مجله علوم انسانی
پیاپی 78 (آذر و دی 1388)

این نوشتار، پژوهشی است در نظام آموزشی مصر در دوره ملک ظاهر بیبرس بندقداری که از 658 تا 676 ق بر مصر و شام حکومت کرد. او زمانی به سلطنت مصر دست یافت که مغولان، شرق جهان اسلام را تا شام عرصه تاخت و تاز خود قرار داده و با حمله به بغداد، اضمحلال خلافت عباسی و مآلا نابودی زعیم معنوی مسلمانان را موجب شده بودند. از این رو، وی نخست در نبرد عین جالوت و سپس با انعقاد پیمانهای سیاسی – تجاری با دولتهای متقارن آنان را شکست داد و آن گاه با هدف مشروعیت بخشی به سلطنت خود، یکی از بازماندگان عباسی را در مصر خلافت داد. از این رو مصر، جانشین بغداد و مرکز ثقل فرهنگی جهان اسلام و نیز پناهگاه دانشمندانی شد که در نتیجه حمله مغول فراری، و بدانجا پناهنده شده بودند. سیاستهای تسامح طلبانه وی با پیروان مذاهب اهل سنت و اساس قرار دادن فقه مذاهب اربعه نیز زمینه را برای رشد مهاجران نورسیده فراهم کرد. این پژوهش ضمن بررسی وضعیت آموزش، مراکز آموزشی و علوم متداول، بدین سؤال پاسخ خواهد داد که علل رشد و شکوفایی برخی علوم نقلی چون علوم دینی، کتابت و تاریخ چه بود و چرا شعر، نحو، لغت و نیز علوم عقلی سیر نزولی پیمود.