فصلنامه بیماریهای گیاهی
سال چهل و پنجم شماره 2 (تابستان 1388)

این مطالعه به منظور تعیین وضعیت باروری و تیپ آمیزشی جمعیت طبیعی قارچ Cochliobolus miyabeanus، عامل لکه قهوه ای برنج انجام گرفت. تعداد 147 جدایه قارچ، در بهار و تابستان سالهای 1385 و 1386 از مزارع مختلف برنج در استان گیلان جداسازی گردید. قارچ عامل بیماری از بذور و برگ های آلوده جداسازی شد و با استفاده از روش تک اسپور خالص سازی گردید. جدایه های این قارچ با خود و دیگر جدایه ها تلاقی داده شدند. براساس نتایج بدست آمده، بیشتر جدایه ها خودنابارور تشخیص داده شدند و فقط 8/23 درصد جدایه ها بارور بودند. تعداد 35 جدایه بارور در دو تیپ آمیزشی قراردادی A و a قرار گرفتند که 17 جدایه ماده بارور و 18 جدایه نربارور بودند. قدرت جوانه زنی آسکوسپورها روی آب و آب - آگار در شرایط آزمایشگاه بررسی شد. آسکوسپورهای به دست آمده از کلیه جدایه های بارور قادر به جوانه زنی بودند.

گونه های مختلف Gaeumannomyces به ویژه Gaeumannomyces graminis از مهمترین قارچ های بیماری زای خاک زاد می باشند که باعث بروز بیماری خطرناک پاخوره یا پاسوزه غلات و سایر گرامینه ها در سراسر دنیا می شوند. در این تحقیق 52 جدایه بیمارگر G. graminis از مناطق مختلف مزارع گندم استان های تهران، مرکزی، مازندران، گلستان و فارس در دو فصل زراعی85-1384 جمع آوری، جدا و خالص سازی شد. در آزمون بیماری زایی تمام جدایه ها روی گندم بیماری زا بودند ولی تنها 10 جدایه از این میان روی یولاف نیز بیماری زا بودند. شدت بیماری زایی بین جدایه ها و قدرت بیماریزایی در دو میزبان گندم و یولاف تفاوت معنی داری نشان دادند. شدت بیماری زایی در 64 درصد از جدایه ها روی گیاهچه های گندم بیش از 60 درصد برآورد شد. همه جدایه ها به استثناء یک جدایه از نقش رستم استان فارس پاهای ریسه ای (هیفوپودیوم) ساده تولید کردند دامنه تغییرات طول آسکوسپور جدایه ها در آزمون بیماری زایی گندم 86-67 میکرومتر و در یولاف 81-66 میکرومتر متغیر بود. عامل بیماریWalker G. graminis (Sacc.) Arx & Olivier var. tritici تشخیص داده شد. به طور متوسط میزان رشد جدایه ها روی محیط کشت PDA در Co25، 35/5-81/1 میلی متر در روز متغیر بود. همبستگی معنی داری بین سرعت رشد و قدرت بیماری زایی جدایه ها در گندم مشاهده نشد. برای تشخیص دقیق تر بیمارگر از آغازگرهای اختصاصی استفاده شد. این آغازگرها با تکثیر دو قطعه اختصاصی 93 و 132 جفت بازی، علاوه براینکه 52 جدایه G. graminis را واریته G. graminis var. tritici تشخیص دادند، آنها را به دو تیپ A و B تفکیک کردند که 49 جدایه با تکثیر قطعه 93 جفت بازی متعلق به تیپ A و سه جدایه با تکثیر قطعه 132 جفت بازی متعلق به تیپ B بودند. این آغازگرها در واریته G. graminis var. graminis و Magnaporthe grisea هیچ قطعه ای را تکثیر ننمودند.

جنبه هایی از بیولوژی نماتودهای مولد زخم، Pratylenchus neglectus و P. thornei، به عنوان گونه های رایج مزارع گندم آبی و ذرت منطقه مرودشت، در شرایط آزمایشگاه، گلخانه و میکروپلات مطالعه گردید. آزمایش مقدماتی بیماری زایی با استفاده از خاک آلوده به دو گونه در شرایط میکروپلات بر روی گندم رقم فلات در شرایط آبی و دیم، با کود و بدون کود انجام شد. همچنین عکس العمل گیاهان زراعی رایج منطقه مرودشت نسبت به نماتودهای مولد زخم، در شرایط گلخانه بررسی گردید. به علاوه مدت زمان لازم برای تکمیل چرخه زندگی و اثر دما بر روی تخمگذاری، تفریخ تخم و میزان تولیدمثل گونه P. thornei در شرایط آزمایشگاه و اتاقک رشد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایش بیماری زایی نشان داد دو گونه مورد مطالعه بر روی برخی شاخص های رشدی و عملکردی گندم مانند وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک شاخساره، تعداد خوشه و پنجه در بوته تاثیر گذاشتند. تاثیر منفی نماتود بر روی شاخص های فوق در تیمارهای دیم و بدون کود به ترتیب بیشتر از تیمارهای آبی و دارای کود بود. بررسی عکس العمل گیاهان مختلف در شرایط گلخانه نشان داد گندم، کلزا و جو نسبت به P. neglectus و گندم و لوبیا نسبت به P. thornei حساس بوده و باعث افزایش جمعیت نماتود شدند، در حالی که جمعیت هر دو گونه در چغندرقند، گوجه فرنگی و حالت آیش کاهش یافت. مطالعه بیولوژی P. thornei در آزمایشگاه و اتاقک رشد نیز نشان داد که بهترین دما برای تخم گذاری، تفریخ تخم و تکثیر این گونه دمای C25 می باشد. چرخه زندگی نماتود در این دما در مدت 25 الی 26 روز تکمیل گردید.

در این تحقیق تعداد 33 گونه قارچ متعلق به راسته Pucciniales از استان فارس گزارش می شوند. گونه های Puccinia absinthii، P. acarnae، P. bardanae، P. cynodontis، P. hieracii، P. kermanensis، P. majoricensis، P. punctata، P. tanaceti، Phragmidium kamtschatkae، Ph. sanguisorbae subsp. mediterraneum، Uromyces anthyllidis،U. inaequialtus var. ecbatanensis، U. acantholimonis var. zagrosica، U. junci، U. lineolatus، U. muscari، U. ononidis، U. polygoni-avicularis، U. punctatus، U. thellungi، U. tinctoriicola و Miyagia pseudosphaeria برای میکوبیوتای استان فارس تازگی دارند. همچنین آرایه های P. coronata var. himalensis، P. persistens subsp. persistens و P. polypogonis برای مجموعه زنگ های ایران جدید بوده و برای اولین بار گزارش می شوند. گیاهان میزبان متعددی برای زنگ های مطالعه شده معرفی می شوند. مترادف قرار دادن گونه P. cousiniae با P. calcitrapae بر خلاف نظریات محققان قبلی تایید نگردید و گونه P. cousiniae به عنوان آرایه ای مستقل در نظر گرفته شد. مرحله اسیومی P. stapfiana که قبلا در خارج از ایران شناخته شده بود در ایران نیز برای اولین بار گزارش گردید. همچنین مرحله اسیومی M. euphorbiae-gerardianae که تاکنون گونه ای همی فرم (hemiform) در نظر گرفته می شد برای اولین بار شناسایی و شرح داده شد.

ویروس موزائیک هندوانه(Watermelon mosaic virus، WMV) یکی از پوتی ویروس های مهم و گسترده در دنیا است که به کدوئیان خسارت وارد می کند. به منظور ردیابی وتعیین پراکنش این ویروس در مزارع استان گلستان 179 نمونه از گیاهان دارای علائم موزائیک کدو، هندوانه، خربزه و خیار از شش منطقه از استان گلستان جمع آوری و با آنتی سرم WMV در آزمون DAS-ELISA مورد بررسی قرار گرفت و از تعداد مزبور 28 نمونه آلوده به WMV تشخیص داده شدند. برای تعیین جایگاه تاکسونومیکی جدایه های گرگان در میان سایر جدایه های دنیا، چهار جدایه از کدو و هندوانه از این استان، به همراه دو جدایه کدو از شیراز و مشهد، برای آزمون RT-PCR با یک جفت آغازگر اختصاصی طراحی شده از ناحیه CP، انتخاب شدند. محصول PCR بطور مستقیم ترادف یابی شد و ترادف های بدست آمده هر یک شامل 964 نوکلئوتید با 41 ترادف از GenBank مقایسه شدند. آنالیز فیلوژنتیک و محاسبه فاصله ژنتیکی (genetic distance) و تنوع (diversity) نشان داد که جدایه های WMV از تمام دنیا در 6 گروه قرار می گیرند وجدایه های مشهد و گرگان از ایران همراه با جدایه های اسپانیا، استرالیا وفرانسه در یک گروه و جدایه شیراز همراه با جدایه های ژاپن در گروه دیگر قرار می گیرند. فاصله ژنتیکی بین گروه ها و داخل گروه ها نیز نتایج فوق را تائید کردند. محاسبه تنوع ژنتیکی (π) نشان داد که به رغم تنوع وسیع این ویروس در دنیا میزان تنوع آن در یک منطقه مانند اروپا بسیار پائین است. محاسبه تنوع جمعیت های مختلف دنیا نشان دهنده افزایش میزان این تنوع از غرب به شرق است. در شرق آسیا بیشترین میزان تنوع میزبانی و مولکولی دیده می شود.

عکس العمل ارقام مختلف نیشکر نسبت به بیماری سیاهک متفاوت می باشد. گیاهچه های ارقام حساس L62-96، نیمه حساس CL73-239 و مقاوم CP73-21 نیشکر توسط کشت بافت برگی اطراف مریستم انتهایی با استفاده از کشت کالوس در شرایط درون شیشه ای (In vitro) به دست آمد. گیاهچه ها با استفاده از مایه زنی توسط مخلوط دو تیپ آمیزشی اسپوریدیوم و میسلیوم دیکاریوتیک مایه زنی شد. قلمه های این ارقام نیز پس از مایه زنی در مزرعه کاشته شدند. نتایج حاصل از عکس العمل این ارقام در مزرعه، بیانگر تولید شلاق در 76/33درصد از بوته های رقم حساس و 9/15 درصد از بوته های نیمه حساس بود. در صورتی که در ارقام مقاوم هیچ گونه علایمی تولید نشد و این در حالیست کهDNA قارچ در تمامی قسمت های گیاهچه های مایه زنی شده در این ارقام ردیابی شد.

بیماری جاروک لیموترش که توسط Candidatus Phytoplasma aurantifolia ایجاد می گردد، یکی از مخرب ترین بیماری های لیموترش دراستان های جنوبی ایران است. برای تهیه آنتی بادی علیه عامل جاروک لیموترش، رگبرگ لیموترش آلوده با استفاده از بافر GMS هموژنیزه شده و آموده به صورت افتراقی سانتریفیوژ گردید. رسوب حاصل پس از تیمار با آنتی بادی تولید شده بر علیه پروتئین های گیاه سالم، مجددا تحت سانتریفیوژ افتراقی قرار گرفت وآموده حاصل بعد از اختلاط با آجوانت ناقص به خرگوش تزریق شد. گاماگلوبولین استخراج شده از آنتی سرم درآزمون سرولوژیکی الایزای غیرمستقیم در رقت 100/1 با رقت 500/1 عصاره گیاه آلوده بهترین واکنش را نشان داد. علاوه بر این در آزمون دیبا رقت 100/1 آنتی بادی استخراج شده با رقتهای100/1 و 500/1 عصاره گیاه آلوده لیموترش واکنش نشان داد، در حالیکه بین عصاره گیاه سالم لیموترش و آنتی بادی استخراج شده واکنشی مشاهده نگردید. آنتی بادی تهیه شده بر علیه عامل جاروک لیموترش می تواند برای ردیابی بیماری در طبیعت مورد استفاده قرار گیرد.