نشریه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی
سال دوازدهم شماره 4 (پیاپی 40، زمستان 1387)

فصلنامه دانشگاه اسلامی همانند هر فرد یا سازمانی با حفظ اهداف خود، دوره هایی را پشت سر گذاشته است. دوره راه اندازی و شکل گیری اولیه، دوره رشد و بالندگی و دوره بلوغ. اینک در دوازدهمین سال انتشار این فصلنامه، قدم به دوره جدیدی می گذاریم که شاید بتوان آن را دوره کمال نام نهاد.
فصلنامه پس از انتشار 32 شماره در طول 10 سال، در سال 86 موفق شد با همکاری استادان و اندیشمندان،از طریق وزارت علوم،تحقیقات و فناوری، امتیاز علمی-ترویجی اخذ نماید. اخذ چنین امتیازی نقطه عطفی در توجه نخبگان جامعه به موضوع دانشگاه اسلامی بود. نخبگان جامعه بشری برای رسیدن به شکوفایی و پیشرفت، به این نتیجه درست رسیده اندکه همواره باید ارزشها و بنیادها و ساختارهای علمی جامعه مورد بازنگری قرار گیرد تا از این طریق زمینه تکامل آنها فراهم شود و جامعه به بالندگی برسد.
ما نیز این پویایی را سرلوحه خود قرار داده، با کمک فرهیختگان و دانشمندان جامعه که به طور عمده در مراکز علمی و دانشگاهی متمرکزند،برآنیم در جهت نیل به اهداف فصلنامه، حرکتی نو را آغاز کنیم.
اهداف فصلنامه عبارتند از:1. فراهم کردن فضای مناسب برای تعاملات علمی استادان و فرهیختگان؛ 2. تولید علم و نوآوری در موضوع بسیار مهم دانشگاه اسلامی در سه محور فرهنگ، معرفت و مدیریت.
در همین راستا، تغییری جزیی در ترکیب اعضای محترم هیات تحریریه فصلنامه و نیز سردبیر محترم آن ضروری به نظر می رسید. در حال حاضر، فصلنامه امید داردکه با ترکیب جدید اعضای محترم هیات تحریریه بتواند خیلی از موضوعات مربوط به دانشگاه اسلامی را پوشش دهد. در پایان بر خود لازم می دانم تا از سردبیر محترم سابق فصلنامه به خاطر زحمات بی دریغی که در طول دو سال گذشته کشیده اند کمال تشکر خود را اعلام کنم.

رسالت دانشگاه ها در فراگرد جهانی شدن این است که با اتخاذ رویکردی آینده محور، ضمن شناسایی فرصتها، تهدیدها و چالش های آتی، استراتژی ها و اهداف لازم را جهت واکنش فوق فعال به تغییرات و پویایی مستمر، تدوین و اجرا کنند. بی شک، تصویرپردازی از چشم انداز مطلوب دانشگاه، با کارکرد جهت دهی رفتارها و تحولات آتی در قلمرو دانش و آموزش، روند ساخت آینده جوامع را متاثر می سازد. بنابر این، با تامل بر روند حرکت به سوی وضعیت آرمانی و مطلوب، می توان این پرسش را مد نظر قرار داد که اگر قرار باشد دانشگاه در جامعه جهانی به جایگاه اصلی خود نایل شود، از چه ویژگی هایی باید برخوردار باشد. لذا در پژوهش حاضر به منظور احصای ویژگی های مطلوب دانشگاه ها در جامعه جهانی، اسناد راهبردی مجموعه ای از دانشگاه های معتبر جهان از طریق روش تحلیل محتوا بررسی شده است. علاوه بر این، با مرور ادبیات علمی درباره جهانی شدن و آثار آن بر آموزش عالی، سعی شده زمینه ای فراهم شود تا با تدوین شاخصهای غالب طراحی انگاره دانشگاه آرمانی و رسالت نامه و چشم انداز مناسب برای آن، اقدامی هر چند اولیه در جهت تحقق این امر مهم فراهم آید.

کارکرد دانشگاه به رغم سابقه نسبتا طولانی در ایران، چندان در عرصه نوآوری و خلاقیت، درخشان نیست. در ارزیابی این ناکارآمدی می توان تا حدی آمیختگی دو رویکرد اندیشه گرا و عمل محور در آموزش عالی را مؤثر دانست که صرف نظر از محتوای علوم، انتظار یکسانی از نوآوری در عرصه دانش را در پی می آورد؛ حال آنکه در صورت اولویت عمل گرایی، توجه خاصی به بالندگی برخی علوم می شود؛ اما با محوریت اندیشه گرایی و اهتمام به تامین زمینه های فرهنگی مساعدکننده زمینه باروری دانش، تحولی تدریجی فضای تولید علم را فرا خواهد گرفت. از این گذشته، عدم تحقق فرآیند تکامل دانشگاه به سبک آنچه در غرب اتفاق افتاد، نقص کارکرد این نهاد را در تربیت عناصری خلاق در پی داشته است.گویا تحصیلکردگان دانشگاهی نسبت به جامعه آن گونه که باید، احساس دین و مسئولیت نمی کنند و پیش از منفعت ملی و توسعه عمومی، به مصلحت شخصی و پیشرفت فردی خود توجه دارند. در نتیجه، کمتر به اصلاح روش ها و شیوه های آموزش معطوف به تامین نیازهای اساسی جامعه عنایت شده و چرخه معیوب فعالیت خودمدارانه دانشگاه، فارغ از دستیابی به هدف بنیادین تربیت عناصری خلاق و توانمند در عرصه نوآوری، در حرکت بوده است. در این نوشتار با مرور رویکردهای عمده در تولید علم و نیز بررسی تطبیقی سازوکارمعطوف به نوآوری نهاددانشگاه در غرب، سعی شده تا با واکاوی عملکرد نهاد آموزش عالی در ایران، نقاط آسیب پذیر آن در این عرصه نه به نیت پذیرش کهتری بلکه با هدف نیل به برتری ازرهگذررفع کژی ها، برجسته شود.

«عشق» و «عشق مجازی» از شایع ترین واژه هایی هستند که در فرهنگ و ادبیات ما به صورت عام و در فرهنگ دینی به صورت خاص، با دید مثبت یا منفی مورد توجه قرار گرفته و کمتر مقال و مقوله فرهنگی است که با تصریح و اشاره به عشق و به ویژه عشق مجازی نپردازد. نگاهی به محتوا و درون مایه صدها محصول فرهنگی به ویژه در دهه اخیر که بیش از همه نسل جوان را مخاطب خود ساخته، این مدعا را تایید می کند. نکته نگران کننده، شایع بودن عشق مجازی آن هم از نوع شهوانی است که میان دو جنس مخالف رایج بوده و مآلا به حریم و حرمت شکنی می انجامد. از این رو بازشناخت ژرف مفهوم و ماهیت عشق، تفاوت عشق حقیقی با عشق مجازی، کاربست و عدم کاربست اصطلاح عشق در آموزه های دینی و آسیب شناسی عشق مجازی و مباحثی از این دست، می بایست جزء مسائل بسیار ضرور در روزگار ما به حساب آید. نگارنده طی این مقاله کوشیده است اثبات کند که دین و آموزه های دینی به هیچ وجه با عشق مجازی از نوع شهوانی موافق نبوده و آن را زمینه ساز آسیبهای متعددی می شناسد.

هدف اساسی پژوهش حاضر، تبیین ماهیت و مؤلفه های کیفیت سنجی نظام آموزش عالی به منظور شناخت چالشها و طرح پاره ای راهکارهای نوآورانه در بهبود نظام آموزش عالی بوده است. بر این اساس، چهار سؤال پژوهشی پیرامون «چیستی کیفیت در نظام آموزشی»، «شاخصهای کیفیت سنجی در نظام آموزش عالی»، «عمده ترین نقاط ضعف کیفی نظام آموزش عالی ایران بر اساس شاخصهای نامبرده» و در نهایت، «راهکارهای کیفیت بخشی به نظام آموزش عالی ایران» مطرح شده و مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.
روش انجام پژوهش، تحلیل اسنادی بوده و به منظور گردآوری اطلاعات و داده های لازم، اسناد و مدارک موجود، مرتبط و در دسترس با استفاده از فرم گردآوری داده ها جمع آوری و به شیوه کیفی تحلیل شده اند.

دغدغه اصلی مقاله، سمت و سوی آتی فرهنگ دانشجویی در عصر جهانی شدن فرهنگی می باشد. سؤالات اصلی این است که چالش های فرهنگ دانشجویی در عصر جهانی شدن چیست؟ نحوه برخورد فرهنگ دانشجویی با جهانی شدن چگونه باید باشد؟ چه نظراتی در مورد جهانی شدن فرهنگی وجود دارد؟ آیا دانشجوی ایرانی می تواند اهمیت و معنای مکانی - فرهنگی کشور خود را ترویج کند؟ و آیا می توان محلی باقی ماند و جهانی شد؟ فرضیه مقاله این است که جهانی شدن ضمن ایجاد فرهنگ جهانی، شرایط ظهور و تداوم فرهنگهای محلی، قومی، ملی و دینی و هویتهای متکثر را فراهم آورده است؛ فرهنگ دانشجویی می تواند به بومی سازی ارزشهای جهانی در قالب فرهنگ ایرانی - اسلامی بپردازد. از نقطه نظر جهان - محلی شدن کالاهای فرهنگی صادراتی، همواره به زمینه ای که از پیش وجود داشته است راه می یابند؛ چرا که در فرهنگ بومی ادغام می شوند. بدین سان، جهان - محلی شدن به معنای نفوذ همزمان امر جهانی و امر محلی به کار می رود.

کانونها و تشکلهای دانشجویی در تشکیل گروه های کاری تا حدودی موفق، اما در تداوم و حفظ حیات گروه ها و استحکام کار گروهی با مشکل مواجه اند. لذا انشقاق، تضاد و عدم همکاری درون گروهی و بین گروهی در بین آنها شایع است. تکثر و تعدد زیاد کانونها و تشکلهای دانشجویی و عدم همگرایی آنها در دستیابی به اهداف مشترکشان، گویای این مسئله است. اما چرایی عدم توفیق دانشجویان در این امر و تبیین علل و دلایل آن، نیازمند مطالعه و بررسی است. این تحقیق به دنبال شناخت مهم ترین عوامل فرهنگی مؤثر بر توسعه و تعمیق کار گروهی در مجموعه ها و تشکلهای دانشجویی است.یافته های تحقیق گویای آن است که با کاهش خودمداری، افزایش مدارای اجتماعی، افزایش میزان ضابطه مندی افراد، افزایش اعتماد اجتماعی، افزایش عقلانیت، کاهش تقدیرگرایی و کاهش پنهان کاری میزان تمایل به کار گروهی افراد افزایش می یابد. بین ارزیابی فرد از تجارب پیشین کار گروهی خود و تمایل او به انجام کار گروهی رابطه وجود دارد.لذا با افزایش تجارب مثبت گذشته در فرد نسبت به کارهای گروهی که قبلا انجام داده، تمایل او به انجام کار گروهی بیشتر می شود و بالعکس.

بدون تردید یکی از عوامل آسیب زا در حوزه شخصیت، اخلاق و ایمان مذهبی جوانان، به خصوص قشر فرهیخته دانشجو، روش های نارسا و پر نقص تبلیغ دین و ارائه نادرست برنامه های فرهنگی در دانشگاه هاست. در جستار پیش رو سعی شده با تکیه بر دیدگاه های رهبر معظم انقلاب اسلامی به تبیین «باید» و «نباید»های ترویج دین و اخلاق در دانشگاه ها پرداخته شود. «باید»هایی همچون: اخلاص و خدایی بودن انگیزه مروجان و همراهی علم و تقوا و یگانگی گفتار و کردار آنان و مهم شمردن کار در دانشگاه ها و شناخت مخاطبان و نیازهای آنها، در کنار رفتار مهربانانه و برخورد عالمانه و اقدامات فعال و پیشگیرانه و «نباید»هایی مانند بدبینی نسبت به مخاطبان، رفاه طلبی و تجمل گرایی، برخوردهای جناحی، پردازش ضعیف موضوعات دینی و وجود خرافات در آنها، یاس و ناامیدی و انتقال آن به مخاطبان و غفلت از هنر و ابزارهای جدید برای تبلیغ دین، مواردی است که اگر سرلوحه کار متولیان تبلیغ و ترویج دین در دانشگاه ها قرار گیرد می توان به تاثیرگذاری عمیق بر مخاطبان و گسترش و نهادینه شدن اخلاق و دینداری در بین دانشگاهیان کاملا امیدوار بود.