فهرست مطالب

معرفت - سال هجدهم شماره 8 (پیاپی 143، آبان 1388)

ماهنامه معرفت
سال هجدهم شماره 8 (پیاپی 143، آبان 1388)

  • علوم قرآنی
  • 160 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1388/09/05
  • تعداد عناوین: 12
|
  • صفحه 4
  • ویژه علوم قرآنی
  • آیت الله محمدتقی مصباح، غلامعلی عزیزی کیا صفحه 6
    در باب وظایف قرآن پژوهان، توجه به دو محور مهم الزامی است: محور نخست عبارت است از لزوم شناخت و بهره گیری از آثار قرآن پژوهان پیشین که در حد تلاش خود گوهرهایی از دریای معارف قرآن را به بشر عرضه کرده اند. محور دوم، تلاش برای استخراج گوهرهای ناشناخته و مستور قرآن است که تاکنون در دسترس قرار نگرفته است. این استخراج نیاز به زمینه ها و شرایطی دارد که افزون بر توانایی های علمی و نظرداشت حاصل عمر گذشتگان، عمل کردن و کاربست آموزه های قرآن از مهم ترین آنها به شمار می آید. برخی آیات و احادیث، بیانگر ارتباط علم و عمل می باشند. در این نوشتار، نمونه ای عینی از تاثیر عمل به آموزه های قرآن در درک عمیق آن بیان شده است.
    کلیدواژگان: تفسیر، ظاهر قرآن، باطن قرآن، رابطه علم و عمل، راه فهم عمیق قرآن
  • محمد اسعدی صفحه 15
    مقاله حاضر پژوهشی است در دانش محکم و متشابه که توجه خود را به حوزه محکمات قرآن و مباحث نظری آن معطوف داشته است. در این پژوهش ملاک ها و معیارهای تشخیص محکمات شامل معیارهای گوناگون متنی، موضوعی، عقلی و معرفتی و بررسی نقش و جایگاه محکمات در میان آیات به مثابه ام الکتاب، و مفهوم شناسی ام الکتاب و اقتضائات آن و در نهایت قلمرو محکمات قرآنی دنبال می شود. در پرتو این تحقیق، محکمات نقش مهم و قابل توجهی در تفسیر قرآن داشته و می تواند ملاک تقریب مذهبی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: محکم، متشابه، ام الکتاب، معیارهای محکمات، قلمرو محکمات
  • مصطفی کریمی صفحه 33
    شناخت موانع و آسیب های تفسیر و پرهیز از آنها، برای رسیدن به فهم صحیح قرآن و بهره مندی از هدایت آن ضروری است. در این مقاله تلاش شده است تا موانع و آسیب های غیرمعرفتی یعنی آسیب های اعتقادی، گرایشی و اخلاقی شناسایی و معرفی شوند تا زمینه فهم صحیح قرآن کریم فراهم آید. تلاش شده است افزون بر بحث نظری از آسیب ها نمونه ای از تفاسیر موجود نیز بیان شود. این موانع و آسیب ها عبارتند از: ناباوری به حجیت ظواهر قرآن کریم، اعتقاد به خودبسندگی قرآن، ناباوری یا غفلت از ویژگی های فرازمینی قرآن، مصون ندانستن قرآن از تحریف، و عدم توجه به اقسام آیات، استبداد به رای و خودمحوری، دخالت دادن پیش داوری و تمایلات و تعصبات شخصی و گروهی در تفسیر، تقدیس نابجای تمام روایات تفسیری، و تقلید نابجا از آرای پیشینیان و بی تقوایی. این موانع باعث می شود که مفسر نتواند به مراد الهی از آیات قرآن کریم و یا به درک ژرفای این کتاب الهی برسد.
    کلیدواژگان: آسیب های تفسیر، ناباوری به حجیت ظواهر قرآن، قرآن بسندگی در تفسیر، الهی بودن قرآن، مصونیت قرآن از تحریف، استبداد رای، پیش داوری، تقلید، بی تقوایی
  • سیدمحمود طیب حسینی صفحه 53
    بی شک، قرآن کریم افزون بر اینکه یک کتاب مقدس دینی است که در مقام هدایت بشر و تشریع راه و روش زندگی برتر است تا آدمی را به سعادت دنیا و آخرت رهنمون سازد، یک شاهکار ادبی نیز هست که ضمن بهره گیری از فصیح ترین و بلیغ ترین اسلوب های بیانی عصر خود، این اسلوب ها را به کمال بیشتر نیز رسانده است. روشن است که فهم قرآن کریم و به عبارت دیگر، فهم صحیح قرآن کریم در گرو آشنایی بهتر و بیشتر با اسلوب های ادبی رایج در عصر نزول است؛ با تاکید بر اینکه در اختیار آفریننده هر متن ادبی از جمله خداوند است که با حفظ ساختار و الگوهای زبانی، در کاربرد آنها توسعه دهد و نوآوری کند. یکی از اسلوب های ادبی که به فراوانی در قرآن کریم به کار رفته اسلوب کنایه است. این مقاله برخی از عبارت های کنایی قرآن را بررسی نموده است.
    کلیدواژگان: کنایه، اسلوب ادبی قرآن، تفسیر غیر ادبی، فصاحت و بلاغت قرآن
  • اسمعیل سلطانی صفحه 69
    از آن رو که زندگی مسلمانان به شکل های گوناگون در تعامل با گروه های دیگر و پیروان دیگر ادیان بوده و هست، یکی از موضوعات شایسته بررسی، نظر قرآن در مورد روابط خارجی دولت اسلامی است. مقاله حاضر با تکیه بر معارف قرآن، و روش تفسیر موضوعی به بیان اصل اولی در روابط خارجی دولت اسلامی می پردازد. دانشمندان، چهار نظریه «جنگ»، «صلح»، «دعوت» و نظریه «برچیده شدن حاکمیت کفر» را مطرح کرده اند. از بررسی و تامل در آیات مربوط به جنگ و صلح قرآن به دست می آید که اصل اولی در رفتار دولت اسلامی با دولت و گروه های غیرمسلمان پس از دعوت آنان به اسلام و نپذیرفتن آن از سوی آنان، صلحی عزتمند است. از دید آیات، جنگ امری استثنایی و خلاف اصل است و مادامی که اسباب و عوامل جنگ عارض نشده، صلح و همزیستی برقرار است.
    کلیدواژگان: قرآن، دولت اسلامی، جنگ، صلح، همزیستی، دعوت، حربی، معاهد، ذمی، امان
  • جواد سلیمانی صفحه 95
    هر یک از سنن الهی حاکم بر تاریخ، براساس حکمت خاصی در نظام هستی قرار داده شده است و ارتباط حساب شده و هماهنگی با سایر سنن الهی حاکم بر تاریخ دارد، که تحقیق درباره آن بینش انسان را در باب تطورات جامعه و تاریخ عمق می بخشد. این مقاله با رویکرد نظری و با روش مطالعه اسنادی، و با هدف بررسی حکمت استقرار، فرآیند تطور و روابط سنت آزمایش یکی از سنت های الهی حاکم بر تاریخ با سایر قوانین الهی حاکم بر جامعه و تاریخ از منظر قرآن کریم تدوین یافته است. بررسی نوع ارتباط سنت مذکور با سنت هایی از قبیل تداول قدرت، تزیین نعمت های دنیوی، بعثت پیامبران، تنازع، وجود تفاوت ها، مسئولیت، امهال، مکر، استدراج و تقدیر رزق از نکات تازه این مقاله به شمار می رود. تدبر در آیات و دیدگاه های مفسران قرآن، مهم ترین مددکار ما در این مقاله به شمار می آید.
    کلیدواژگان: قرآن، سنت های الهی، آزمایش، امتحان، روابط سنن الهی
  • سهراب مروتی، عبدالجبار زرگوش نسب صفحه 111
    پیوند قرآن و عترت مهم ترین تدبیر پیامبر به منظور نگه داری ساحت قرآن کریم است که اگر از همان آغاز مورد بی مهری قرار نمی گرفت، هرگز آن همه تشتت فکری، تفرقه مذهبی، اختلاف عقیدتی و سست پنداری در تفسیر معارف پدید نمی آمد. سوگمندانه باید پذیرفت، آنچه در قرن های نخستین تاریخ اسلام بر سر منابع روایی و آثار حدیثی آمد و تنگناهای عظیمی که برای اهل بیت علیهم السلام و ارائه معارف قرآنی پدید آورد، سبب شد که امت اسلامی آن گونه که باید از این چشمه زلال بهره برداری ننماید.
    اهل بیت علیهم السلام مفسران و حامیان واقعی قرآن هستند و قرآن نیز بر مقام والای عصمت آنها و دوستی مردم نسبت به ایشان تاکید دارد؛ از جمله آیات «مودت» و «تطهیر» بر فضیلت و موقعیت ویژه اهل بیت پیامبر علیهم السلامدلالت دارند و تمام مفسران شیعه و جماعتی از مفسران اهل تسنن بر آن تاکید ورزیده اند. البته عده ای براساس کینه های دیرین یا گرایش های مذهبی، برای در ابهام ماندن دلالتشان با استناد به برخی از روایات، شبهاتی نسبت به مدلول آنها وارد کرده اند. این مقاله درصدد آن است که نشان دهد هیچ یک از این شبهات وارد نیست و دلالت این آیات بر آن روشن است.
    کلیدواژگان: قرآن، اهل سنت، شیعه، اهل بیت (ع)، مودت، تطهیر
  • سیدمهدی شهیدی صفحه 127
    واژه «استکبار» از مهم ترین واژگان کلیدی در قرآن است و نقش برجسته ای در نظام اخلاقی قرآن، با بار معنایی منفی دارد، و برای نشان دادن یکی از صفات بارز کافران به کار می رود.
    در زبان قرآن، واژه های کلیدی دیگری مانند بغی، بطر، عتو، استغناء و طغیان در حوزه کانونی واژه «استکبار» مورد بحث قرار می گیرند.
    هدف این نوشتار، تبیین واژه «استکبار» از لحاظ معناشناسی و ارائه الگویی است که در آن، مفاهیم کلیدی گزاره های اخلاقی معانی مشخص تری یابند.
    این تحقیق با رویکردی معناشناسی به تبیین مباحث اخلاقی دینی در حوزه واژه «استکبار» می پردازد. این روش و شیوه دارای دستاوردها و تاویل های استوار است. چنین روشی همان چیزی است که آن را «تفسیر قرآن به قرآن» می نامیم، با این تفاوت که از نظریه حوزه معنایی که شاخه ای از حوزه زبان شناسی است بهره گرفته می شود.
    کلیدواژگان: معناشناسی، استکبار، بغی، بطر، طغیان، استغناء، عتو
  • محمدحسین فاریاب صفحه 137
    تحریف به معنای تغییر است. به گمان بسیاری از دانشوران شیعه و سنی، در تورات و انجیل یا دست کم تنها در تورات تحریف راه یافته است. مستند بسیاری از اینان آیات قرآن کریم است. سخن از تحریف تورات و اناجیل موجود، امری نامعقول است؛ با این حال، تحریف تورات و انجیل اصیل از ظاهر برخی آیات قرآن کریم برمی آید. هدف این نوشتار بررسی آیاتی است که بسیاری از مفسران شیعه و سنی بر پایه ظاهر آنها، به تحریف آن دو کتاب آسمانی یا یکی از آنها نظر داده اند. نگارنده با مراجعه به این آیات و جست وجو در متون تفسیری شیعه و اهل سنت، به بررسی این مسئله پرداخته است. بر اساس این پژوهش اغلب آیات بر این ادعا دلالتی ندارند و تنها در یک آیه با کمک روایات شان نزول می توان ادعای یادشده را ثابت کرد.
    کلیدواژگان: تحریف لفظی، تحریف معنوی، تغییر، تورات، انجیل
  • صفحه 154