداث نیروگاه های سیکل ترکیبی در کشور وجود داشته و این طرح ها با توجه به صرفه جویی سوخت و افزایش راندمان نیروگاه های گازی تاثیر به سزایی در استفاده بهینه از سوخت و کاهش گازهای آلاینده هوا دارد. ایجاد سیستم بازیافت انرژی در نیروگاه های گازی (سیکل ترکیبی) کاملا اقتصادی بوده و این طرح ها نرخ برگشت سرمایه 10-9 سال را دارد. نتایج این بررسی نشان می دهد با ساخت این نیروگاه به طور متوسط در 30 سال بهره برداری از آن سالیانه 152 میلیون لیتر گازوئیل و 3/58 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی صرفه جویی خواهد شد. صرفه جویی در مصرف این مقدار سوخت تولید گازهای گلخانه ای را 652/1 میلیون تن کاهش خواهد داد.

) از جمله یون های فلزی است که آلودگی وسیعی را در محیط زیست ایجاد می کند. برای کاهش آلایندگی فلزات سنگین می توان از میکروارگانیسم ها استفاده کرد.در این بررسی برای جداسازی Cr(VI) ازتوده سلولی آسپرژیلوس نایجر استفاده شده است. برای بالا رفتن بازده کار، توده سلولی زنده درN 5/0NaOH جوشانده می شود و پس از رساندن pH آن به حد نرمال مورد استفاده قرار می گیرد.تغییرات pH از جمله عوامل اساسی در جذب Cr(VI) می باشد.بهترین جذب در 2pH= صورت می گیرد. در این تحقیق اثرات تغییرات دما، غلظت، زمان، دور شیکرومیزان جاذب بررسی شده است و نتایج به دست آمده نشان می دهد که این مقادیر از مدل های فرندلیش و لانگمور پیروی می کنند در ضمن نمودارهای مربوط به هر دو مدل رسم شده، در مدل لانگمور9544/0 R2= و در مدل فرندلیش 992/0R2= می باشد. مشاهدات نشان می دهد با افزایش دما مقدار جذب افزایش می یابد و این دو با هم رابطه مستقیم دارند.مقدار درصد حذف Cr (VI) از محلول بعد از 24 ساعت 6/74% می باشد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که جوشاندن میسلیوم های قارچ اسپرژیلوس نایجردر NaOH اثر بهتری بر جذب یون های Cr(VI) گذاشته و جذب را تا چندین برابر افزایش می دهد.مقدار سمیت Cr(VI) با تبدیل به Cr(III) نیز کاهش می یابد ومقداری از آن نیز از طریق جذب سطحی حذف می شود.

در تمامی جوامع، رشد و توسعه ای که بدون محدودیت و لجام گسیخته باشد، تبعات منفی به دنبال خواهد داشت. توسعه پایدار در حقیقت پاسخی برای مقابله با این اثرات منفی است. توسعه پایدار ابعاد گسترده ای دارد و بسیاری از جوانب زندگی بشر را در بر می گیرد. توجه به حمل ونقل به عنوان یک جزء لاینفک از زندگی انسان و به دلیل اندرکنش همه جانبه ای که با ابعاد کلیدی جامعه دارد، در بسیاری از پژوهش هایی که در زمینه پایداری انجام گرفته، ظاهر شده است. توسعه پایدار حمل ونقل را می توان دارای سه بعد اصلی دانست که شامل ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است. یک دیدگاه شرط رسیدن به توسعه پایدار حمل ونقل را برقراری تعادل و هماهنگی بین این ابعاد می داند. هر کدام از این ابعاد در تاثیر متقابل با حمل ونقل هستند که در این مقاله به نحوه این ارتباط اشاره شده است. به دلیل این که توسعه پایدار پدیده ای کیفی است، تلاش های مختلفی در جهت کمی کردن این مفهوم صورت پذیرفته است. اما در میان این پژوهش ها، بررسی و تحقیق در مورد توسعه پایدار حمل ونقل در سطح ملی کم رنگ تر از بقیه به چشم می خورد و یا صرفا به صورت جزئی به آن پرداخته شده است. به همین علت در این مقاله سعی شده است که توسعه پایدار حمل ونقل به صورت کلی و در سطح ملی مورد بررسی قرار گیرد. در راستای نیل به این هدف، شاخص هایی تدوین شده و مدلی توسط روش تحلیل چندهدفی ارایه شده که در آن رتبه بندی شاخص ها و گزینه ها بر اساس تحلیل حساسیت مشخص شده است.

مصرف لجن فاضلاب با غلظت های بالای فلزات سنگین، غلظت این عناصر را در خاک، آب های زیرزمینی و زنجیره غذایی افزایش می دهد. در این تحقیق اثر لجن فاضلاب و کلرید کادمیوم بر غلظت کادمیوم و انتقال این عنصردر خاک و جذب آن به وسیله گیاه مورد بررسی قرار گرفته است. لجن فاضلاب شهری به میزان 50 تن در هکتار به همراه کلرید کادمیوم با غلظت های صفر، 5/42 و 85 میلی گرم کادمیوم در کیلوگرم بر اساس وزن خشک لجن در قالب یک طرح بلوک تصادفی در سه تکرار مصرف گردید.در مرحله اول گیاه شاهی کشت شد. سی روز پس از کشت از عمق 20 سانتی متری خاک، همچنین از اندام هوایی و ریشه گیاه شاهی نمونه برداری شد. در مرحله دوم گیاه کاهو و اسفناج کشت گردید و 184 روز پس از اعمال تیمارها از اعماق 20، 40، 60، 80، 100 و 120 سانتی متری خاک، همچنین ازاندام هوایی و ریشه کاهو و اسفناج نمونه برداری شد.سپس غلظت کادمیوم قابل استخراج با DTPA (DTPA-Cd) و کادمیوم کل درنمونه های خاک و غلظت کادمیوم درنمونه های گیاه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بین غلظت DTPA-Cd و غلظت کل کادمیوم در عمق 20 سانتی متری خاک، 30 و 184 روز پس از اعمال تیمارها همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد(به ترتیب 98/0 R2=و 86/0R2=). افزودن کلرید کادمیوم به خاک منجر به افزایش معنی دار غلظت DTPA-Cd در عمق 20 سانتی متری خاک گردید. مصرف لجن فاضلاب و کلرید کادمیوم بر انتقال کادمیوم در خاک اثر معنی داری نداشت. مصرف کلرید کادمیوم سبب افزایش معنی دار غلظت کادمیوم در اندام هوایی و ریشه گیاهان گردید. بین غلظت DTPA-Cd و غلظت کادمیوم در ریشه شاهی، کاهو و اسفناج همبستگی مثبت ومعنی داری (به ترتیب 98/0 R2=، 89/0 R2= و 76/0 R2=) مشاهده شد.

تدوین و اجرای مدیریت بهره وری سبز در هر نهاد دولتی یا غیر دولتی دست آوردهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی به همراه خواهد داشت به همین دلیل در برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور مطابق ماده 66 جهت افزایش بهره وری باید ستاده ها و تولیدات و منابع افزایش و هزینه ها کاهش یابد. از طرفی در مدیریت سبز در عین حال که موضوع صرفه جویی بهینه منابع مورد تاکید است، ملاحظات زیست محیطی و اجتماعی نیز در مد نظر می باشد و سازمان ها و شرکت ها باید از مصارف و هزینه های زاید بکاهند. در نتیجه هزینه های اقتصادی سازمان ها تا حد قابل توجهی کاهش یافته و ملاحظات زیست محیطی و معیارهای اجتماعی نیز رعایت می شود. به طور کلی نظام دولت سبز مجموعه ای از ابزار های مدیریتی است که در صورت نهادینه شدن می تواند زمینه ساز تحقق اهداف بهره وری در سطح سازمان ها و شرکت ها و در نهایت سطح کشور شود.
در این تحقیق تدوین مدیریت بهره وری سبز در شرکت هواپیمایی آسمان به عنوان مطالعه موردی در بخش غیر دولتی مورد بررسی قرار گرفته است. جهت انجام تحقیق اقدام به بررسی وضعیت موجود شرکت هواپیمایی آسمان از جمله مصرف آب و حامل های انرژی در سه سال گذشته، مصارف مواد و اقلام انرژی، مصرف سوخت خودرو و مصرف سوخت هواپیما شده و سپس آلودگی زیست محیطی این شرکت مورد بررسی قرار گرفته است و در انتها راهکارهایی جهت افزایش بهره وری همراه با ملاحظات زیست محیطی در شرکت هواپیمایی آسمان ارایه شده است.

یکی از عوامل تاثیر گذار در توسعه مدل های مختلف حمل و نقلی، در نظر گرفتن هزینه های مستقیم و غیر مستقیم آن در برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است. برخی از این هزینه ها به اجتماع وارد می شود که در ادبیات اقتصادی تحت عنوان آثار خارجی منفی محسوب می شود. مصرف سوخت در حمل ونقل یکی از عوامل اصلی ایجاد کننده این گونه هزینه ها است. هدف مقاله حاضر برآورد و پیش بینی هزینه های اجتماعی ناشی از مصرف سوخت در بخش حمل ونقل ریلی با استفاده از مدل های ساختاری، سری زمانی و مدل های غیر خطی شبکه عصبی-فازی است.
برای این منظور لازم است که ابتدا میزان مصرف سوخت در بخش حمل ونقل ریلی پیش بینی شود. بر اساس میزان مصرف سوخت پیش بینی شده، هزینه های اجتماعی نیز تا سال 1390 پیش بینی می شود. نتایج حاکی از آن است که، مدل های شبکه عصبی-فازی بهترین پیش بینی از این هزینه ها را ارایه می دهد.

تحقیق حاضر به تولید پروتوتایپ مبدل کاتالیستی برای خودروهای دوگانه سوز می پردازد. در این طرح با حذف فلزات گران بهای پلاتین و رودیم و تنها با استفاده از 2/1 گرم پالادیم، مبدل کاتالیستی La(Pd،Co،Ce)O3 با فرایند ساخت دستیابی به ساختار پروسکایت، برای خودرو دوگانه سوز روآ با موتور XU7 تهیه گردید. پس از ساخت نمونه های اولیه در آزمایشگاه شرکت طراحی مهندسی و تهیه قطعات ایران خودرو (ساپکو) و انجام آزمایش های میزان آلایندگی (AVL)، با مقایسه نتایج آزمایش آلایندگی مبدل های کاتالیستی ساخته شده و مبدل های وارداتی (همراه با فلزات گران بها) توسط شرکت ایران خودرو، درصد آلایندگی بسیار کمتری در میزان NOx،HC و CO در حالت گاز سوز در نتایج حاصل از استفاده از کاتالیست ساخته شده، مشاهده گردید. لیکن درصد آلایندگی در حالت بنزین سوز بهبود زیادی نداشت. جهت بررسی ریز ساختاری، آزمایش های تصویر برداری SEM برای بررسی شکل، توزیع و اندازه تخلخل ها، BET برای اندازه گیری سطح ویژه،XRF جهت بررسی ترکیبات موجود و XRD برای بررسی فازهای موجود، و نتایج LINE SCAN و MAP نیز جهت بررسی میزان نفوذ ذرات از بدنه به پوشش و بالعکس، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.

پروپیلن گلیکول یک ترکیب شیمیایی آلی است که کاربرد گسترده ای در صنایع مختلف داشته و انتشار آن به محیط زیست اثرات بهداشتی و زیست محیطی مضری در پی دارد. فرایند لجن فعال بسترثابت یکی از انواع فرایندهای بیولوژیکی تصفیه فاضلاب به شمار می رود که از جمله مزایای آن می توان به غلظت بالای توده میکروبی، امکان تصفیه میزان جریان بیشتر یا بازده بالاتر در میزان جریان مشابه فرایندهای رشد معلق اشاره نمود. هدف از این مطالعه مقایسه اثر تغییرات بار آلی بر بازده حذف بیولوژیکی پروپیلن گلیکول در راکتور لجن فعال دارای بستر ثابت و راکتور لجن فعال متعارف بوده است. جهت دستیابی به هدف فوق در فاز اول سیستم طی چهار مرحله با زمان های ماند 8، 6، 4 و 2 ساعت و غلظت پروپیلن گلیکول ورودی mg/l 500 و در فاز دوم سیستم در زمان ماند ثابت 6 ساعت و غلظت های پروپیلن گلیکول ورودی 1000، 1500، 2000 و mg/l 2500 مورد بهره برداری قرار گرفت. بازده حذف پروپیلن گلیکول در راکتور لجن فعال دارای بستر ثابت نسبت به راکتور لجن فعال متعارف در زمان ماندهای 8، 6، 4 و 2 ساعت به ترتیب 6/14، 5/24، 16/41 و 6/57 % بیشتر از راکتور لجن فعال متعارف بوده است. در مرحله دوم بازده راکتور لجن فعال بستر ثابت در غلظت های 1000، 1500، 2000 و 2500 به ترتیب 8/19، 8/33، 45/39 و 96/25 % بیشتر از راکتور لجن فعال متعارف بوده است. با توجه به داده های حاصل از انجام پژوهش می توان نتیجه گیری کرد که راکتور لجن فعال دارای بستر ثابت دارای برتری قابل ملاحظه ای بر راکتور لجن فعال متعارف می باشد.

در این مقاله به بررسی جذب کاتیون جیوه از محلول های آبی توسط سبوس گندم (یکی از ضایعات کشاورزی) پرداخته شده است. اثر پارامترهای مختلفی نظیرpH، دما، غلظت اولیه، اندازه ذرات و مقدار جاذب در حالت ناپیوسته مورد بررسی قرار گرفته است. از نتایج آزمایش ها چنین برآمده که کاهش غلظت اولیه، افزایش مقدار جاذب، کاهش اندازه ذرات و افزایش دما سبب افزایش جذب گشته است و با افزایشpH تا حدود4 مقدار جذب افزایش می یابد ولی بعد از آن مقدار جذب ثابت می ماند و تغییری در آن ایجاد نمی شود. در ضمن از مدل های فریندلیچ و لانگمور برای به دست آوردن منحنی های تعادلی ایزوترم استفاده شده است که نتایج با مدل فریندلیچ تطابق بهتری نشان می دهد. در نهایت مقدار انرژی آزاد گیبس برای این فرآیند به دست آمده است.

رودخانه جاجرود از ارتفاعات رشته جبال البرز در شمال تهران، از کوه های خل نو و شمشک و کوه جانسون سرچشمه گرفته، در جهت جنوب غربی حرکت می کند. پس از پیوستن شاخه گرمابدر و رودخانه روته به سمت جنوب شرق تمایل پیدا کرده با پیوستن رودخانه های امامه و لواسانات کوچک و بزرگ به سد لتیان وارد می شود. از سد لتیان 298 میلیون متر مکعب در سال به تصفیه خانه تهران پارس جهت شرب مردم شرق تهران ارسال می گردد. مازاد آب سد لتیان جهت تغذیه دشت ورامین رها می شود که با دریافت رودخانه های دماوند و رودخانه آه و رود ایرا از حوضه آبریز جاجرود خارج می گردد. رودخانه جاجرود روستاهای بسیاری را مشروب می نماید. به دلیل کوهستانی بودن منطقه و مشکل دفع فاضلاب، کلیه پساب ها و فاضلاب های روستاهای مسیر به رودخانه جاجرود وارد می شود. در کنار رودخانه جاجرود دفع زباله و مواد زاید جامد زیاد به چشم می خورد. آب ارسالی از سد لتیان آب شرب مصرفی حدود دو میلیون و ششصد هزار نفر در شرق تهران است. لذا حفظ کیفیت آب آن ضروری می باشد.
کیفیت آب رودخانه در سال های قبل مطالعه شد و در 18 روستا قبل و بعد از عبور آب از روستاها نمونه گیری به عمل آمده فاکتورهای مهم کیفیت آب با سال های قبل و با استانداردها مقایسه شد. آب جاجرود در تمامی نقاط هنوز بیکربناته کلسیک سبک است و در وضعیت آب قابل شرب خوب قرار دارد و ایرادی جهت استفاده در کشاورزی ندارد. اما افزایش املاح و آلودگی ها در آن واضح است. میزان آلودگی نسبت به سال های قبل بیشتر شده است و تفاوت قبل وبعد از روستا بسیار واضح است. منبع آلودگی فاضلاب خانگی و نشتاب زراعی مشخص شد. برای حفظ کیفیت آب شرب بخشی از مردم کشور بایستی تمهیدات مدیریتی انجام گیرد که در متن مقاله توضیح داده شده است.

در این تحقیق تنوع و پراکنش انواع گونه ماهیان استخوانی در اعماق کمتر از ده متر دریای خزر با استفاده از شاخص صید به ازای تلاش و ساختار جمعیت از جمله طول کل و وزن و سن در سال 86-1385 در حوزه جنوبی دریای خزر (استان مازندران) مورد بررسی قرار گرفت.
عملیات نمونه برداری در 5 منطقه امیر آباد، لاریم، ایزده، خیرود و نشتارود با استفاده از دام گوشگیر در اندازه چشمه 26، 33، 40، 60، 100 و 150 میلی متری انجام گرفت. در مجموع به تعداد 227 عدد ماهی شامل 110 عدد ماهی سفید، 32 عدد کپور دریایی، 36 عدد شگ ماهی، 38 عدد کفال پوزه طلایی، 8 عدد سوف و 3 عدد سیاه کولی صید شدند، صید در واحد تلاش برای ماهی سفید 66/3، کپور 5/0، شگ ماهی 52/0، کفال 63/0، سوف 13/0 و سیاه کولی 05/0 عدد ماهی در هر تلاش بود.
میانگین طول ماهی سفید، کپور ماهی، شگ ماهی، کفال، سوف و سیاه کولی به ترتیب 2/7 9/37، 7 6/31، 4/4 1/23 و 3/2 6/22 + 3 + 6/23 + 8/20 سانتی متر بود و همچنین میانگین وزن 2/361 5/638، 6/242 5/379، 9/125 3/12 و 4/33 6/104 و 4 + 6/225 و 2 + 6/91 گرم بوده استاز نظر سنی ماهی سفید در گروه سنی 5-2ساله، کپور 4-2 ساله، شگ ماهی 4-2 ساله و کفال 2ساله، سوف3-2و سیاه کولی در گروه سنی 3 سال قرار داشتند.