نشریه زن در توسعه و سیاست
سال دوم شماره 2 (تابستان 1383)

سلامت دختران نوجوان پیش شرط سلامت جامعه آینده است و هر گونه تلاشی برای ارتقای سطح آن بدون توجه به نظریات نوجوانان در مورد مفاهیمی چون آزادی بدون نتیجه خواهد بود. تحقیق حاضر پژوهشی کیفی است که در ان، بحث های مربوط به مفاهیم آزادی و محدودیت جداگانه ثبت و تحلیل شده و در چهار مقوله احساس محدودیت، پیامدهای نامطلوب محدودیت، ضرورت آزادی، و لزوم تبیین معیارهای آزادی و محدودیت ارائه شده اند. تاکید زیاد نوجوانان بر ارتباط سلامت با آزادی/ محدودیت نشان دهنده آرمان گرایی دختران نوجوان است که از ویژگی های این دوره سنی به شمار می رود. از نظر دختران نوجوان، سالم ماندن مستلزم ارائه تعاریف روشنی از آزادی و محدودیت است. آگاهی بیشتر از ویژگی های دوران نوجوانی و شرایط دختران می تواند در افزایش اعتماد و مفاهمه بین پدران و مادران و مربیان و دختران نوجوان مؤثر باشد.

بازار کنونی ایران با انبوهی از جمعیت متقاضی کار روبه روست. گسترش ناکافی فرصت های اشتغال افزایش میزان بیکاری را به دنبال خواهد داشت. فرآیند ایجاد اشتغال نه با تقاضای بیکاران تناسب دارد و نه حتی با تعداد دانش آموختگان دانشگاهی یا جمعیت کشور. در این پژوهش، سیاست های اصلی اقتصادی در سطح کلان و آثار آنها در نیروی کار زنان در بازار کار بررسی و سیاست هایی چون کاهش میزان باروری، گسترش آموزش و پرورش، مهار میزان تورم، خصوصی سازی و رشد اقتصادی به توسعه ظرفیت های کلان اقتصادی منجر می شود اما میزان بیکاری را کاهش قابل توجهی نداده است. میزان باروری در سال های اخیر کاهش قابل توجهی یافته است اما آثار آن در میزان مشارکت زنان چندان چشم گیر نبوده است. افزایش میزان تورم زنان را به ورود به بازار کار تشویق می کند. با افزایش تعداد زنان دارای تحصیلات عالی، بازار کار نمی تواند پاسخگوی نیازهای جمعیت زنان باشد و درآینده ای نزدیک جامعه با بحرانی جدید مواجه خواهد شد: بحران بیکاری زنان جوان تحصیل کرده.

تحقیق درباره مسئله خشونت های خانوادگی، به ویژه همسرکشی، از پژوهش های است که با در نظر گرفتن تنوع ویژگی های فرهنگی / اجتماعی، اقتصادی / سیاسی استان های کشور انجام شده است. در این مقاله یافته های حاصل از بررسی این موضوع در استان سیستان و بلوچستان ارئه می شود. پدیده خشونت – اعم از خشونت اجتماعی و خانگی – که در تمامی جوامع امری رایج محسوب می شود، در سیستان و بلوچستان نیز با توجه به وضعیت جغرافیایی خاص این استان، زندگی قبیله ای، سنتی و شرایط فرهنگی و فقر شدید، ارقام قابل توجهی گزارش می شود. ولی آمار قتل همسران دراین استان، پایین تر از سایر استان های کشور است. خشونت علیه زنان، یکی از مشکلات عمیق اجتماعی است که از درون نظام مردم سالار حاکم بر روابط خانوادگی و اجتماعی بر می خیزد. یافته های این پژوهش، وجود رابطه میان خشونت شوهران با میزان تحصیلات، سابقه خشونت در خانواده و اعتیاد را تایید می کند. زنان این استان با وجود نارضایتی از زندگی مشترک خود، به دلیل وابستگی اقتصادی به شوهر، به زندگی با همسر آزارگر خود ادامه می دهند. همچنین بسیاری از زنان خشونت دیده به دلیل آگاهی از واکنش های مردسالارانه، از شکایت به مراجع قضایی و انتظامی خودداری می کنند.

پیدایش و افزایش خانواده های دو شغله که در آن زن و شوهر هر دو شاغل و دارای درآمد هستند، از تحولات اجتماعی کشور است. این سبک از زندگی خانوادگی به رغم بهره مندی از فواید ترکیب نقش، به دلیل نادیده گرقتن تقسیم سنتی کار در خانواده و نیز پذیرش و ایفای تعهدات بیشتر و جدیدتر، با فشارهایی مواجه است. یکی از این فشارها، تعارض کار / خانواده است که چنانچه مدیریت نشود، می تواند پیامدهای ناخواسته بر انسجام اجتماعی و کارکردهای خانواده و نیز سلامت روانی و اجتماعی اعضای آن داشته باشد. این مقاله ضمن شناسایی تاثیر حمایت اجتماعی به نوان یک منبع مقابله با فشار و سازو کارهای آن، بع انتظارات ناشی از نقش های جنسیتی می پردازد. به همین منظور پژوهشی به روش پیمایشی، با انتخاب نمونه های تصادفی از خانواده دو شغله شهر تهران انجام شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که دلایل بروز تعارض کار / خانواده و انتخاب راه های مقابله با آن، متاثر از الگوی سنتی تقسیم کار جنسیتی است. زنان به برخورداری از حمایت خانوادگی تمایل دارند و مردان حمایت شغلی را برای مقابله با فشار بر می گزینند.

هدف از این مطالعه بررسی وضعیت خانوادگی، اجتماعی و سیاسی زنان در دوره صفویه به منظور شناخت کلیشه های جنسیتی در ابعاد و مقاطع مختلف زمانی است. وضعیت زنان در این دوره با نگاهی تاریخی / جامعه شناختی و با روش مطالعه توصیفی/ تاریخی بررسی می شود تا شاید خاستگاه بسیاری از عقاید و باورهای کلیشه ای جنسیتی در عهد صفویه و حتی امروز که مانع تاثیر روند توسعه در بهبود وضعیت زندگی زنان شده است روشن شود. ناتیج مطالعه نشان می دهد که بعد از حمله مغول و در زمان صفویه، وضعیت عمومی زنان در ایران دستخوش تحول کمتری بوده است. زنان در این دوره از حقوق قانونی، آزادی فردی، ثروت و مالکیت محروم بودند. خانواده ها دختران خود راه عنوان هدیه به حرمسرای شاهان تقدیم می کردند تا بتوانند از این طریق به موقعیت اجتماعی و اقتصادی خاصی دست یابند. بنظر می رسد برخی از کلیشه های جنسیتی آن دوره هنوز ادامه داشته و پیشرفت زنان را محدود می کند.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی اجتماعی اختلالات روانی زنان، به ویژه افسردگی است. این بررسی با استفاده از مدل علی / توصیفی با بهره گیری از روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه در زنان 20 تا 60 ساله ساکن شهر تهران انجام شده است. نتایج بررسی نشان می دهد که بیماری روانی افسردگی در زنان از عوامل متعددی تاثیر می گیرد که در شبکه پیچیده ای از روابط علی با یکدیگر قرار دارند. فشار روانی زنان دارای منشا اجتماعی است و با ساختارها و نظام اجتماعی ارتباطی وسیع و تنگاتنگ دارد. دست یابی نابرابر زنان به منابع ارزشمند در خانواده، تقسیم جنسیتی کار و نوع روابط قدرت در خانواده همراه وضعیت اجتماعی / اقتصادی و متغیرهای مربوط به پیشینه زنان در ایجاد فشارهای روانی در انها نقش مهمی دارد. فرآیند جامعه پذیری زنان بر اساس صفات منتسب به نقش های جنسیتی زنانه مانند داشتن فشار روانی و فقدان خود اثربخشی در زنان، آنان را برای ابتلا به بیماری های روانی، به ویژه افسردگی، مستعدتر می سازد. احساس بیگانگی اجتماعی و دوگانگی آگاهی نیز در مقام عوامل اجتماعی مؤثر در بروز بیماری روانی زنان همبستگی معناداری با افسردگی دارند.

هدف از این مقاله ارائه یافته های یک پژوهش در مورد میزان شیوع و تنوع علائم اختلالات شخصیت شامل سه اختلال اسکیزوتایپال و پارانوئید در بین دانش آموزان دختر دوره متوسطه است که با استفاده از روش تحقیق زمینه یابی از نوع اپیدمیولوژیک(همه گیر شناسی) انجام شده است. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه های سه گانه دوره متوسطه در نواحی پنج گانه آموزش و پرورش اصفهان و ابزار تحقیق، پرسشنامه چند محوری میلون-2 است که در ایران پایانی و اعتبار بالایی دارد. یافته های تحقیق نشان می دهد که شیوع کلی علائم اختلالات جدی شخصیت در بین دانش آموزان دختر دوره متوسطه بیش از 17 درصد است که در این میان، میزان شیوع علائم اختلال جدی شخصیت پارانوئید 4/4 درصد، اسکیزوتایپال 3/0 درصد است. این آمار مربوط به افرادی است که علائم جدی اختلال دارند. گروه دوم افرادی هستند که در صورت فراهم شدن عوامل زمینه ساز، احتمالا آمادگی زیادی برای ابتلا به اختلال شخصیت دارند. بیش از 36 درصد دانش آموزان دختر در این گروه قرار می گیرند که در 9/3 درصد آنها ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، 23/1 درصد اسکیزوئید و 15/1 درصد اسکیزوتایپال مشخص شد.

تفاوت های روان شناختی دختران و پسران به عت تائثیرگذاری آن در جامعه پذیری نوجوانان و آگاهی آنان به نقش های جنسیتی خود اهمیت زیادی یافته است. هدف پژوهش حاضر بررسی این تفاوت هاست که در چارچوب نظریه «طرح واره جنسیتی بم» انجام شده است. گردآوری اطلاعات با استفاده از روش پرسشنامه بوده که بیش از پانصد دانش آموز دبیرستانی آنها را تکمیل کرده اند. مهم ترین یافته های پژوهش بیانگر آن است که باورهای جنسیتی دختران و پسران جوان تفاوتهای زیادی با یکدیگر دارد، چنانکه باورهای جنسیتی پسران در مقایسه با دختران غیر کلیشه ای تر است. دختران بیش از پسران آرزو دارند که در صورت تولد دوباره، جنس دیگری داشته باشند. این مسئله مؤید آن است که دختران کمتر از پسران از جنس خود رضایت دارند. از آنجا که دختران با داشتن صفات و رفتارهای فعال و اجتماعی و پسران با داشتن صفات و رفتارهای عاطفی تر بیشتر مورد انتقاد قرار گرفته اند، به نظر می رسد که کلیشه های جنسیتی همچنان در جامعه اعمال می شود و هر گونه فاصله گیری از این نوع کلیشه ها نوعی ناهنجاری تلقی می شود.

این مقاله ترجمه مطلبی است که از فلیو دیامنتی در کتاب فلسفه اتوپیا به چاپ رسیده است. نویسنده در بررسی خود به واکاری اندیشه های سوسیالیستی به ویژه اندیشه های متفکران سوسیالیستی رادیکال پرداخته است که به حوزه هایی چون کار خانگی، مراقبت از فرزندان، تقسیم جنسیتی کار، روابط جنسی، تقسیم کار اجتماعی و مشارکت سیاسی زنان علاقه نشان داده اند. طرح وبرسی این نظریات به آن دلیل اهمیت دارند که مجریان و کارگزاران عرصه سیاست با تاثیر پذیری از نظریه پردازان درصدد ارائه راهکارهایی برای اجرا و عملیاتی کردن اندیشه های سیاسی بر می آیند. در میان متفکران علوم سیاسی، طرفداران اندیشه های سوسیالیستی با تاکیدی که به برقراری عدالت اجتماعی دارند جایگاهی ویژه را به خود اختصاص داده اند.نظرات آنها در ترسیم آرمان شهرهایی که تصویر می کنند و نقش و کارکردی که برای زنان قائل هستند همواره جالب توجه و تامل برانگیز بوده است زیرا از وجود دوگانگی در اندیشه سوسیالیستی رادیکال پرده بر می دارد. دوگانگی مبتنی بر مزربندی مرد / زن نشان می دهد داشتن اهداف تساوی طلبانه و رادیکال، ضرورتا، ضامن تحقق اهداف فمینیستی نیست و تلاش برای برقراری نظام مالکیت عمومی به فرودستی زنان در خانواده و جامعه پایان نمی دهد.

جهانی شدن، به عنوان پدیده ای فراگیر، حاصل تغییر و تحولات است که همه جوامع بشری را با چالشی بزرگ مواجهه ساخته است. خانواده نیز نهادی اجتماعی است که تحولاتی را تحت تاثیر فرآیند جهانی شدن تجربه است.سؤالی که پاسخگویی به آن هدف اصلی این مطالعه را تشکیل می دهد این است که خانواده معاصر چه تغییراتی را فرآیند جهانی شدن تجربه خواهد کرد؟ و چه چالش ها و فرصت هایی برای خانواده ایجاد خواهد شد؟ نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر آن است که خانواده در عصر جهانی شدن به حیات خود ادامه خواهد داد و از بین نخواهد رفت، اما دگرگونی هایی در الگوهای خانواده و روابط حاکم بر آن ایجاد خواهد شد. مردم شکل های جدید و متنوع تری از روابط خانوادگی را تجربه خواهند کرد. ساخت قدرت در خانواده تغییر خواهد کرد و ساختار پدرسالاری در جوامع در معرض تهدید قرار می گیرد. خانواده، در عصر جهانی شدن، خانواده هسته ای سنتی نخواهد بود. علاوه بر آن، افزایش میزان آگاهی، مشارکت اجتماعی، اشتغال و تحصیلات زنان، جایگاه و موقعیت آنان را در خانواده و اجتماع دگرگون می کند. همچنین، رسانه های ارتباط ملی و فراملی تاثیرات متعددی را بر خانواده تحمیل کرده اند. جهانی شدن، در عین حال که فرصت هایی را برای از بین بردن پدرسالاری و افزایش حقوق زنان ایجاد کرده است، در مقابل چالش هایی در زمینه هویت و ساختار روابط خانوادگی پیش روی جوامع قرار داده است. بنابراین، شناخت ابعاد گوناگونه جهانی شدن و تاثیرات آن می تواند در استفاده از فرصت های مثبت و برخورد مناسب با چالش های رویاروی راهگشا باشد.

هدف این مقاله مطالعه عسر و حرج به عنوان یکی از مواردی است که بر مبنای آن زنان می توانند از دادگاه درخواست طلاق نمایند. به بیان دیگر، در صورتی که ادامه زندگی زناشویی به دلایل مختلف برای زوجه غیر قابل تحمل شود، وی مجاز است از دادگاه رفع پیوند زناشویی را خاستار شود. این امر به صراحت در ماده 1130 قانون مدنی پیش بینی شده است:«در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد وی می تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و درصورتی که اجبار ممکن نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می شود». با توجه به اهمیت عسر و حرج می توان این این پرسش ها را مطرح و مطالعه را بر آن مبتنی ساخت: عسر و حرج درحکم یکی از موجبات طلاق چه جایگاهی در حقوق اران دارد و شرایط اعمال و اجرای آن به چه نحو است؟ به عبارت دیگر، زنان در چه شرایطی می توانند به «عسر و حرج» به عنوان یکی از موجبات طلاق استناد نمایند؟ عسر و حرج با کلیت خود چه مشکلاتی را در عمل به وجود می آورد؟ آیا وضع قاعده عام می تواند پاسخگوی مشکلات باشد یا اینکه مصادیق عسر حرج را باید به طور حصری مورد اشاره قرار داد؟ امری که ضرورت وجود امنیت قضایی در روابط خانوادگی آن را ایجاب می کند. اطلاعات قابل دسترس حاکی از مشکل اثبات عسر و حرج برای زنان و تفسیرهای متفاوت قضاوت از این مفهوم و در نتیجه صدور احکام متفاوت است.