فهرست مطالب

فصلنامه روش شناسی علوم انسانی
پیاپی 60 (پاییز 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/07/15
  • تعداد عناوین: 7
|
  • سید حمیدرضا حسنی، مهدی علی پور صفحه 7
    یکی از مشخصات هر پارادایم علمی، موضع آن در قبال چیستی پدیده های اجتماعی و به تعبیر دقیق تر، ماهیت شناسی و هستی شناسی امور اجتماعی به مثابه یکی از پیش فرض های بنیادین علوم انسانی است. در این نوشتار، ضمن بازخوانی پاسخ سه پارادایم عمده در علوم انسانی به این پرسش، به پاسخ «پارادایم اجتهادی دانش دینی» (پاد) پرداخته، آن را تحلیل و تبیین و ویژگی های آن در پرتو پارادایم های رقیب بیان می کنیم.
    از دیدگاه این نوشتار، در پارادایم اجتهادی، پدیده های اجتماعی بر خلاف دیدگاه پوزیتیویستی (که آنها را عینی و مستقل می شمارد.) و بر خلاف پارادایم انتقادی (که آنها را بر پایه زیرساخت های غیر عینی و غیر ثابت تحلیل می کند.) و بر خلاف پارادایم تفسیری (که آنها را ذهنی و غیر مستقل می خواند)، اموری عینی و حقیقی اما غیر مستقل اند. پارادایم اجتهادی ضمن توجه به برخی عوامل انسانی و اجتماعی تاریخی بر آن است که تا حد امکان، عوامل انگیزشی انسانی، اجتماعی و تاریخی را در پژوهش علمی کنار گذارد تا به واقعیت عینی مستقل از آدمیان دست یابد. به نظر می رسد نوشتارهایی از این دست، زمینه عرضه پارادایم جدیدی از دانش را فراهم می سازد و وجوه امتیاز آن را می نمایاند و در نهایت، به تبیین بهتر و مقبول تری از امور انسانی و اجتماعی می انجامد.
    کلیدواژگان: پارادایم پوزیتیویستی، پارادایم تفسیری، پارادایم انتقادی، پارادایم اجتهادی، پدیده های اجتماعی، عینیت، اعتبار
  • علی پای صفحه 31
    اندیشه مربوط به طراحی و تدوین الگویی «ایرانی اسلامی» برای دستیابی به توسعه، مدتی است که در کشور مطرح شده است. در این زمان، برخی نویسندگان و نهادها مقالات و طرح هایی در خصوص مشخصه های چنین الگویی ارائه کرده اند. در مقاله حاضر استدلال می شود که با توجه به آنکه همه الگوهای توسعه در زمره تکنولوژی ها محسوب می شوند و همه تکنولوژی ها به ظرف و زمینه ای که در آن به کار می روند، حساس اند و علاوه بر آن حامل ارزش هایی هستند که طراحان و نیز به کاربرندگان در آنها به ودیعه می گذارند، تکمیل و تدوین یک «الگوی ایرانی اسلامی توسعه» به مثابه یک «تکنولوژی بومی» ممکن است؛ اما نکته مهمی که کمتر به آن توجه می شود، آن است که چنین الگویی (به فرض کارآمد بودن و طراحی عقلانی داشتن)، جز در برخی جزئیات با دامنه محدود، با الگوهای کارآمدی که در دیگر کشورها، برای توسعه به کار می روند، تفاوتی نخواهد داشت. به این اعتبار، یاد کردن از چنین الگویی با عنوان «الگوی ایرانی اسلامی»، عمدتا نوعی «نامگذاری» و فعالیت «زبانی معنایی» است و جنبه واقعی آن چندان برجسته نیست.
    کلیدواژگان: تکنولوژی، الگوی توسعه، علم و تکنولوژی اسلامی و بومی، بن مایه مشترک انسانیت، حساسیت تکنولوژی به ظرف و زمینه و گرانبار بودن آن از ارزش ها
  • مهدی نسرین صفحه 61
    به نظر می رسد اگر موجبیت گرایی درست باشد، یعنی اگر هر رخدادی معلول رخدادهای پیشین خود باشد، آنچه یک عامل انسانی انجام می دهد، معلول رخدادهایی است که بسیاری از آنها، پیش از تولد عامل رخ داده اند؛ به این ترتیب هیچ عاملی در آنچه انجام می دهد، مسئولیت اخلاقی ندارد. از سوی دیگر، اگر ناموجبیت گرایی درست باشد، یعنی برخی از رخدادها تصادفا رخ دهند، باز هم مسئولیتی متوجه هیچ عاملی نیست. رودریک چیزهلم با معرفی مفهوم علیت عاملی سعی دارد راه استدلال دوشاخه ای بالا را سد کند. مطابق نظریه او، هر رخداد ارادی محصول زنجیره ای از رخدادهاست که در نهایت، عامل آن رخداد ایجاد کرده است و خود این عامل معلول چیز دیگری نیست. در این مقاله، پس از بیان نظریه چیزهلم و پاسخ او به برخی منتقدان، ایرادهایی به نظریه او وارد می شود که کفایت این نظریه را به شدت به چالش می کشند.
    کلیدواژگان: اختیار، مسئولیت اخلاقی، موجبیت گرایی، ناموجبیت گرایی، علیت رخدادی، علیت عاملی
  • کیومرث اشتریان صفحه 75
    تجربه عنصر اساسی در دانش ضمنی است که توجه روزافزونی را در سیاست گذاری بخش عمومی به خود جلب کرده است. این مقاله در پی ارائه روش شناسی مستندسازی دانش های ضمنی و تجربیات سیاستی، در سازمان های عمومی، بر اساس ترکیبی از مدل اکتشاف، تنقیح و تجرید با مدل مرحله ای سیاست گذاری عمومی است. در این مقاله نخست، به مبانی روش شناسانه دانش ضمنی می پردازیم و نشان می دهیم که تکثرگرایی روش شناختی، در مقابل پوزیتیویسم، بنیان مناسب تری برای سیاست گذاری خواهد بود. سپس درباره روش شناسی گزارش های مستندسازی بحث کرد و تشریح مسئله تکالیف قانونی، سابقه تحلیلی از اقدامات پیشین، تحلیل و ارائه راه حل و در نهایت ارزیابی نهایی از اجرای طرح، بر اساس شاخص های مورد نظر را مطرح خواهیم کرد. در این مقاله، یک تجربه اجرایی مطالعه شده، جوهره مدیریتی آن کشف و در پرتو نظریه های مرتبط نقادی و تنقیح می شود تا آماده ارتقا به سطحی نظری شود. سپس تجریدی نظری انجام می شود تا مدل مدیریتی مورد نظر فراهم گردد. در پایان، این تجربه در قالب مدل مرحله ای سیاست گذاری عمومی تشریح می شود.
    کلیدواژگان: روش شناسی، پوزیتیویسم، تکثرگرایی روشی، دانش ضمنی، سیاست گذاری بخش عمومی
  • محمدرضا طالبان صفحه 99
    در علوم اجتماعی، بسیاری از فرضیات علی به شکل شرط لازم و/ یا کافی وجود دارند. با توجه به اهمیت این فرضیات لازم است به چگونگی ارزیابی تجربی یا روش های آزمون آنها توجه شود. محققانی که فرضیات علی به شکل شرط لازم و/ یا کافی را به صورت کمی می آزمایند، معمولا توجه ندارند که تکنیک های آماری شان برای آزمون این گونه فرضیات مناسب هستند یا خیر؟ از آنجا که کتاب های درسی در حوزه روش های آماری، به فرضیات شرط لازم و/ یا کافی و چگونگی آزمون آنها اشاره ای نکرده اند، محققان کمی از همان رویه های متعارف آماری که برای فرضیات غیر شرط لازم و/ یا غیر شرط کافی به کار گرفته می شود، برای آزمون فرضیات شرط لازم و/ یا کافی استفاده می کنند. این مقاله نشان می دهد با توجه به ویژگی های فرضیات شرط لازم و/ یا کافی، رویه های متعارف آماری نمی توانند پاسخ های معتبری ارائه دهند؛ به همین سبب ممکن است برای فرضیه شرط لازم و/ یا کافی در تحقیق تجربی، از داده هایی تایید آماری به دست آوریم که یک مشاهده ساده نشان دهد این داده ها از آن فرضیه حمایت نمی کنند.
    کلیدواژگان: شرط لازم، شرط کافی، آزمون های آماری، نظریه نوع شناسانه، مجموعه های فازی
  • فهیمه ابراهیمی صفحه 121
    آزمایش فکری ابزاری ابتکاری است که نقش مهمی در حوزه های مختلف علوم (اعم از علوم عقلی و علوم تجربی طبیعی و انسانی) ایفا می کند. مهم ترین ویژگی این آزمایش ها آن است که بدون داده تجربی تازه ای، ما را به شرایط معرفتی جدیدی می رساند و می تواند نظر ما را در مورد یک نظریه تغییر دهد. درباره نحوه عملکرد آزمایش های فکری، دیدگاه های مختلفی وجود دارند. در این مقاله، ابتدا نمونه هایی از آزمایش فکری و ویژگی های آنها ارائه و سپس دیدگاه استدلالی نورتن تشریح می شود که یکی از مشهورترین دیدگاه ها درباره آزمایش فکری است. در ادامه انتقادات سه تن از منتقدان اصلی دیدگاه استدلالی ارائه شده، در پایان نشان داده می شود با وجود مزایای بسیار دیدگاه استدلالی، نورتن باید نظر خود را مبنی بر اینکه در آزمایش فکری از تجربه فراتر نمی رویم، تعدیل کند.
    کلیدواژگان: آزمایش فکری، پاد آزمایش فکری، استدلال، منطق عام، استدلال استقرایی، تجربه گرایی، افلاطون گرایی
|
  • Dr. Seyed Hamid Reza Hasani, Dr. Mahdi Alipour Page 7
    One of the basic and fundamental questions that certificate every paradigm is “what are social things?” In the other words, what is epistemology and ontology of social things? Indeed, every paradigm of social science and humanities was determined by explaining essence of social things as one of the basic prepositions of social science and humanities.In this paper, we try to express and analyze the viewpoints of three important paradigms of social science and humanities. Next, we will refer to and analyze the viewpoints of paradigm of ejtehadi religious science (PADD). This paper attempts show preference of this viewpoint to other alternatives.
  • Dr. Ali Pay Page 31
    The idea of an Irano-Islamic model of development has been in vogue in Iran in the past few years. A number of writers have written in support of this notion or have tried to produce actual plans to show how it works in practice. In the present paper, I shall argue that all models of development are regarded as technologies and as such are context sensitive and bearers of the values invested in them by either their inventors or their end-users. From here it follows that producing an Irano-Islamic model of development should be, in principle, feasible. Nevertheless, I shall further argue that such a model (assuming that it is efficient and designed rationally), would not differ radically (save minor details) from other efficient and rationally designed models of development used in other countries. The upshot of the argument of the paper is that to call an efficient and rationally designed model of development, which is devised in Iran, an ‘Irano-Islamic Model of Development’ would largely amount to an exercise in semantics rather than a substantive activity.
  • Dr. Mahdi Nasrin Page 61
    It seems that if determinism holds, in other words, if every event has been caused by some previous events, then what an agent does at this moment has been caused by some events prior to the agent's birth. This means that no agent is morally responsible for what he does. On the other hand, if non-determinism holds, i.e. if some events occur randomly without having a cause, then the agents are not morally responsible as well. By introducing the notion of agent causation, Roderick Chisholm tries to escape this dilemma. According to his view, every event has a cause but some events are not caused by other events but by agents which do not themselves have a cause. In this paper, I review Chisholm's theory and his responses to some of the alleged objections. I argue why some of these objections, along with some new objections, undermine the adequacy of Chisholm's position.
  • Dr. Kioomars Ashtarian Page 75
    Tacit knowledge is increasingly becoming important in public organizationsand it is important to document the experiences in order to produce bestpractices. In this article, a methodology to prepare “best practice” isproposed. To do this, the following process is followed:At the first step:(i) the exploration and collection of information from experiences;(ii) the modification of the information; and,(iii) the abstraction of the results from case study’s information;are proposed.At the second step, consequential model of public policy is used for theconversion of information into institutional knowledge.At the final step, to be concrete, a public decision-making based on thatknowledge is discussed in the article: the case of Radio Shahar, a localradio station in Tehran municipality.
  • Dr. Mohammad Reza Taleban Page 99
    Within social science, there are large numbers of causal hypotheses in format of necessary and/or sufficient condition. With respect to the importance of these hypotheses, it is required to pay attention to how we can empirically evaluate and test them. Scholars that proposed necessary and/or sufficient condition and tested them quantitatively, usually, did not consider whether their statistical techniques were appropriate or not for testing this sort of hypotheses. Since, it is impossible to find a statistical methods textbook that even mentions necessary and/or sufficient condition hypotheses and how to test them, quantitative researchers inevitably apply standard statistical procedures allocated to non-necessary and/or sufficient condition hypotheses for assessment necessary and/or sufficient condition hypotheses.This article demonstrates, with respect to special properties of necessary and/or sufficient condition hypotheses, that standard statistical procedures can not provide valid answers for research questions. Hence, in empirical research it is quite possible to get statistically significant results with data that simple visual inspection indicates in no way support a necessary and/or sufficient condition hypothesis.
  • Fahimeh Ebrahimi Tirtash Page 121
    The main object of this writing is a survey of concept and role of thought experiment in science. Thought experiment is an innovative instrument that plays an important role in different areas of science such as physics. The most important feature of these experiments is that in absence of any new empirical data, they lead us to new knowledge or to change our opinion about a theory. There are different views about the function of thought experiment. At the beginning of this writing, some examples of thought experiments and their features have been presented. Then, some of the most famous views on thought experiment have been examined. According to Norton's argument, thought experiment is merely an argument which has a form of narrative. Brown's view has a priori and Platonic view on thought experiment and claims that a correct thought experiment can grasp laws of Platonic world. Although the mentioned views criticize Norton's view from different perspectives, all of them have a common point: thought experiment plays an important role in science and is able to provide us new information about the world.