فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 15 (زمستان 1388)

قرآن فتنه را به مراتب زیان‌بارتر از کشت و کشتار دانسته است، آنجا که می‌فرماید:‌ «والفتنه اشد من القتل». از این رو، فتنه‌برانگیزان ویرانگرتر و پست‌تر از قاتلانند. آتش فتنه در اندک زمان ممکن، دامن اسلام و اهل اسلام را فرا می‌گیرد و دود ناشی از آن در چشم نسل حاضر و نسل‌های آینده فرو می‌رود...

فرزندم! از خودخواهی و خودبینی به درآی که این ارث شیطان است که به واسطه خودبینی و خودخواهی از امر خدای تعالی به خضوع برای ولی و صفی او- جل و علا- سر باز زد و بدان که تمام گرفتاری‌های بنی‌آدم از این ارث شیطانی است که اصل اصول فتنه است؛ و شاید آیه شریفه و قاتلوهم حتی‏ لا تکون فتنه و یکون الدین لله، در بعض مراحل آن، اشاره به جهاد اکبر و مقاتله با ریشه فتنه که شیطان بزرگ و جنود آن که در تمام اعماق قلوب انسان‏ها شاخه و ریشه دارد، باشد و هرکس برای رفع فتنه از درون و برون خویش باید مجاهده نماید و این جهاد است که اگر به پیروزی رسید، همه چیز و همه کس اصلاح می‏شود...

همان کسانی که از اول انقلاب با انقلاب و با امام دشمنی کردند، سنگ زدند، گلوله خالی کردند، تروریسم راه انداختند، سه روز از پیروزی انقلاب در بیست و دوی بهمن گذشته بود، همین آدم‌ها با همین اسم‌ها آمدند جلوی اقامتگاه امام در خیابان ایران، بنا کردند شعار دادن؛ همان‌ها الان می‌آیند توی خیابان، علیه نظام و علیه انقلاب شعار می‌دهند! چیزی عوض نشده. اسم‌شان چپ بود، پشت سرشان آمریکا بود؛ اسم‌شان سوسیالیست بود، لیبرال بود، آزادی‌طلب بود، پشت سرشان همه‌‌ی دستگاه‌‌‌های ارتجاع و استکبار و استبداد کوچک و بزرگ دنیا صف کشیده بودند! امروز هم همین است. این‌ها علامت است، این‌ها شاخص است؛ و مهم این است که ملت این شاخص‌ها را می‌فهمد؛ این چیزی است که انسان اگر صدها بار شکر خدا را بکند، حقش را به جا نیاورده است؛ سجده‌‌‌‌ی شکر کنیم...

یکی از کلیدواژه‌هایی که در قرآن کریم و روایات از جمله نهج‌البلاغه به کار رفته است، واژه فتنه و مشتقات آن است. در قرآن کریم این ماده در حدود 60 مرتبه و در نهج‌البلاغه حدود 80 مورد به کار رفته است. واژه‌های «فتنه» و «فتن» و «افتتان» و «مفتون» و سایر مشتقات در قرآن کریم و روایات مکرر ذکر شده است، اما موارد کاربرد آن‌ها خیلی متفاوت است. این نوشتار برداشتی آزاد از مجموعه سخنرانی‌های حضرت استاد علامه مصباح یزدی درباره فتنه است...

آن‌گاه که فضا روشن و جهت‌گیری‌ها مشخص باشد، فهم درست چندان دشوار نیست؛ اما هنگامی که غبار فضا را می‌گیرد و تمیز حق از باطل سخت می‌نماید، اهل بصیرت آن‌قدر کمیاب می‌شود که شخصیتی چون امیرالمومنین نیز از یافتن آنان عاجز می‌ماند و در هفته پایانی عمر مبارک خویش با حضرت می‌فرماید: این عمار و این ابن‌یتهان و این ذوالشهادتین و این نظراوهم من اخوانهم الذین تعاقدوا علی المنیته و ابرد برو و سهم إلی الفجره؛ کجاست عمار، کجاست ابن‌تیهان، کجاست ذوالشهادتین و کجایند امثال آنان از برادرانشان که به مرگ پیوسته بودند و سرهای آنان به ارمغان نزد فاجران برده شد. راوی می‌گوید: پس حضرت دستش را به محاسن شریفش زد و گریه طولانی نمود و فرمود: آه، افسوس بر آن برادرانم. (نهج البلاغه خ 182–23–22.)...

دکتر شریفی: من ابتدا تشکر می‌کنم از حضرت‌عالی و دوستان نشریه وزین پویا که ترتیب این مصاحبه را دادند. امیدوارم مطالب مفید و قابل استفاده‌ای داشته باشم. در رابطه با تعریف فتنه این نکته را باید عرض کنم که یکی از پربسامدترین واژه‌ها در ادبیات دینی ما، ادبیات قرآن و مخصوصا ادبیات نهج‌البلاغه، همین واژه فتنه است. معانی متنوع و متعددی برای آن ذکر شده است و در قرآن و نهج‌البلاغه استعمالات و اطلاقات گوناگونی دارد. فتنه به معنای قتل، عذاب الهی، آتش بغی و ستمگری، شرک و گاهی به معنای کفر آمده است. برای هر کدام از این‌ها آیاتی وجود دارد و مصادیق و شواهدی هست...

در فرهنگ ما، پدر عشق و جهاد و شهادت امام علی بن ابی‌طالب(ع) است و برای حفظ عشق باید حتما به معرفت‌شناسی عشق توجه کرد. اگر آگاهی نباشد، عشق هم نخواهد بود. بنابراین اگر می‌خواهید پرچم عشق را سردست نگه دارید، حتما باید پرچم آگاهی را سردست نگه دارید. یک راه مهم، مطالعات اسلامی حساب‌ شده و متراکم است. بدون کتاب خواندن و بدون زحمت کشیدن، هیچ کس حافظ هیچ فرهنگی نمی‌تواند باشد. با صرف احساسات، هم خطر افراط و تفریط هست، هم اندیشه‌های صحیح نهادینه نمی‌شود. در این مقال، سخنرانی دکتر حسن رحیم‌پور ازغدی در باب فتنه را با هم می‌خوانیم...

واژه «فتنه» عموما تداعی‌گر سلسله تدابیر و اقداماتی است که به منظور ایجاد تفرقه و نفاق میان دو فرد و یا اجتماع انجام می‌شود. بر این اساس می‌توان اقدامات داخلی و خارجی در راستای به هم زدن وحدت دینی و ملی افراد جامعه را «فتنه» نامید که به آشوبگری و تخریب می‌انجامد. قرآن کریم به عنوان جامع‌ترین کتاب آسمانی،‌ بی‌شک از این واژه بی‌بهره نبوده و از این رو «فتنه» و مشتقات آن در قرآن، قابل جست‌وجو و بررسی می‌باشد. گفتار پیش رو به بررسی مصادیق «فتنه» در قرآن و راهکارهای این معجزه نبوی در برخورد با فتنه و فتنه‌گران می‌پردازد...

فتنه واژه‌ای قرآنی است که با داشتن یک معنا، مصداق‌های متعدد دارد. قرآن مواردی همچون اموال، اولاد، اختلاف نظر ، کافر، شرک، جنون و... را فتنه دانسته است. این موارد گوناگون البته در صورتی مصداقی از فتنه قرار می‌گیرند که ایجاد اختلاف و اضطراب کنند. هرگاه در جریان عادی و طبیعی امور اختلالی پیش آید، اضطراب نیز به دنبال دارد و آنچه سبب پدید آمدن این وضع می‌شود، قرآن نام فتنه را بر آن می‌نهد. این نوشتار می‌کوشد به علت شکل‌گیری فتنه و راه درست مقاله با آن بپردازد...

پس از پایان جنگ نهروان و قلع و قمع شدن گروهکی به نام خوارج به دست توانمند فاتح خیبر، جمله ای از امیرالمومنین(ع) شنیده شد که بر ابعاد تکان دهنده روش و منش این گروه افراطی صحه می گذاشت: «فانی فقات عین الفتنه»؛ چشم این فتنه را در آورده و کور کردم. تصریح حضرت علی(ع) بر فتنه گر بودن این گروه و فتنه گری آنان، خود دلیلی روشن است تا در این مقال به ابعاد فتنه گری خوارج پرداخته شود. این که چرا حضرت علی(ع) از میان خیل عظیم دشمنان خود، تنها از گروه خوارج با عنوان «فتنه گر» یاد می کند، خود می تواند محملی مناسب جهت «فتنه گرترین گروه تاریخ» نامیدن آنان باشد؛ چرا که در هیچ عصری به اندازه عصر امیرالمومنین(ع)، اسلام در معرض تهدیدات و فتنه گری های گوناگون قرار نگرفته بود...

جنبش عمیق مردمی و دینی سربداران، در اثر تلاش پی‌گیر رهبران آزاده، آگاه، مردم‌دوست و متدین آن منجر به تشکیل دولت مستقل و ملی و شیعه مذهب ایرانی (سربداران) در قسمتی از خاک ایران (سبزوار) گردید. این جنبش از لحاظ وسعت، بزرگ‌ترین و از نظر تاریخی، مهم‌ترین جنبش آزادی‌بخش خاورمیانه در قرن هشتم هجری (چهاردهم میلادی) است که برای نخستین بار بر ضد فرمانروایان بیگانه و غارتگر مغول در ایران به وقوع پیوست...

آرا و اندیشه‌های رهبران، جهت دهنده روند پیشرفت یا پسرفت کشورهای تحت حاکمیت آن‌هاست. این موضوع اساسی است که مردم را در قبول یا رد حاکمیت حاکم به واکنش وامی دارد و میزان محبوبیت یا منفور بودن رهبران را رقم می‌زند. انقلاب اسلامی ایران که به رهبری آگاهانه امام خمینی(ره) آغاز شد، در ادامه با خردمندی و روشن‌بینی حضرت آیت الله خامنه‌ای پیگیری شد و اکنون پس از بیست سال می‌توان با تجزیه و تحلیل عملکرد رهبری ایشان، این باور را تقویت کرد که ایدیو لوژی خامنه‌ایزم، یکی از روش‌های قدرتمند و اثرگذار در روش حکومت‌داری است. آنچه می‌خوانید، سخنرانی دکتر حسن عباسی؛ رییس مرکز مطالعات استراتژیک، در همین رابطه است...

انتخابات دهم ریاست جمهوری در ایران، آبستن حوادثی بود که از زوایای گوناگون می‌توان به آن نگریست. شورای نگهبان که متولی اصلی نظارت و تایید همه انتخابات در ایران است، در این دوره از انتخابات هم به وظایف قانونی خود عمل کرد تا بدون هیچ شایبه‌ای، انتخاباتی سالم برگزار شود. در این مقال صحبت‌های دکتر کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان را از جزییات عملکرد این نهاد نظارتی می‌خوانیم که با پاسخ به چند سوال حاضران در جلسه سخنرانی ایشان همراه است...

فتنه بزرگ‌ پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری که بسیار گسترده گردید، باید به نحو مطلوب مدیریت و کنترل می‌شد. وقتی نیروی انتظامی با همه توانمندی خود و انجام ساز و کارهای گوناگون، نتوانست به تنهایی از پس ماجرا برآید، نیروی مقاومت بسیج بسان بازوی توانمند در کنار آن قرار گرفت تا از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی دفاع کند. آنچه می‌خوانید، سخنرانی سردار عراقی جانشین فرمانده نیروی زمین سپاه پاسداران، درباره اغتشاشات مروبط به انتخابات و پاسخگویی به برخی سوالات مردم است...

شناخت فتنه و اسباب آن که از صدر اسلام تا به امروز در رنگ‌های گوناگون جلوه‌گر شده است، ما را بیشتر با کنه آن آشنا می‌کند. به ویژه هنگامی که نظیر آن در زمان گذشته رخ داده باشد و افشاگری‌هایی درباره ماهیت آن از زبان کسی که با بزرگ‌ترین فتنه‌ها به مبارزه برخاسته است، پیش روی ما باشد...

شاید از دو قرن قبل که روابط ایران و بریتانیا شکل گرفت، کسی گمان نمی‌کرد که این روابط به اتوبانی یک طرفه تبدیل شود؛ اتوبانی که حق عبور و مرور و بهره‌برداری فقط برای طرف اروپایی فراهم می‌شد. در این اتوبان یک طرفه، دولت بریتانیا با سرعت فراوان می‌راند و هر چه اراده می‌کرد، محقق می‌شد. ایرانی‌ها حق عبور و مرور از این اتوبان را نداشتند و اگر هم اراده می‌کردند، مجاز بودند از حاشیه جاده، آن هم با سرعت لاک‌پشتی برانند و در صورت ورود به جاده اصلی، تصادف شدید کرده و نابود می‌شدند. از این رو جایز است مسیر تهران لندن را، جاده‌ پرخطر بنامیم؛ جاده‌ای که همواره پر دست‌انداز بوده و با فتنه‌گری‌های دولت بریتانیا، هیچ‌گاه رنگ امنیت به خود ندیده است...

«آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم،‌ رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟‌ به یقین کسانی را که پیش از ایشان بودند، آزمودیم تا خدا آنان را که راست گفته‌اند، معلوم دارد و دروغگویان را نیز معلوم دارد.» جز این نیست که خاستگاه فتنه‌ها، پیروی در هواها و احکامی است که بدعت گذاشته می‌شود و با حکم خدا مخالفند و گروهی در این هوس‌ها و بدعت‌ها، از گروهی دیگر پیروی می‌کنند. بدانید که اگر حق خالص و ناآمیخته بود، اختلاف پیش نمی‌آمد و اگر باطل خالص و یکدست بود، بر آدم خردمند پوشیده نمی‌ماند؛ اما مشتی از آن گرفته می‌شود و مشتی از این و با هم آمیخته می‌شود و اینجاست که شیطان بر دوستان خویش مسلط می‌گردد و کسانی که بیشتر لطف حق شامل حالشان گشته است، نجات می‌یابند...

میشل‌ فوکو، فیلسوف و تحلیل‌گر اجتماعی معاصر، برای مطالعه انقلاب اسلامی دو بار به ایران سفر کرد. در بیان فوکو، انقلاب فرانسه انقلاب مدرنیته بود و همه تحولات سیاسی که پس از آن واقع شده، در جهت بسط مدرنیته بوده است. حتی حرکت‌های آزادی‌بخشی که در کشورهای جهان سوم در طی قرن بیستم رخ داده بود، حرکت‌هایی بود که از آرمان‌ها و شعارهای انقلاب فرانسه پوشش می‌گرفت. این حرکت‌ها به دنبال این بودند که با رها کردن جوامع خود از محدودیت‌ها و بندهای استعمار، در یک حرکت رقابت‌آمیز در همان مسیری گام بردارند که تمدن و فرهنگ غرب به آن سو رفته است؛ در حالی که از نظر او انقلاب اسلامی ایران انقلابی بود برای احیای سنت‌های فرهنگی خود و برای اعلان حیات یک فرهنگ و تمدن در بیرون از دروازه‌های فرهنگ و تمدن غرب. او انقلاب ایران را اولین انقلابی دانست که پس از انقلاب فرانسه روی داده است...

از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون، موضوع تغییر نظام جمهوری اسلامی ایران از طریق نظامی یا ابزارهای نرم، مورد توجه دشمنان بوده است که در سال‌های اخیر از شدت بیشتری برخوردار گردیده است. با توجه به مسایلی نظیر موضوع هسته‌ای، بحران عراق، اوضاع لبنان و فلسطین و...، تغییر حکومت ایران از طریق قدرت نرم مورد توجه قرار گرفته است. نکته قابل توجه، بستر لازم برای تغییر حکومت است؛ چه در نوع براندازی سنتی و چه براندازی نوین یا نرم. بحران‌زایی همان بستر لازم و فضای مطلوبیست که در سایه‌ آن، اقدامات براندازانه، حساسیت‌های کمتری را برمی‌انگیزد. در این مقاله برآنیم تا بحران‌های ایجاد شده در طول بیش از سی سال پس از پیروزی انقلاب را مورد بررسی قرار دهیم...

این نیز، قصه همان کبک معروف است و برف معروف‌تر... .«روبرت کوپلند» کارشناس وابسته به وزارت دفاع آمریکا، هم‌زمان با ورود نیروهای نظامی کشورش به افغانستان، اذعان کرد: «براندازی و تغییر رژیم در ایران را همانطور که در روسیه و اروپای شرقی تجربه شده است، می‌توان و باید از طریق کمک به مطبوعات و رسانه‌های وابسته و تهیه تسهیلات لازم... برای مخالفان انجام داد.» به نظر می‌رسد سران استکبار جهانی که چندی است شاه‌مهره‌های سوخته خود را در ایران با تجویز قرص‌های «توهم‌زا»! نسخه‌پیچ کرده‌اند،‌ پیش‌تر خود مصرف‌کننده‌ آن بوده‌اند! آیا کوپلند و سناتورهایی که در کنگره آمریکا را برای مذاکره با نمایندگان مورد نظر در مجلس شورای اسلامی با هدف تغییر و براندازی نظام جمهوری اسلامی باز گذارده‌اند، بی‌خبر از آنند که این هجمه‌های استعماری نیز جز نزد دخمه‌نشینان ریزه‌خوارشان، برای ملتی که دمل چرکین «آژاکس» را در 18 تیر 1378 سر باز شده می‌دید، هیچ رنگ و لعابی ندارد!؟ این جستار در چهارچوب نگرش تحلیلی به بازخوانی «کودتای خاموش» پس از افول حاکمیت مشروطه در ایران و بازیابی سمپات‌های فکری آن در نهان‌خانه فتنه کوی دانشگاه پرداخته است...

در تمامی انقلاب‌های جهان، پس از اینکه به پیروزی رسیده‌اند، جریان برانداز نیز وجود داشته است؛ ولی هیچ انقلابی در دنیا به اندازه انقلاب اسلامی ایران، با جریان‌های برانداز درگیر نبوده است و این موضوع به دلیل ماهیت انقلاب ایران است که با ایجاد نوعی حکومت براساس اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه، راهی جدید به روی بسیاری از مردم دنیا گشوده است. این نوشتار بر آن است هر چند کوتاه، به بعضی از جریان‌های برانداز و راه‌های براندازی علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بپردازد...

خواندن تاریخ چندین مزیت دارد؛ یکی از محاسن آن، این است که انسان در مواجهه با رویدادهایی که در زندگی برایش رخ می‌دهد، دچار اضطراب نمی شود و طوری با آن برخورد می‌کند که گویا پیش از این با آن حادثه برخورد داشته و آن را تجربه کرده است. قرآن کریم برای این که چنین آمادگی را در انسان ایجاد نماید، داستان‌هایی را از امت‌های پیشین برایمان بازگو کرده و از ما خواسته است در آن داستان‌ها بیندیشیم و از آن‌ها درس بگیریم؛ درس‌هایی که می‌تواند چراغ راه امروز و فردایمان باشد و راه برون‌رفت و مواجهه با بحران‌هایی را که به آن گرفتار می‌شویم، به ما نشان دهد. آنچه در طول سال‌های اخیر تهدیدی جدی برای نظام اسلامی به شمار می‌آید، از جنس تهدیدات نرم است. خداوند در آیات کتاب هدایتش، انواع تهدیدات نرم که جوامع انبیای پیشین را تهدید می‌کرد برشمرده و نحوه مواجهه انبیا با آن‌ها را نقل نموده است. در شمار مهم‌ترین این تهدیدها می‌توان از فتنه سامری در روزگار حضرت موسی(ع) نام برد. این نوشتار می‌کوشد با بازخوانی این فتنه بر اساس آیات قرآن، ریشه‌های پیدایش، سیر تحول و فرجام آن را روشن نماید...

تداوم بحران و گسترش آن در برخی مناطق اسلامی همچون لبنان، عراق، افغانستان و برخی دیگر از کشورهای اسلامی، گویای مداخله آشکار غرب در جهان اسلام است. برای مقابله با سیاست‌های مداخله‌جویانه قدرت‌های غربی در مسایل داخلی کشورهای اسلامی، باید ابعاد طرح‌های استراتژیک غرب برای ایجاد گسست و فتنه در جهان اسلام را شناخت. این نوشتار با بررسی ابعاد و گستره برخی از مهم‌ترین حرکت‌های مداخله‌جویانه غرب در جهان اسلام سعی خواهد کرد زمینه مقابل با آن‌ها را هموار سازد...

بی‌شک دشمن‌شناسی از محوری‌ترین مباحث در موضوع دفع و رفع تهدیدها و دفاع از یک ملت به شمار می‌آید؛ چه بسا امت‌هایی که در طول تاریخ در اثر غفلت از دشمنان و فقدان آگاهی و بصیرت لازم سیاسی و اجتماعی، در شناخت توطیه‌ها و اتخاذ مواضع به موقع و صحیح توسط نخبگان و خواص آن جامعه، به سرنوشتی هلاکت‌بار گرفتار شده‌اند. در این راستا، مقام معظم رهبری در نوروز سال 1386 در مشهد مقدس و در تبیین دشمن‌شناسی می‌فرمایند: «ما دو دشمن داریم؛ یک دشمن، دشمن درونی است. یک دشمن، دشمن بیرونی است. دشمن درونی خطرناک‌تر است»...

واژه «فتنه‌گری» مرد و زن نمی‌شناسد. در طول تاریخ مردان و زنان فراوانی بوده‌اند که با رقم زدن فتنه‌های گوناگون، نام خود را در شمار «فتان»‌های روزگار قرار دادند. در این مقال برآنیم تا به صورت مجمل، فتنه‌گری‌های سه تن از زنان فتانه در سه برهه از تاریخ را مورد بررسی قرار دهیم؛ یکی صدر اسلام و دیگری در دو مقطع از تاریخ ایران. در این راه البته می‌شد به دو دوره تاریخی دیگر هم اشاره کرد؛ یکی عصر پیامبران و زنانی از قبیل همسران نوح و لوط که در آیه 66 سوره تحریم صراحتا از فتنه‌گری‌های آنان نام برده شده است و همین‌طور فتانه‌ای به نام «هیرودیا» که دخالت مستقیم در شهادت حضرت یحیی داشت و دیگری دوران تاریخ باستان ایران و وجود زنانی اساطیری همچون «جه»، «پری»، «بوشاسب» و... و حتی اشاره به زنان یهودی و سایر ملت‌ها. با این همه، پرداختن به همه این موارد، مقال و مجالی فراخ‌تر می‌طلبید. از این رو در این تحقق به تریلوژی (سه‌گانه‌ها) ‌فتانه‌های صدر اسلام و تاریخ ایران پرداخته شد تا با بهره‌گیری صحیح از مقال و مجال، گوشه‌ای از «فتانه بازی‌های» فتانه‌های تاریخ را مورد واکاوی قرار دهیم...

«صدایی که شنیدید، صدای پاره شدن یک برگ از دفتر تلفن بود. چون این وظیفه من نیست؛ بلکه وظیفه مسلمانان است که آیات تنفرآمیز را از قرآن پاره کرده و به دور بیاندازند. مسلمانان از شما می‌خواهند جا برای رشد اسلام باز کنید، ولی اسلام جا برای رشد شما باز نمی‌کند. حکومت اصرار می‌کند که شما به اسلام احترام بگذارید، ولی اسلام به شما احترام نمی‌گذارد. اسلام می‌خواهد حکومت کند، ما را مطیع کند و به دنبال نابود کردن تمدن غربی ماست. در سال 1945 نازیسم در اروپا شکست خورد و در سال 1989 کمونیسم در اروپا و اکنون باید ایدیولوژی اسلامی شکست بخورد.» «گیرت ویلدرز» سازنده شبه‌مستند «فتنه»، این‌گونه پیام نهایی خویش را در پایان فیلم به صراحت عنوان می‌کند. پیامی که در کلمه‌کلمه آن غرض‌ورزی و خشونت موج می‌زند و پس از دست بردن فردی به صفحه‌ای از قرآن و شنیده شدن صدای پاره کردن برگی از کاغذ القا می‌شود. پیامی که تنها به دنبال «اسلام‌هراسی» است؛ استراتژی ثابت یک دهه اخیر مغرب‌زمین...