فهرست مطالب

شعر پژوهی (بوستان ادب) - پیاپی 2 (زمستان 1388)

فصلنامه شعر پژوهی (بوستان ادب)
پیاپی 2 (زمستان 1388)

  • 216 صفحه، بهای روی جلد: 20,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1389/02/20
  • تعداد عناوین: 8
|
  • احمد امیری خراسانی، نجمه فعال صفحات 1-20
    سعدی درگلستان به دلایل چندی که اولین و مهم ترین آن همان رواج استفاده از آیات و احادیث در نثر فنی است، به گونه ای متفاوت به استفاده از آیات و احادیث پرداخته است.
    حکایت نویسی که خود نوعی داستان با ویژگی هایی مخصوص، خاصه در نثر و کلام سعدی است،گلستان را به صورت نثری با ویژگی های انواع متون داستانی درآورده است. یکی از مهم ترین عناصرکه در واقع از عناصر اصلی تشکیل دهنده ی درام بوده و درحکایات به ابعادگسترده ای دیده می شود، دیالوگ یا مکالمه است؛ لذا آیات و احادیث، مناسب ترین جایی که می توانند درحکایات آورده شوند در خلال گفتگوهاست که به گونه ای کاملا طبیعی در زبان سعدی در میان گفتگوها آورده می شوند و هرگز کلام را از عادی بودن خارج نمی کنند. مکالمه های قرآنی به شکل های مختلف گاه از زبان شخصیت ها و گاه از زبان راوی بیان می شوندکه خود به سه شکل متفاوت در حکایات آمده است. نتیجه ی حاصل به روشنی بیانگر این مطلب است که، میزان کاربرد مکالمه های قرآنی از زبان راوی دارای بسامد بیشتری نسبت به کاربرد آن در مکالمه های دیگر اشخاص بوده است.
    کلیدواژگان: سعدی، نشر گلستان، حکایت و داستان، گفت و گو، آیات و احادیث
  • محمدرضا امینی صفحات 21-46
    در بررسی های سبک شناسی ادبیات فارسی، به طور معمول بحث در کلیات و نظریه پردازی هنوزجای چندانی ندارد و بیشتر به استخراج خصیصه های سبکی، آن هم در حد برجسته کردن ویژگی های لغوی آثار ادبی، پرداخته می شود. مقاله ی حاضر می کوشد با تامل در جوانب نظری مفهوم انتخاب و آستانه ی انتخاب، اهمیت و کارآیی آن را به عنوان عنصری کلیدی در تبیین مسائل مهم سبک شناسی و تطور سبک در ادبیات فارسی، مورد تاکید قرار دهد. براین اساس، نخست این مفاهیم تعریف و تشریح شده است. سپس نشان داده شده که تکیه بر مفهوم محدودیت در مقابل انتخاب تا چه حد در ادراک مسائل سبک شناسی نقش دارد. آنگاه بر مبنای این دو سازه ی بنیادین سبک، یعنی انتخاب و محدودیت و آوردن مثال های متعدد، کارآیی مفهوم انتخاب در سبک شناسی از طریق اشاره به نقش انتخاب در آفرینش ادبی و چگونگی تعامل انتخاب و محدودیت درهر نوع ادبی، نشان داده شده است. اشاره هایی کوتاهتر به تاثیر مفهوم آستانه ی انتخاب در تعیین جهش سبکی و انقلاب ادبی نیز اهمیت و حوزه ی کارآیی این مفهوم را در بررسی های سبک شناسانه و نیز تحولات تاریخ ادبیات نشان می دهد.
    کلیدواژگان: آستانه ی انتخاب، سبک شناسی، نظریه پردازی در ادبیات، تاریخ ادبیات، تحول ادب، جهش سبکی
  • محمدرضا برزگر خالقی، علی بصیری پور صفحات 47-68
    گلشن راز شیخ محمود شبستری (م: 720)، از مهم ترین آثار منظوم عرفانی ایران است. این منظومه، در حدود هزار بیت است که مسایل مهم عرفان نظری را شامل می شود. افراد مختلفی ده ها بار به شرح مثنوی گلشن راز پرداخته اند. یکی از این شروح، شرح حدیقه المعارف می باشد که شجاع الدین آن را تالیف نموده است. وی، با یک واسطه مرید شاه قاسم انوار (م: 830) است و کتاب خود را به ابوالمظفر، شاه قراقویونلو (م: 872) پادشاه هنرپرور قرن نهم، تقدیم نموده است. در این کتاب تمام ابیات گلشن راز (به طرزی عالمانه) شرح شده است.
    این شرح، یکی از بهترین شروحی است که بر مثنوی گلشن راز نگاشته شده و شارح در آن از بیان هیچ نکته ای فروگذاری نکرده است و از این جهت بر بسیاری از شروح گلشن راز برتری دارد و بر شرح لاهیجی اگر نگوییم تقدم فضل، فضل تقدم و بر اکثر شروح معاصر و پیش از خود، تقدم فضل دارد
    کلیدواژگان: شیخ محمود شبستری، گلشن راز، شجاع الدین کربالی، عرفان نظری، ابوالمظفر جهانشاه، همام الدین کربالی
  • سعید حسام پور، عظیم جباره ناصرو صفحات 69-101
    در میان حماسه هایی که پس از شاهنامه ی فردوسی به نظم درآمده اند، «برزونامه» نسبتا رواج بیشتری در میان عامه ی مردم داشته است. طرح داستانی ساده و عامه پسند، زبان روان و خالی از آرایه های دشوار بیانی و بدیعی، زودیاب بودن موقعیت های داستانی، بافت حماسی و سرگرم کننده و... سبب شده است این داستان بیش از دیگر حماسه های ملی و تاریخی پس از شاهنامه در اندیشه ی مردم برخی از مناطق ایران جای گیر شود و با حفظ ویژگی های حماسی خود در ردیف داستان هایی مانند امیر ارسلان نامدار و حسین کرد شبستری، در حافظه ی تاریخی مردم رخنه کند و بماند.
    رواج این متن در گوشه و کنار ایران سبب شده است که در گذر زمان، روایت نخستین این منظومه دست خوش دگرگونی شود و روایت های شفاهی گوناگونی از آن در میان مردم پدیدار شود که گاه با یکدیگر کاملا متفاوت هستند.
    در این جستار کوشش شده است، نخست روایتی شفاهی از این منظومه که در منطقه ی کوهمره سرخی رواج دارد، معرفی و سپس به واکاوی شباهت ها، تفاوت ها و بررسی تطبیقی این روایت و روایت مکتوب و منظوم موجود، پرداخته شود
    کلیدواژگان: برزونامه، روایت منظوم، رستم، برزو، سوسن رامشگر، کوهمره سرخی
  • عباس محمدیان صفحات 103-131
    مکتب شکل گرایی (فرمالیسم)، مکتبی است در نقد ادبی که در اوایل قرن بیستم میلادی، تحت تاثیر فوتوریسم ایتالیایی و نظریات زبان شناسان جوان روسی به وجود آمد و سپس به اروپا و آمریکا رفت و به تدریج در اکثر کشورهای جهان طرفدارانی پیدا کرد. ادیبان و سخن سنجان معاصر ایران نیز از این تاثیر بر کنار نمانده و کم و بیش در نقد ادبی، نظریات فرمالیست ها را به کار گرفتند.
    در میان منتقدان معاصر ایران، آقای دکتر شفیعی کدکنی بیش از دیگران از این مکتب نقد تاثیر پذیرفته و در آثار خود از موازین زبان شناسی و شکل گرایی بهره گرفته و کوشیده است تا راز ادبی بودن یک اثر ادبی را کشف نموده و جلوه های آشنایی زدایی و غریبه کردن کلام را از سخن روزمره ی مردم در آثار گذشتگان و معاصران نشان دهد. دکتر شفیعی؛ همچون فرمالیست ها اعتقاد دارد که: «شعر صرفا حادثه ای است که در زبان اتفاق می افتد.» و زبان شناسی می کوشد تا راز «رستاخیز کلمات» را کشف و اسباب و علل زیبایی کلام ادبی را نشان دهد. به نظر او، ادبیات نوعی کاربرد ویژه ی زبان است که با انحراف از «زبان عملی» و در هم شکستن هنجارهای زبان، از زبان روزمره متمایز می گردد. تاثیرپذیری دکتر شفیعی از مکتب شکل گرایی، تا حد زیادی در سروده های او نیز هویداست
    کلیدواژگان: شکل گرایی، شفیعی کدکنی، زبان شناسی، آشنایی زدایی، فوتوریسم
  • سیدعلی اصغر میرباقری فرد، زهره نجفی صفحات 133-156
    کاربرد شیوه های گوناگون نقد ادبی نو، در متون ادب فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، در حالی که این متون مجال مناسبی برای بررسی نظریه ها و یافتن راه های تازه در تفسیر زبان ادبی به دست می دهد. یکی از روش های نقد، استفاده از نشانه شناسی است. چارلز پیرس، که یکی از بنیانگذاران نشانه شناسی به شمار می رود، نشانه ها را به سه نوع تقسیم کرد:- نمادین: رابطه ی میان دال و مدلول قرار دادی است.
    - شمایلی: رابطه ی دال و مدلول بر اساس شباهت است.
    - نمایه ای: رابطه ی دال و مدلول علت و معلولی است.
    آثار مولانا با توجه به وسعت معنایی، ظرفیت بررسی از دیدگاه های گوناگون را دارد. کاربرد الگوی نشانه شناختی پیرس در زبان مولانا، علاوه بر این که به تفهیم این نظریه و چگونگی استفاده از آن در متون مختلف کمک می کند، می تواند در تحلیل و تفسیر سخنان و اندیشه های این شاعر و عارف بزرگ مفید باشد.
    کلیدواژگان: نشانه شناسی، نشانه ی نمادین، نشانه ی شمایلی، نشانه ی نمایه ای، زبان عرفانی
  • جهانبخش نوروزی صفحات 157-178
    در این گفتار، به سه پرسش که روزگاری ذهن من - و به طور مسلم ذهن بسیاری دیگر را- به خود مشغول ساخته بود، پاسخ داده شده است. پاسخ اول: شناسایی و معرفی کسی است که غزلیات سعدی را به چهار دسته: طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم تقسیم کرده است. پاسخ دوم به این نکته که: علت این تقسیم بندی چه بوده است؟ و پاسخ سوم به این سوال که: چرا آن شخص پاره ای از غزل های ضعیف و عیبناک را از میان نبرده است؟
    کلیدواژگان: سعدی، غزلیات، طیبات، بدایع، خواتیم، غزلیات قدیم
  • محمدحسین نیکدار اصل صفحات 179-206
    در این مقاله، پس از بررسی مختصر اصطلاح تساهل و تسامح و پیشینه ی آن در غرب و فرهنگ اسلامی، با توجه به ارتباط و تاثیر مسایل سیاسی، تاریخی و اجتماعی بر ذهن هنرمند و اثر او، به اختصار دوره ی سیاسی، تاریخی و اجتماعی حافظ توصیف شده است. نگارنده کوشیده است، تساهل و تسامح را از دیدگاه شاعر بر پایه ی سه محور بیان کند؛ محور نخست اندیشه ی حافظ درباره ی گناه است. در این بخش، گناه به عنوان تقدیر الهی، گناه نخستین آدم و حوا، گناه و بخشش آن که محل ظهور رحمت الهی است، بی اثری زهد یا فسق در نظام هستی و نیز نامعلومی پایان کار انسان واعمال او، بررسی می شود. در محور دوم؛ روح تساهل آمیزحافظ و موضوع هایی؛ چون اغتنام وقت، جواز گناه، تمایل به شادخواری و باده زداینده ی گناه، بررسی می شود. در محور سوم؛ نگاه حافظ به زندگی فردی و اجتماعی و ارایه ی الگوی رفتاری برپایه ی سازواری و تساهل (مدارا با دشمنان، نفی خودخواهی، نفی دنیا اندوزی، نفی مطلق بدکاری، کرم پیشگی و مهرجویی و وحدت ادیان) بررسی می شود.
    کلیدواژگان: تساهل و تسامح، حافظ، گناه، وحدت ادیان، رحمت و عفو
|
  • Dr. A. Amiri Khorasani, N. Faal Pages 1-20
    Sadi's use of Quranic Verses and Traditions in Golestan's dialogues is different from his contemporaries. In Sadi's prose, writing anecdotes has a special place and has made Golestan into a prose text with different characteristics of fiction. Dialogues are also used to make the dramatic aspect of Hekāyāt or stories in Golestan. Thus it is the best place to bring in Verses and Traditions to make them blend naturally within the text. Quranic dialogues are uttered in different way through the characters and sometimes through the narrator; so they can be divided into three categories. This study shows that the narrator uses these dialogues more than the other characters.
  • Dr. M. R. Amini Pages 21-46
    In Iran the history of studying the different Persian literary styles begins with Sabkshenasi [stylistics], written by Malek Al-Shoara Bahar. Though by now a lot of books and essays are written, the methodology and structure of the same book still dominates the domain. Almost all of these researches have focused more on the literary and linguistics features of literary works or periods but the most theoretical aspects of the problem are ignored. This evident lack of a theoretical thought and discussion about the style elements is a great obstruction in discovering an appropriate methodology for studying the problem of style in Persian literary works. As one of the first steps to fill these gaps, the present paper tries to demonstrate the great role the concept of “choice” can play. First it is argued how the concept of “choice” and “choice threshold” can be defined and how it can enrich the theoretical aspect of the study of Persian literary style. Then the levels of “choice” and “choice threshold” in a literary work are studied. Finally the possible applicable uses of such a theoretical study in Persian literature are demonstrated. It is concluded that the concept of choice threshold can be applied sufficiently to study more precisely the literary and stylistic changes.
  • Dr. M. R. Barzegar Khaleqi, A. Basirippour Pages 47-68
    Shaykh Mahmud Shabestari's Golshan-e Rāz is one of the most important Persian mystical works. This book contains about one thousand mystical couplets which deal with important theoretical mystical issues. Among the many commentaries which have been written on Golshan-e Rāz, Sharh-e Hadiqat al-Mārif written by Shoja al-Din Korbali enjoys a special place. Korbali dedicated his book to Abol Mozaffar Jahan Shah Qaraquyunlu, the learned king of the ninth century. This book is one of the best commentaries of Golshan-e Rāz and the writer has covered all aspects. It may not be superior to Lahiji's commentary but historically precedes it.
  • Dr. S. Hesampour, A. Jabbareh Pages 69-101
    Among the many epics written after Shahnameh, Borzunameh enjoys more popularity with the public in Iran. With its uncomplicated plot, simple language, and entertaining story it has been intertwined with the people's life and seeped into the memory of people like other popular stories such as Amir Arsalan-e Namdar and Hussein Kord-e Shabestari. The popularity of Borzunameh in different parts of Iran over the years has caused the first version to undergo changes and different oral versions have appeared which are sometimes very different from each other. In this paper an oral version which is popular in Kohmareh Sorkhi is introduced. The differences and similarities of this version with the written version are discussed.
  • Dr. A. Mohammadian Pages 103-131
    Formalism, as an approach in literary criticism, was introduced in the early twentieth century under the influence of Italian futurism and the contribution of young Russian linguists. Later on, it was spread in Europe and America and gradually found advocates in almost all countries of the world. Iranian literary critics and scholars also embraced this new literary school and incorporated a formalistic approach in their literary criticism. Among modern Iranian literary critics, Shafe’ee Kadkani was the strongest advocate of this new critical trend and adopted a formalistic approach as well as a linguistic approach in his writings. He has tried to discover the secret of literariness of a work of art and illustrate aspects of defamiliarization of discourse from people’s everyday language in the literary works of the earlier and modern scholars. He believes, in line with formalists, that “poetry is an event that occurs only in language” and asserts that linguistics tries to find out “the miracle of words” and show the underlying reasons and causes of the beauty of literary discourse. In his view, literature is a type of language use which departs from everyday language through deviations from the “practical language” and deconstructing language norms. The effects of formalism on Shafe’ee’s works could be discerned in his poems to a great extent.
  • Dr. S. A. A. Mir Bagheri Fard, Z. Najafi Pages 133-156
    Modern critical approaches are not frequently applied to Persian texts, while these texts can present a great opportunity to analyze theories and find new ways to comment upon literary language. Charles Sanders Peirce who is considered as one of the founders of semiology has divided signs into three classes: iconic, symbolic and indexical. Molavi's poetry has such great depth of meaning that many approaches can be applied to it. Applying Peirce's theories to Molavi's poetry not only helps with the analysis of Molavi's idea but can also be of help in understanding the application of the theory and how it works.
  • Dr. J. Nowroozi Pages 157-178
    Three questions have occupied my mind—and many others no doubt-- for some time and this paper tries to answer these three questions. The first question is about the identity of the person who divided Sadi's ghazals into four parts of Tayyebāt, Badāye', Khavātim and Ghadim. The second question is about the reasons for this division and my last question concerns those weak and problematic ghazals which have not been excluded.
  • Dr. M. H. Nikdarasl Pages 179-206
    In this article, after a brief review of the term 'tolerance' and its history in the West and the Islamic culture, regarding the interrelationships and the effects of political, historical, and social issues on the artist's mind, a brief account is provided of the Hafiz's political, historical and social era. An attempt is made to scrutinize Hafiz's viewpoint of tolerance from three different perspectives. The first is Hafiz's viewpoint about sin. In this section, sin is viewed as destined by God, Adam and Eve's first sin, the act of God's forgiving sin out of compassion which is the manifestation of God's grace, the insignificance of debauchery in the world, the uncertainty of man's destiny and his actions. In the second section, such subjects as Hafiz's tolerance, seizing the moment to commit sin, tendency to seek pleasure, and drinking as a sin-cleansing factor are discussed. In the third section, Hafiz's view of individual and social life and the provision of a behavioral pattern based on cooperation and tolerance will be investigated. This pattern is based on the compromise with enemies, condemning arrogance, acquisition of wealth and wrong-doing, promoting generosity, compassion and the unity of religions.