ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 34-35 (اسفند 1388)

اگر بپذیریم که انجام فعالیت تا به نتیجه رسیدن آن در صنعت نفت و گاز در بخش بالادستی و پالایش و پتروشیمی و پایین دستی در زنجیره ای متصل به هم انجام می شود لذا حفظ بخش های مرتبط با هم در این زنجیره اقدامی ضروری است و دانش مدیریتی نیروهای متخصص و با درایت می تواند متضمن آن باشد. اگر اداره کنندگان صنعت نفت در ایران بر این باورند که چرخ عظیم این صنعت بر مبنای نیروی انسانی باتجربه و کارآزموده قرار دارد باید به گونه ای عمل کنند که این سرمایه حفظ و به بهترین وجه ممکن حراست شود. مطمئنا انجام هر برنامه توسعه ای در آینده بر اساس توان و کارکرد این سرمایه بنا خواهد شد و حفظ این مهم ضرورتی انکار ناپذیر خواهد بود.

3،685،058،679،000،000 ریال؛ کل بودجه درخواستی دولت دهم برای سال آینده در همین 16 رقم خلاصه می شود. به زبان راحت تر سه میلیون و 685 هزار و 58 میلیارد و 679 هزار میلیارد دلار و یک خیلی ساده تر اگر هر دلار را 1000 تومان فرض کنیم، حساب دخل و خرج دولت با شرکت ها و بنگاه ها و بانک ها و بیمه ها و دیگر وابستگانش سال آینده دستکم 368 میلیارد دلار می شود که به نظر می رسد با در نظر گرفتن بودجه امسال،30 درصد بودجه دولت بیشتر شده است و 35 درصد آن بودجه عمومی دولت و 65 درصد آن به بودجه شرکت ها و مؤسسات و بانک ها و بیمه های دولتی برمی گردد.

آنچه پیش روی شما مخاطبان گرانقدر قرار دارد، تصویری است از سند بودجه 97 شرکت سودده زیر مجموعه وزارت نفت ایران در سال 1389 ارزیابی ارقام مندرج در بودجه شرکت های سودده زیرمجموعه وزارت نفت و زیر مجموعه چهار شرکت اصلی ملی نفت، ملی گاز، ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی و ملی صنایع پتروشیمی که در این گزارش با عنوان شرکت های نفتی سودده معرفی می شوند، نشان می دهد که از 97 شرکت 68 شرکت باید از دولتی بودن رها شوند و به بخش غیردولتی واگذار شوند.

هرچند برنامه چهارم قربانی شد و دولت نهم رسما اعلام کرد اعتقادی به این برنامه ندارد اما به نظر می رسد کنکاش درباره جهت گیری ها و سیاست های انرژی برنامه چهارم و مقایسه آن با برنامه پنجم بتواند راهگشا باشد، مگر نه اینکه گفته اند گذشته، چراغ راه آینده است؟ اکنون که لایحه برنامه پنجم توسعه از سوی دولت دهم با نهایت تاخیر ممکن به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است و البته علی لاریجانی تا لحظه تهیه این گزارش از انتشار و توزیع این لایحه جلوگیری کرده است تا ابتدا تکلیف پرونده بودجه سال آینده روش شود، فرصت خوبی است تا کارشناسان و نمایندگان مجلس با تامل در مفاد سیاست های انرژی در برنامه چهارم و برنامه های توسعه اول تا سوم، درنگ کنند تا برای سال های 1390 تا 1395 (به عنوان سال های اجرایی شدن برنامه پنجم) چه سیاست هایی را باید برای صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران در بالا دست و پایین دست در نظر بگیرند.

بخش سوم پرونده این شماره «گستره انرژی» به مفاد سیاست ها و جهت گیری های مواد لایحه برنامه پنجم توسعه در محورهایی چون کاهش وابستگی به نفت، سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز، بهینه سازی تولید و افزایش راندمان نیروگاه ها، کاهش اتلاف و توسعه تولید هم زمان برق و حرارت و انرژی های پاک اشاره دارد که می خوانید.

علی احمدی وزیر سابق آموزش و پرورش از سوی مسعود میرکاظمی وزیر نفت دولت نهم میهمان تازه نفتی ها شد و بر صندلی ریاست هیات رئیسه صندوق های بازنشستگی صنعت نفت تکیه زد. صندوق های بازنشستگی صنعت نفت برای نفتی ها البته نه یک صندوق مالی و پولی و سرمایه گذاری که از یک ناموس بالاتر است.

نحوه خصوصی سازی در صنعت حفاری به دلیل پیوستگی مراحل انجام آن از اهمیت زیادی برخوردار است. خدمات متعددی در زمان حفر چاه های توصیفی یا توسعه ای باید در خدمت مجری عملیات حفاری باشد که بدون انجام آن موفقیت در عملیات حفاری امکان پذیر نیست. برای آگاهی بیشتر با دیدگاه های شرکت های خصوصی وارد شده در این عرصه با مهندس "محمود شریفیان" مدیر عامل "شرکت کندوکاو انرژی پارس" که حدود هشت سال است در این زمینه فعالیت دارد گفت وگویی انجام دادیم.

حضور شرکت های خصوصی دردو دهه اخیر از شتاب قابل ملاحظه ای در صنعت نفت ایران برخوردار بوده، البته در سال های اخیر با افت و نوساناتی نیز روبرو بوده است. اما این موضوع باعث نشده که ایده های جدید جهت تشکیل شرکت های توانمند و کارا در عرصه صنعت نفت به فراموشی سپرده شود و خبر تشکیل شرکت های جدید و برگرفته از تجارب قبلی شرکت های فعال در این حوزه هر چند یک بار شنیده نشود.

درست یا غلط، مهم این است که با اجرای قانون مدیریت خدمات کشوری از ابتدای سال آینده کارکنان و مهندسان صنعت نفت ایران هم مشمول این قانون خواهند شد. اما نفتی ها به شدت با اجرایی شدن قانون یادشده در صنعت نفت مخالف هستند. در تازه ترین واکنش معاون وزیر نفت ایران و رییس شرکت ملی نفت ایران هشدار داده است که احتمال مهاجرت برخی از متخصصان صنعت نفت ایران وجود دارد، موضوع چیست؟

یکی از عوامل شناخته شده و موثر در توسعه جوامع که به جرات می توان جزء مهمترین عوامل به حساب اورد، نیروی انسانی آن جامعه می باشد. انسان به عناون موجودی که همواره در پی تجدید و تجدد می باشد و قدیت تفکر و انتخاب دارد، زمینه ساز و هموار کننده اصلی راه توسعه جوامع می باشد. جامعه ای پیروز میدان توسعه و رقابت است که اهمیت این منبع را شناخته و در جهت آموزش و ارتقای دانش آن برآید.

ونزوئلا بزرگ ترین ذخایر نفتی خارج از منطقه خاورمیانه را دارد اما آیا ذخایر ارزی این کشور بالاتر از ایران و عربستان و در صدر جهان قرار می گیرد؟ ارزیابی تازه آمریکا از منابع نفتی ونزوئلا نشان می دهد که ممکن است این کشور دو برابر عربستان سعودی ذخیره نفتی داشته باشد. به نوشته بی بی سی، دانشمندانی که برای مرکز تحقیقات زمین شناسی ایالات متحده کار می کنند.

نخستین نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی خوزستان با حضور حدود 130 شرکت از سازندگان و تولیدکنندگان قطعات و تجهیزات صنعت نفت کشور در روزهای 5-3 بهمن ماه در اهواز برگزار شد. در مراسم افتتاح این نمایشگاه چند تن از نمایندگان مردم خوزستان در مجلس، مدیران دستگاه های اجرایی استان، مدیرعامل و مدیران شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و شرکت های وابسته به وزارت نفت در استان خوزستان حضور داشتند.

افزایش 5/27 دلاری قیمت نفت در بودجه سال 89 نسبت به سال 88 چه توجیهی دارد؟ مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در نقدی بر پیشنهاد 65 دلاری هر بشکه نفت برای بودجه سال اینده دولت می نویسد مقایسه قیمت پایه نفت در بودجه کشورهای تولید کننده نشان می دهد که ایران بالاترین تخمین قیمت نفت را در بودجه سال آینده خود را در میان کشورهای نفتی منطقه انتخاب کرده است.

شرکت های نفتی بین المللی در حال ارزیابی راهبردهای بلندمدت خود در بخش پایین دستی هستند چرا که مانند دهه هفتاد که کنترل خود را بر ذخایر بزرگ نفت خام از دست دادند، نشانه ها حاکی از آن است که ظرف 20 سال آینده سیطره خود را بر بخش پایین دستی نیز از دست خواهند داد. شرکت های نفتی بین المللی نه تنها بازارهای سنتی خود را در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ( OECD ) از دست داده اند بلکه در به دست آوردن سهم حائز اهمیتی در بخش پایین دستی بازارهای رو به رشد آسیا- اقیانوسیه نیز ناکام مانده اند.

باور اینکه از ابتدای سال 1383 تا پایان آذر 1388 بیش از 18 میلیارد دلار بنزین وارد ایران شده است، چندان دشوار نیست؛ اما آیا دولت ایران توانسته است این میزان را در بخش پالایشی خود در کمتر از 70 ماه گذشته سرمایه گذاری کند یا خیر؟ البته قابل حدس زدن است که خیر! دولت نخست محمود احمدی نژاد وقتی دریافت دیگر نمی تواند به واردات بنزین به راحتی دولت های قبل اقدام کند، چاره را در این دید تا در گام نخست بنزین، این اصلی ترین و پرهزینه ترین حامل انرژی مورد مصرف ایرانیان در بخش حمل و نقل را کنترل کند و با اجرای طرح سهمیه بندی بنزین موفق شد از شدت وابستگی ایران به واردات بنزین بکاهد.

گزارش سالانه سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سی.آی.ای) در خصوص 35 کشور برتر تولیدکننده نفت دنیا در سال 2009 میلادی نشان از جابه جایی قدرت دارد. سیا در گزارش خود اعلام می کند: عربستان سعودی با تولید 10 میلیون و 780 هزار بشکه نفت خام و روسیه با تولید 9 میلیون و 790 هزار بشکه در رده دوم، ایالات متحده آمریکا نیز با 8 میلیون و 514 هزار بشکه در روز در رده سوم و ایران نیز با 4 میلیون و 174 هزار بشکه در روز در رده چهارم برترین کشورهای بزرگ تولید کننده جهان قرار دارد.

بدون تردید دولت در جذب سرمایه گذاران خصوصی برای ساخت نیروگاه موفق نبوده است و بیم آن می رود که در پنج سال پیش رو، دولت، خود برای ساخت نیروگاه پیشگام شود تا خاموشی های گسترده در دولت نهم در دولت دهم دیگر تکرار نشود.. در لایحه برنامه پنجم توسعه ایران، پیشنهاد شده است تا به منظور تنوع در عرضه انرژی کشور، بهینه سازی تولید و افزایش راندمان نیروگاه ها، کاهش اتلاف و توسعه تولید هم زمان برق و حرارت، وزارت نیرو موظف شود دو اقدام را به انجام رساند: نخست از محل فروش نیروگاه های موجود یا در دست اجرا، دوم وزارت نیرو باتصویب دولت نسبت به انعقاد قراردادهای خرید تضمینی برق تولیدی از منابع انرژی های نو و انرژی های پاک و نیروگاه های خارج از مدیریت وزارت نیرو اقدام کند.

آمارهای رسمی بانک مرکزی نشان می دهد از ابتدای سال 1357 تا پایان سال 1387 بالغ بر 36 میلیارد و 667 میلیون و 352 هزار بشکه نفت خام از دخایر قابل استحصال نفتی ایران برداشت شده است.بیشترین تولید نفت خام ایران در طول 31 سال گذشته، در سال های 1357، 1384، 1386 و 1385 به ترتیب به میزان، 4.252،4.106، 4.058، 4.051 میلیون بشکه در روز بوده است. کمترین تولید نفت خام ایران در سال های 1360، 1359، 1365 و 1363 به ترتیب با متوسط تولید روزانه 1.441،1.476، 2.176 و 2.371 میلیون رقم خورد.

استفاده از روش های تامین منابع مالی خارجی قرضی و غیر قرضی به خودی خود نشانگر ضعف اقتصادی محسوب نمی شود بلکه راهی برای تسریع حرکت اقتصاد به سوی توسعه پایدار و ایجاد اشتغال بوده و می تواند به عنوان اهرمی برای ثبات توسعه و رشد اقتصادی بکار گرفته شود. به عبارتی قدرت جذب تسهیلات و اعتبارات خارجی از مؤسسات مالی بین المللی و میزان جذب سرمایه های خارجی از سوی کشور میزبان و سرمایه پذیر، یکی از نشانه های سطح استحکام اقتصادی و سیاسی کشور میزبان محسوب می گردد. از آنجایی که نفت در ایران نیروی محرکه صنعت و اقتصاد است، منابع مالی خارجی روش مناسبی برای تامین نیاز ارزی در پروژه های بالادستی صنعت نفت می باشد که نهایتا موجب افزایش تولید، رفاه اقتصادی و بهبود موازنه تجاری و رشد و توسعه اقتصادی کشور می گردد. در این مقاله به ضرورت های جذب سرمایه های خارجی، به عنوان مهم ترین چالش پیش روی صنعت نفت کشورمان، پرداخته می شود.

سرانجام قانون لایحه هدفمند کردن یارانه ها با رویکرد آزادسازی قیمت حاملهای انرژی از فیلتر مجلس و شورای نگهبان گذشت تا دولت در پنج سال آینده اقتصاد ایران را از سرطان پیش رونده یارانه ها نجات دهد. اکنون باید منتظر ماند و دید تا پنج سال آینده تا پنج سال آینده اقتصاد ایران رستگار خواهد شد یا گرفتار؟

نگاهی به آخرین تغییرات مدیریتی انجام شده در وزارت نیرو از زمان نشستن مجید نامجو بر صندلی صدارت نشان می دهد که او بیشتر به جابه جایی مدیران با هدف هماهنگی بیشتر می اندیشد و گمان آن ندارد تا از خارج صنعت برق و آب کشور کسی را برگزیند. پس پربیراه نیست که روابط عمومی وزارت نیرو در واکنش به این جابه جایی مدیران اعلام کند: تمامی جابه جایی های صورت گرفته پس از گذشت چندین ماه از آغاز فعالیت دولت دهم و از بدنه داخلی وزارت نیرو با هدف ساماندهی و هدایت امور در مسیر طبیعی، ارتقاء و افزایش کارایی و تقویت حوزه های یاد شده صورت گرفته است.