فصلنامه پژوهش های دانش انتظامی
سال دهم شماره 2 (پیاپی 38، تابستان 1387)

امنیت اجتماعی یکی ازعناصربنیادی بعد سیاسی نظم اجتماعی به حساب می آید و میزان و ضرایب احساس امنیت یا ناامنی، وابسته به سطح برداشت و احساس افراد و مرتبط با تحلیل ها و بررسی های امنیتی است. این تحقیق در سال 1387 با هدف بررسی جامعه شناختی احساس امنیت اجتماعی و شناسایی پاره ای از عوامل اجتماعی و سیاسی موثر بر احساس امنیت اجتماعی انجام گرفته است. احساس امنیت اجتماعی افراد در این پژوهش به سه بعد احساس امنیت جانی، احساس امنیت مالی و احساس امنیت سیاسی بر آن، مورد بررسی قرار گرفته است. چارچوب نظری تحقیق برگرفته از آرای سه تن از صاحبنظران مکتب کپنهاگ (باری بوزان، ال ویوروبایرن مولار) است. این تحقیق به روش پیمایشی وبا استفاده ازتکنیک پرسشنامه انجام گرفته است. جمعیت آماری تحقیق، ساکنان 16 سال و بالاتر شهرستان اهواز و حجم نمونه در آن، 600 نفراست. مهمترین یافته های تحقیق نشان داد که از مجموع عوامل مطرح شده، پایگاه اقتصادی- اجتماعی وهویت ملی تاثیر افزاینده و دو متغیر احساس محرومیت نسبی و احساس بی قدرتی، اثر کاهندهای بر احساس امنیت اجتماعی افراد دارند. متغیر احساس بی قدرتی، به صورت مستقیم بر هویت قومی و به صورت معکوس بر هویت ملی افرادتاثیرگذار است. همچنین، متغیرهای هویت قومی و جنسیت، به ترتیب بر احساس امنیت جانی و احساس امنیت مالی افراد اثر گذارند.

همکاری و مشارکت مردم با پلیس در جهت تامین نظم و امنیت اجتماعی مستلزم وجود رابطه اعتمادآمیز بین مردم و پلیس است. این تحقیق برای بررسی وضعیت اعتماد مردم به پلیس و مقایسه آن با سایر نهادها و سازمان ها در سال 1386 صورت گرفته است. روش تحقیق، پیمایشی و جامعهآماری، شهروندان تهرانی بالاتر از 20 سال است که به روش نمونه گیری سهمیه ای تعداد 630 نمونه انتخاب و اجرا شده است. و ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی و پایایی آن در مرحله مقدماتی مورد بررسی و تایید قرار گرفت. نتیجه تحقیق نشان داد که میزان اعتماد به پلیس مطلوب ارزیابی شده است. در مقایسه پلیس به عنوان یکی از سازمان های مهم دولتی که وظیفه آن حفظ نظم و امنیت کشور است، امید به آینده پلیس در مقایسه با پنج نهاد سیاسی کشور (مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان، شورای نگهبان، قوه قضاییه و قوه مجریه) اعتماد مردم به آینده پلیس واینکه بتواند مسایل مبتلا به جامعه مربوط به خود را حل کند، بیش از سایر نهادها بود و رتبه اول را کسب کرد. همچنین ناجا در مقایسه با سازمان هایی چون شهرداری، مدارس و بیمارستان های دولتی از نظر میزان اعتماد در رتبه دوم قرار دارد. اعتماد مردم به ویژگی های مدیریتی مسیولان ناجا مطلوب و نسبت به ویژگی های مذهبی و اخلاقی آنان بسیار بالاست.

بحران، واقعیتی اجتناب ناپذیردرزندگی اجتماعی است. نهادهای امنیتی-انتظامی نیز با قدمتی بسیاردرتمدن بشری سابقه ای قابل تامل در مدیریت بحران دارند. با بررسی ادبیات مدیریت بحران ملاحظه می شود که هیچ یک از الگوهای مطرح در این زمینه از جامعیت لازم برخوردار نیستند و به منظور اداره هر چه موثرتر بحران ها نیازمند اتخاذ رویکردی همه جانبه نگر هستیم. بر این اساس، مقاله حاضر درصدد است تا با ارایه الگویی جامع به بررسی فراگرد مدیریت بحران با رویکرد انتظامی- امنیتی بپردازد. بر اساس الگوی مفهومی ارایه شده فراگرد مدیریت بحران باید ناظر بر تمامی مراحل بحران اعم از قبل، حین و بعد از بحران باشد. پیشبینی، پیشگیریوآمادگی، سه گام اساسی درمرحله قبل ازبحران به حساب می آیند که از اهمیت خاصی در چرخه مدیریت بحران برخوردارند. همچنین، بازیابی، بازسازی و یادگیری، مهمترین گام های مرحله پس از بحران به شمار می آیند. در این میان، عملیات امداد و نجات،عملیات ویژه و مهار ساختن بحران، مهمترین اقدامات مدیریت در حین بحران به حساب می آیند. الگوی ارایه شده، همچنین مرحله شروع بحران را به عنوان یک مرحله با ویژگی های خاص خود می داند که اقداماتی چون هشدار و مصونیت، ارزیابی مقدماتی و آغاز بسیج منابع و بالاخره پاسخگویی سریع را می طلبد

این پژوهش در حوزه مطالعات مربوط به مصرف مواد مخدر با رویکردی جامعه شناختی است که هدف آن شناخت نقش خرده فرهنگ های قومی درتوسعه و گسترش هنجارهای تسهیل کننده مصرف موادمخدراست. واحد تحلیل در این مقاله، خرده فرهنگ های قومی است. جامعه آماری آن 8 خرده فرهنگ بزرگ قومی در ایران (درقالب 14 استان) است که عبارت اند از: خرد هفرهنگ های فارس زبان (استان های کرمان، یزد و خراسان رضوی)، ترک زبان (استان های آذربایجان شرقی و اردبیل)، کرد زبان (استان های کردستان و کرمانشاه)، لر زبان (استان های چهارمحال و بختیاری و لرستان)،عرب زبان (استان خوزستان)، بلوچ ها (استان سیستان و بلوچستان)، ترکمن ها (استان گلستان) و شمالی ها (استان های گیلان و مازندران). این مطالعه با تلفیق دو شیوه تحقیق کیفی و کمی صورت گرفته است؛ مطالعه کیفی برای شناسایی هنجارهای تسهیل گر در سه حوزه «1 – توصیه های دارویی و درمانی به مصرف مواد اعتیادآور؛ 2 - باورهای عامیانه و ضرب المثل های تشویق کننده مصرف مواد موجود در ادبیات شفاهی؛ 3 - بررسی آداب و رسوم خاص در بعضی جشن ها و میهمانی ها برای مصرف مواد مخدر» صورت گرفته است. در حوزه توصیه های دارویی و درمانی، 17 توصیه که بیشترین فراوانی را داشتند، در زمینه باورهای عامیانه موجود در ادبیات شفاهی 31 مورد و در زمینه آداب و رسوم 6 مورد، شناسایی واستخراج شد. پیمایش براساس نتایج حاصل ازمطالعه کیفی طراحی شد. در بخش پیمایش دو فرضیه طرح شده به طورنسبی به اثبات رسید. میزان گرایش به این باورها درمیان قومیت ها باهم مقایسه شد که اقوام سیستانی، بلوچ وفارس بیشترین گرایش مثبت را به هنجارها داشتند و قوم ترکمن کمترین گرایش را داشت.

با توجه به روند روزافزون تصادفات در کشور و ضرورت ارتقای فرهنگ ترافیک و پراکندگی اقدامات موازی سازمان ها در راستای فرهنگ سازی و اقدامات آموزش، تاکنون الگوی منسجمی برای هماهنگی فعالیت های پراکنده سازمان های فرهنگی کشور که باعث اتلاف وقت، منابع و انرژی می شود، ارایه نشده است. بنابراین، باتوجه به هدف نهایی (کاهش سوانح رانندگی) و اهمیت موضوع و همچنین ضرورت ارایه الگوی راهبردی فرهنگ ترافیکی، این مطالعه در سال 1386 انجام گرفت. این مطالعه با روش طراحی مقطعی انجام گرفت. بعد از تهیه لیست خبرگان و متخصصان آزاد ترافیک کشور، با استفاده ازنمونه گیری تعمدی از گروه های متخصصان انتظامی وغیرانتظامی، تعداد نمونه های تحقیق تعیین شد. بدین ترتیب، به منظور ارایه ساختار مناسب آموزش وارتقای فرهنگ ترافیک به استخراج 5 مولفه موثر (مولفه های اصلی مرکزی الگو، پشتیبانی، نظام مدیریت، اصول ومبانی حاکم بر توسعه فرهنگ ترافیک و حوزه تعاملاتی محیطی) اقدام و بر همین اساس، پرسشنامه ای تنظیم و طراحی شد. از کل خبرگان و متخصصان آموزش عالی و متخصصان ترافیک کشور، دیدگاه تعداد 30 نفر مورد بررسی قرارگرفت. نقش موجود و مطلوب سازمان های مختلف در خصوص فعالیت های اجرایی فرهنگ ترافیک بررسی شد. شکاف بین نقش راهبردی موجود و مطلوب برای هر یک از سازمان های مورد نظر به دست آمد که در این میان فقط نقش موجود و مطلوب پلیس راه یکسان بود. همچنین فعالیت های موثر هر یک از سازمان های متولی و سازمان های اصلی متولی برای هر یک از فعالیت ها مورد بررسی قرار گرفت. برای اجرا و نهادینه کردن یک نظام نهایت، کمیته ها و کمیسیون های پیشنهادی در قالب نقش های سازمانی توسعه فرهنگ ترافیکی ارایه و سهم تصمیم گیری و مسیولیت پذیری در هریک از سازمان ها مشخص شد.

کودکان و نوجوانان درصد قابل ملاحظه ای از جامعه آماری ایران را تشکیل می دهند و سن ارتکاب جرم در جرایم گوناگون در حال کاهش است؛ به گونه ای که سن مرتکبان برخی از جرایم متاسفانه به 13 سال رسیده و کمیت آن نیز رو به گسترش است. با بررسی های به عمل آمده مشخص شده است که برخی از دانش آموزان بزهکار در حال تحصیل هستند و برخی نیزاز آنان از مدارس اخراج شده اند. در این میان به موازات نهادهای گوناگون، پلیس نیز نقش ویژهای در پیشگیری از بزهکاری دانش آموزان، اعم از پیشگیری کیفری (انتظامی و قضایی) و غیرکیفری (وضعی و اجتماعی)، بر عهده دارد. هدف ازاین پژوهش، بررسی عوامل موثر بر بزهکاری نوجوانان، موضوع ها و مباحث آموزش پیشگیری از جرم، تاثیر آموزش بر پیشگیری از جرم نوجوانان، نحوه اجرای آموزش، پیشگیری از بزهکاری، نحوه تعامل پلیس با دانش آموزان از منظر کارشناسان آموزش و پرورش بوده است. پیمایش حاضر نظرسنجی از 26 نفر از کارشناسان آموزش و پرورش نواحی شرق و شمال شرق تهران و به صورت تمام شمار در سال 1385 انجام گرفته است. این کارشناسان از افرادی بودند که علاوه بر مسیولیت های اجرایی در آموزش و پرورش، سابقه آموزشی نیز داشته اند. داده های پژوهش حاضر از طریق پرسشنامه گردآوری شده و شامل چند بخش از جمله ویژگی های فردی، عوامل موثر بر بزهکاری نوجوانان، نگرش دانش آموزان به پلیس، موضوع آموزش و پیشگیری پلیس از جرم، جایگاه رویکرد یادگیری در آموزش، پیشگیری اجتماعی رشدمدار و آزمون های توصیفی برای تجزیه و تحلیل داده هاست

هویت ملی فراگیرترین و مهمترین سطح هویت در تمام نظام های اجتماعی است که بر کلیه حوزه های فرهنگ، اجتماع، سیاست و حتی اقتصاد تاثیر گذاراست. پژوهش حاضر با علم به اهمیت هویت ملی به عنوان مهمترین مولفه نظم و انسجام اجتماعی به بررسی میزان آگاهی، احساس تعلق و وفاداری جوانان نسبت به نمادهای مشترک در جامعه به عنوان معرف های هویت ملی پرداخته است. در این راستا تاثیر عواملی همچون جهانی شدن و مصرف رسانه های خارجی، رضایت اجتماعی (رضایت از کار، زندگی و تحصیل) و پایگاه اقتصادی و اجتماعی برنگرش جوانان نسبت به هویت ملی مورد مطالعه قرارگرفته است. تحقیق حاضراز نوع پیمایشی و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شده است. جامعه آماری جوانان16 تا 29 سال شهرستان رودسر در استان گیلان بوده که از این تعداد 400 نفر به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیق حاکی ازآن است که: 1 (5/18 درصد پاسخگویان دارای هویت ملی سطح بالا، 13 درصد متوسط و فقط 5/1 درصد دارای هویت ملی سطح پایین هستند. 2 (در حدود 47 درصد نمونه آماری دارای مصرف رسانه های خارجی می باشند یعنی از اینترنت و ماهواره استفاده می کنند. میانگین هویت ملی این دسته به طور معنی داری کمتراز جوانانی است که اصلا از اینترنت و ماهواره استفاده نمی کنند. 3 (رابطه هویت ملی با رضایت اجتماعی مثبت 50/0 = r و با پایگاه اقتصادی اجتماعی منفی (12 = .-./r (است. 4 (اگرچه هر سه متغیر مستقل مورد بررسی دارای همبستگی ساده معنی دار با هویت ملی بودند اما فقط دو متغیر رضایت اجتماعی و مصرف رسانه ای خارجی شرایط لازم برای ورود به معادله رگرسیونی جهت پیشبینی هویت ملی را داشتند. 5 (درکل، این دو متغیر 30 درصد واریانس هویت ملی را تبیین می کنند.

امنیت از جمله مفاهیمی است که همواره مورد توجه اندیشمندان سیاسی و حاکمان سیاسی بوده است تا آنجا که برخی تامین امنیت را وظیفه اصلی دولت ها دانسته اند. فقهای شیعه نیز در دوره های مختلف تاریخی همواره به دنبال امنیت دینی و سیاسی جامعه شیعی بوده اند و از قواعد و اصول فقهی مختلفی با استناد به قرآن و سیره معصومین (ع) در تامین امنیت شیعیان بهره گرفته اند. تقیه، امور حسبیه، مقدمه واجب، امر به معروف و نهی از منکر و حفظ جامعه اسلامی، از جمله قواعد و اصولی هستند که فقها در اثبات ضرورت امنیت برای کشور و جامعه شیعی استفاده کرده اند. در عصر مشروطیت به دلیل ضعف حکومت پادشاهی قاجاریه در تامین امنیت ملی جامعه، فقهای شیعه نظیر سه مرجع بزرگ، آخوند خراسانی، مازندرانی، تهرانی و آیت االله نایینی ودیگر فقهای بزرگ شیعی، راه حل تامین امنیت را در همراهی با نهضت مشروطیت دیدند وبه تبیین فقهی مشروطه اسلامی پرداختند. مقاله حاضردر صدد تشریح نگاه دینی فقها به مسیله امنیت ملی در خلال مکتوبات سیاسی آنهاست و مدعی است که برداشت فقها از امنیت ملی با توجه به دیدگاه های جدید در زمره دیدگاه های سلبی قرار می گیرد.