مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی
پیاپی 3 (بهار و تابستان 1380)

پزشکی در دوران مدرنیسم و در برخورد کلی از دو سده قبل با فلسفه مادی گری منطبق با دیدگاه های فلسفی آن روز جهان غرب، بخصوص نظریات کلودبرنارد، متولد شد و نگرش آن به سلامت و بیماری دیدگاه بیولوژیک محض (زیست شناختی) بود. با نزدیک شدن به قله های درک زیست شناختی از انسان و گذر از دوران مدرنیسم و رسیدن به دوران پس از مدرنیسم (post-modernism)، ناکافی بودن دیدگاه های زیست شناختی در حل مشکلات انسان و در نگاه به سلامتی و بیماری آشکارتر گردیده است. تحقیقات متعدد دانشمندان از یک سو و بازگشت جامعه به ارزش های انسانی از سوی دیگر، افق های درمانی جدیدی را گشوده است. پزشکی جایگزین (Alternative Medicine) رشد فزاینده ای یافته و فلسفه زیست شناختی در تعریف سلامتی و بیماری و برخورد با انسان جای خود را به فلسفه کل نگری یا جامع نگری (Holistic view) داده است. در این فلسفه نگاه به انسان در ابعاد زیست شناختی، ذهنی، اجتماعی، روحی دینی (معنوی)، و تعاملات انسان با مجموعه جهان خلقت به عنوان محیط زندگی او، مورد توجه قرار گرفته است. و از آنجا که این مقوله مدتی است در کشور ما موضوع بحث محافل علمی آموزش عالی و نظام ارائه خدمات بهداشتی - درمانی قرار گرفته، آشنایی با مفاهیم، تاریخچه و اصول اساسی این دیدگاه، ضروری می نمود.

نوع مقاله: پژوهشی اصیل مقدمه. بهره گیری از اطلاعات مورد نیاز، تنها با سازماندهی و طبقه بندی علمی اطلاعات امکان پذیر است و استفاده کنندگان باید از طریق آموزش، استفاده از آنها را فرا گیرند. کتابخانه ها به عنوان مراکز گردش اطلاعات، از ارکان مراکز آموزشی محسوب می شوند. این مطالعه به منظور بررسی مقایسه ای میزان اطلاعات کتابخانه ای دانشجویان سه دانشکده پرستاری، توانبخشی و بهداشت انجام شده است. روش ها. در یک مطالعه توصیفی - تحلیلی، مقطعی و با استفاده از روش نمونه گیری سهمیه ای به صورت تصادفی، تعداد 148 دانشجوی دانشکده پرستاری، 152 دانشجوی توانبخشی و 160 دانشجوی بهداشت انتخاب و میزان اطلاعات کتابخانه ای آنها با استفاده از پرسشنامه مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. نتایج اطلاعات گردآوری شده تجزیه و تحلیل گردیدند. میانگین امتیازات دانشجویان سال های اول و دوم سه دانشکده معنی دار بود در حالی که میانگین امتیازات کسب شده بین دانشجویان سالهای سوم و چهارم معنی دار نبود. 45 درصد از کل دانشجویان مورد مطالعه سه دانشکده دارای اطلاعات کتابخانه ای ضعیف، 30 درصد متوسط، 23 درصد خوب و فقط 2/1 درصد دارای اطلاعات عالی بودند. 71 درصد از دانشجویان بیش از 3 بار در ماه به کتابخانه دانشکده مراجعه می نمودند. 45 درصد دانشجویان پرستاری، 38 درصد توانبخشی و 18 درصد بهداشت به مجلات تخصصی مراجعه نمی کردند.بحث وجود اطلاعات کتابخانه ای ضعیف و متوسط در 75 درصد از دانشجویان سه دانشکده و مراجعه متوسط سه بار در ماه هر یک از آنان به کتابخانه، این سوال را مطرح می کند که با این سطح از اطلاعات کتابخانه ای، چگونه از امکانات کتابخانه و منابع آن بهره مند می شوند؟

مقدمه. بهره گیری از اطلاعات مورد نیاز، تنها با سازماندهی و طبقه بندی علمی اطلاعات امکان پذیر است و استفاده کنندگان باید از طریق آموزش، استفاده از آنها را فرا گیرند. کتابخانه ها به عنوان مراکز گردش اطلاعات، از ارکان مراکز آموزشی محسوب می شوند. این مطالعه به منظور بررسی مقایسه ای میزان اطلاعات کتابخانه ای دانشجویان سه دانشکده پرستاری، توانبخشی و بهداشت انجام شده است. روش ها. در یک مطالعه توصیفی - تحلیلی، مقطعی و با استفاده از روش نمونه گیری سهمیه ای به صورت تصادفی، تعداد 148 دانشجوی دانشکده پرستاری، 152 دانشجوی توانبخشی و 160 دانشجوی بهداشت انتخاب و میزان اطلاعات کتابخانه ای آنها با استفاده از پرسشنامه مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. نتایج اطلاعات گردآوری شده تجزیه و تحلیل گردیدند. میانگین امتیازات دانشجویان سال های اول و دوم سه دانشکده معنی دار بود در حالی که میانگین امتیازات کسب شده بین دانشجویان سالهای سوم و چهارم معنی دار نبود. 45 درصد از کل دانشجویان مورد مطالعه سه دانشکده دارای اطلاعات کتابخانه ای ضعیف، 30 درصد متوسط، 23 درصد خوب و فقط 2/1 درصد دارای اطلاعات عالی بودند. 71 درصد از دانشجویان بیش از 3 بار در ماه به کتابخانه دانشکده مراجعه می نمودند. 45 درصد دانشجویان پرستاری، 38 درصد توانبخشی و 18 درصد بهداشت به مجلات تخصصی مراجعه نمی کردند.بحث وجود اطلاعات کتابخانه ای ضعیف و متوسط در 75 درصد از دانشجویان سه دانشکده و مراجعه متوسط سه بار در ماه هر یک از آنان به کتابخانه، این سوال را مطرح می کند که با این سطح از اطلاعات کتابخانه ای، چگونه از امکانات کتابخانه و منابع آن بهره مند می شوند؟

مقدمه ارزیابی وضعیت آموزش، جزء لاینفک برنامه های آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. مطالعه حاضر وضعیت آموزش کارورزان در بخش جراحی بیمارستان الزهرا (س) را مورد مطالعه قرار می دهد.روش ها. مطالعه تحلیلی حاضر در سال 1379 برای بررسی نگرش کارورزانی که دوره جراحی خود را به پایان رسانده اند (n=123)، در بیمارستان الزهرا (س) وابسته به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در رابطه با آموزش در دوره جراحی انجام گرفت. برای سنجش نظرات کارورزان، پرسشنامه استاندارد شده ای حاوی 13 متغیر تهیه و پس از تکمیل توسط دانشجویان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج میانگین نمره آموزش در کل 4/42±23/11 بود و طبق مدل رگرسیون، چهار عامل اصلی شامل میزان آموزش در اتاق عمل، اورژانس، نحوه برخورد دستیاران با کارورزان در مسائل آموزشی و نحوه ارزشیابی کارورزان مهمترین عامل در تغییرات نمره کل بودند (p<0.05).بحث با توجه به تاثیر بیشتر آموزش در اتاق عمل، پیشنهاد می شود که با ایجاد تغییرات لازم، بتوان با بهبود این آموزش، در بهبود کیفیت آموزش در جراحی گام برداشت..

مقدمه آموزش پرستاری، بویژه آموزش بالینی، دارای مشکلات عدیده ای است. مطالب نظری ارایه شده درکلاس درس کمتر به موقعیتهای بالینی انتقال می یابد و دانشجو نمی تواند آنچه را که آموخته، در بالین بیمار بکار گیرد. علیرغم آن که هدف از ارائه کارآموزی، افزایش تجربیات بالینی دانشجویان پرستاری بوده، اجرای آن مشکلاتی را در بالین به همراه داشته است. با اجرای برنامه نظارت و راهنمایی بالینی بین مربی، پرستار بخش و دانشجو، شاید بتوان قدمی در اصلاح فرایند یادگیری و کاهش فاصله آموزش تئوری و عملی برداشت. روش ها. این پژوهش یک مطا لعه نیمه تجربی است که در آن 100 نفر از دانشجویان پرستاری کارآموز در عرصه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در دو گروه مطا لعه و شاهد و با روش نمو نه گیری آسان انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعا ت، پرسشنامه بود. برای گروه مطالعه به مدت دو هفته برنامه نظارت و راهنمایی بالینی توسط مربی و پرستار بخش اجرا شد و گروه شاهد به مدت دو هفته تحت سرپرستی مربی پرستاری دوره کارآموزی خود را انجام داد. دیدگاه های دانشجویان دو گروه از نظر مهارتهای بین فردی، حرفه ای و ارتباطی در قبل و بعد از دو هفته کارآمو زی مورد مقا یسه قرار گرفت.نتایج یافته ها نشان داد که مقایسه میانگین مهارتهای بین فردی، حرفه ای و ارتباطی و کل مهارتها قبل و بعد از اجرای برنامه نظارت و راهنمایی بالینی، از دیدگاه دانشجویان گروه مطالعه تفاوت آماری معنی داری وجود دارد ولی از دیدگاه دانشجویان گروه شاهد مقایسه میانگین مهارتها قبل و بعد از کارآموزی تفاوت اماری معنی داری را نشان نداد.بحث یافته های این پژوهش نشان داد که طراحی دوره های آموزش بالینی بر اساس الگوی نظارت و راهنمایی بالینی می تواند منجر به ارتقاء مهارتهای بین فردی، حرفه ای و ارتباطی دانشجویان پرستاری گردد و لازم است که مورد استفاده وسیعتر در آموزش بالینی پرستاری قرار گیرد.

مقدمه. فاصله بین یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری, یکی از مشکلات قابل توجه در پرستاری بوده است. به همین منظور, پژوهش حاضر با هدف مقایسه این فاصله و تعیین عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه دانشجویان، مدرسین و کارکنان پرستاری صورت گرفته است. روش ها. این پژوهش ترکیبی به صورت کیفی و کمی صورت گرفت. در مرحله اول پرسشنامه ای با روش پدیده شناسی و با استفاده از مصاحبه پیرامون رابطه بین یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه 10 نفر از دانشجویان، مدرسین و کارکنان پرستاری مورد بررسی تدوین گردید. در مرحله دوم، با روش توصیفی–تحلیلی, میانگین امتیازات مربوط به دیدگاه دانشجویان، مدرسین و کارکنان پرستاری در مورد یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری در زمینه اصول و فنون پرستاری، پرستاری داخلی و جراحی، پرستاری بهداشت جامعه، بهداشت مادران و نوزادان، پرستاری اطفال، پرستاری روانی، آموزش به مددجو، مدیریت پرستاری و فرایند پرستاری تعیین گردید. همچنین عوامل مؤثر در هماهنگی یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری نیز از دیدگاه سه گروه با استفادده از روش های آماری تعیین و مقایسه گردید. نتایج. یافته های پژوهش نشان داد که یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری از دیدگاه دانشجویان، مدرسین و کارکنان پرستاری از هماهنگی لازم برخوردار نمی باشد گرچه مدرسین، یادگیری های نظری و خدمات بالینی را کمتر از دو گروه دیگر هماهنگ دانسته اند. به علاوه, فرضیه های مورد نظر در مورد تفاوت دیدگاه دانشجویان، مدرسین و کارکنان پرستاری در مورد هماهنگی یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری و عوامل مؤثر برآن مورد تایید قرار گرفت. بحث. شناسایی فاصله یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری و عوامل مؤثر بر آن راهگشای کاهش شکاف بین آنها خواهد بود. به منظور افزایش هماهنگی یادگیری های نظری و خدمات بالینی پرستاری، ارزیابی عملکرد پرستاران، بازنگری برنامه آموزش پرستاری و توجه به عوامل مؤثر بر هماهنگی فعالیتها پیشنهاد می گردد.

مقدمه به منظور شناخت وضعیت آموزشی در واحدهای مختلف و نیل به ارتقاء کیفیت آموزشی، بررسی نظرات فراگیران اهمیت ویژه ای دارد. این مطالعه به بررسی رضایتمندی کارآموزان و کارورزان پزشکی در جنبه های مختلف آموزشی، عملکرد اساتید، تجهیزات پزشکی، شیوه های آموزشی، تنوع و تعداد بیماران، فضای فیزیکی و امکانات رفاهی در جایگاه های آموزشی (بخشهای بستری، اورژانس، واحدهای سرپایی بیمارستان و واحدهای سرپایی درون جامعه) می پردازد.روش ها. ابزار جمع آوری اطلاعات در این مطالعه توصیفی، پرسشنامه ای با 29 سوالی بسته بود که توسط 400 کارآموز و کارورز پزشکی در نیمه اول سال تحصیلی 79-78 تکمیل شد.نتایج یافته ها نشان می دهد که: بالاترین میزان رضایتمندی از آموزش سرپایی درون جامعه (مراکز بهداشتی-درمانی) از ابعاد عملکرد استاد، شیوه آموزشی، تعداد و تنوع بیماران بوده است در حالی که این واحدها از نظر تجهیزات پزشکی و امکانات رفاهی، پایین ترین میزان رضایتمندی را دارند. بخشهای بستری، از عملکرد استاد، شیوه آموزشی و تنوع بیماران کمترین میزان رضایتمندی را داشته ولی از نظر فضای فیزیکی و تجهیزات پزشکی و امکانات جنبی در حد متوسط بوده اند. واحدهای اورژانس از نظر تجهیزات پزشکی و فضای فیزیکی خوب و از نظر عملکرد استاد و شیوه آموزشی در حد متوسط بودند.بحث برای ارتقاء کیفیت آموزشی کارآموزان و کارورزان پزشکی دستورالعمل های وزارت متبوع، بررسی نظرات فراگیرندگان اهمیت ویژه دارد. با توجه به نتایج به دست آمده از مراکز سرپایی درون جامعه می توان در برنامه ریزی های آموزشی، بر این آموزشها و افزایش سهم آن در آموزش بالینی تاکید داشت.

نیاز آموزشی (Educational Need) به نیازهایی اطلاق می شود که از طریق آموزشی قابل رفع است. این نیازها در حوزه های معرفتی، مهارتی و نگرشی مطرح می شوند. از دیدگاه سازمانی نیاز آموزشی عبارتست از فاصله میان آنچه فرد یا گروه شغلی خاص باید بدانند و انجام دهند و آنچه در شرایط موجود می دانند و انجام می دهند. در واقع نیاز آموزشی چیزی است که فرد یا افراد به سود خود و سازمان و جامعه لازم است بیاموزند تا عملکرد شغلی ضعیف یا مهارت ناکافی یا دانش محدود و یا نگرشهای نامطلوب آنان اصلاح گردد. نیازهای آموزشی به نیازهای: فردی، گروهی، فوری، آینده، مستلزم آموزش رسمی، نیازمند آموزش غیر رسمی، نیازمند آموزش حین خدمت، نیازهایی که با امکانات سازمان قابل رفع است و نیازهایی که نیازمند امکانات فراسازمانی می باشد، تقسیم می شوند. نیازسنجی (Need Assessment) فرایندی است که در طی آن در مورد تشخیص نیازها – تعیین اولویت نیازها و تعیین محتوای آموزش مورد نیاز، تصمیم گیری می شود و این تصمیم گیری مبنای برنامه ریزی آموزشی قرار می گیرد. نیازسنجی می تواند از کلان ترین سطح (سطح جهانی) تا سطوح خرد مانند نیازسنجی مؤسسه ای و یا نیازسنجی در سطح یک درس یا دوره آموزشی را شامل شود. نیازسنجی به ویژه برای آموزشهای بزرگسالان در سازمان های مختلف اهمیت حیاتی دارد و کاری است که باید بطور مداوم انجام شود. تکنیک های نیازسنجی (Need Assessment Techniques) برنامه ریزی های موفق آموزشی مرهون اطلاعات صحیحی است که از طریق نیازسنجی به دست آید تا یک سازمان در کشاکش تغییرات شتابان بتواند تحولات مناسب را پیدا کند. اطلاعات صحیح و قابل اعتماد نیز از طریق بکارگیری صحیح و مناسب تکنیکهای نیازسنجی حاصل می شود. تکنیکهای نیازسنجی به حسب ماهیت سازمان و وظایف افراد و اهداف و عملکرد سازمان تعیین می شود و تعیین بهترین تکنیک بی معنی است. به طور کلی تکنیکهای نیازسنجی به سه دسته تقسیم می شوند. الف. رویکردهای توافق محور (Consensus Centered Approaches). در این رویکرد خواست و قضاوت و ترجیحات افراد و صاحبنظران مبنای نیازسنجی قرار می گیرد تکنیکهایی که در این رویکرد طبقه بندی می شوند عبارتند از: - تکنیک دلفی Delphi Tech. - تکنیک فیش باول Fishbowl Tech. - تکنیک تل استار Tech. Telstar ب. رویکردهای مساله محور (Problem Centered Approaches). در این رویکرد، شناسایی عیوب و کاستی ها مبنای تعیین نیازها می باشد. تکنیکهایی که در این رویکرد طبقه بندی شده اند عبارتند از: - تکنیک رویداد اساسی و با اهمیت Critical Incident Tech. - تکنیک درخت خطا Fault Tree Tech. - تکنیک تجزیه و تحلیل شغلJob Analysis Tech. ج. رویکردهای هدف محور (Goal Oriented Approaches). این رویکرد بر تعریف نیاز برمبنای فاصله بین وضع موجود و وضع مطلوب استوار است و شامل الگوهای زیر می باشد: - الگوی کلاسیک - الگوی استقرایی کافمن - الگوی قیاسی کافمن - الگوی کلاین - الگوی تجزیه و تحلیل خطا در شماره آینده تعدادی از تکنیکهای پر استفاده نیازسنجی تشریح می شود.