فصلنامه فقه
پیاپی 35 (بهار 1382)

نویسنده پس از تصویر پارادوکس میان آنچه در کلمات فقی هان آمده که از برخی احتیاطها سلب مشروعیت و نفی مطلوبیت شده و گاه از آن به عنوان احتیاطهای مخرب و ضد احتیاط یاد نموده اند از یک سو، و پسندیده بودن عقلی احتیاط و اینکه در آموزه های دینی از آبه عنوان روش پسندیده و راه رستگاری و نجات از هلاکت یاد شده از سوی دیگر; ضمن تاکید بر درستی هر دو موضوع حل این تناقض را به تفکیک میان احتیاطهای روا از ناروا می داند و بر این باور است که تا این تفکیک به درستی و با دقت و رعایت موازین علمی انجام نگیرد افراط و تفریطها، یا به انزاوی فقه از عرصه زندگی اجتماعی خواهد انجامید و یا به انتساب هر انحراف و کژی به دین. لذا تمام تلاش نویسنده در این تحقیق نسبتا گسترده بر این است تا پس از تنقیح موضوع، بخشی را به ارائه معیارها و ضوابط تمایز بین این دو نوع احتیاط اختصاص دهد و بخش دیگر را به ریشه ها و عوامل احتیاطهای ناروا و نشان دادن برخی از مصادیق و نمونه های آن ویژه سازد. آنچه در این شماره پیش رو دارید بخش نخست آن است.

هلال از جمله موضوعاتی است که در شریعت اسلام امور مهمی همچون، عید فطر و احکام مرتبط با آن، عید قربان و احکام و مناسک حج و... بدان وابسته شده است. با این همه، نسبت به راه های ثبوت هلال، همچنان باب گفتگو باز است هم به لحاظ تعداد راه های ثبوت و هم به لحاظ میزان ارزش علمی و واقع نمایی این راه ها، حتی (رؤیت) که به نظر می رسد طریقیت آن مورد اتفاق است، به خصوص امروز و با توجه به پیشرفتهای علمی بوجود آمده با چالش های جدی مواجه شده است از جمله: آیا رؤیت طریقیت دارد یا موضوعیت؟ آیا رؤیت با چشم عادی ملاک است یا با چشم مسلح کفایت می کند؟ آیا رؤیت در هر منطقه و مکانی مخصوص همان مکان است یا قابل تعمیم است؟ در صورت تعمیم آیا وحدت افق ملاک است یا وحدت شب و روز، یا هیچکدام و اثبات رؤیت در هر نقطه ای از زمین برای تمام کره زمین معتبر است و... نویسنده سعی نموده است با توجه به مباحثی که تاکنون مطرح شده است نگاهی نو به موضوع رؤیت هلال داشته باشد و بر این ادعاست که:1. (رؤیت) تنها طریق معتبر در اثبات هلال است و راه های دیگر مانند بینه، حکم حاکم، گذشت سی روز و... گونه هایی از اثبات رؤیتند2. رؤیت باید با چشم عادی باشد3. اثبات رؤیت در یک نقطه از زمین قابل تعمیم به تمام نقاط آن استبرای اثبات مدعیات خویش قبل از هرچیز و برخلاف روش متعارف ابتدا به سراغ ادله (آیات و روایات) می رود و به بررسی آیات به خصوص روایات می پردازد و در پایان اقوال فقی هان را مورد بررسی قرار می دهد.

از اصطلاحات رایج در متون فقهی و لسان فقی هان تنقیح مناط است. به رغم تاثیر فراوان و اهمیت به سزای آن در فرایند استنباط، چندان مورد توجه جدی و درخور، قرار نگرفته است.
نویسنده با این باور تحقیق مستقلی را گشوده است و ضمن توجه دادن به اهمیت و جایگاه آن در استنباط احکام معیارها و ضوابط به کارگیری را مشخص نموده است و از همه مهمتر به دیگر اصطلاحهای همسو، همچون (الغاء خصوصیت)، (اعتبار) و (قیاس) پرداخته و تفاوتها و تشابه های آنها را بیان نموده است.

از بحث های مهم در موضوع ولایت فقیه، تعیین کلامی بودن یا فقهی بودن آن است نویسنده بر این باور است که ولایت فقیه از زیرمجموعه های موضوع امامت و مساله ای کاملا کلامی است. و معتقد است طرح ولایت فقیه در برخی کتابهای فقهی آن هم به هنگام بحث از ولایت بر صغار و مجانین، موجب شده تا برخی آن را مساله ای فقهی بپندارند چنانکه برخی دیگر براساس همین پندار ایجاد شبهه کرده اند که، ولایت فقیه چون از سنخ ولایت بر صغار و مجانین است شایسته مردم رشید و بالغ نیست! لذا سعی نموده است بخثی از مقاله را به بحث تمایز علوم اختصاص دهد و بخش دیگر آن را به اثبات مدعای خویش و آثار و پیامدهای کلامی بودن یا فقهی بودن ولایت فقیه اختصاص دهد که از جمله موضوع مهم انتخاب و انتصاب در نظریه ولایت فقیه است.

نویسنده با این پیش فرض که احوال شخصیه اصطلاحی است وارداتی که خاستگاه آن حقوق مغرب زمین است و حدود یک قرن است از طریق ترجمه وارد حقوق کشورهای اسلامی شده است و تاکنون در برخی آثار حقوقی و بعضا فقهی به گونه ای محدود و ناقص خود را نشان داده است.بر این باور است که اگر به ماهیت و عناصر تشکیل دهنده و مزایایی که این موضوع دارد درست توجه می شد می توانست طرح خوبی برای ارائه بخش مهمی از فقه در غالب حقوق مورد بهره برداری قرار گیرد، تا از این رهگذر هم بر غنای حقوق بیفزاید و هم به گسترش فقه به حوزه های مورد نیاز و توجه جوامع غیر اسلامی کمک نماید. نظیر آنچه در قانون مدنی ایران اتفاق افتاد. لذا نویسنده بخش مهم مقاله خویش را به بررسی مسائل ذیل اختصاص می دهد:1. احوال شخصیه چیست و عناصر تشکیل دهنده آن کدام است؟
2. مصادیق و مسائل احوال شخصیه چیست؟
3. احوال شخصیه در فقه و حقوق از چه جایگاهی برخوردار است.