ماهنامه فرهنگ عمومی
شماره 33 (زمستان 1381)

فرهنگ در برنامه های توسعه عنوان گفت و گویی است که با احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره جایگاه فرهنگ در برنامه سوم توسعه اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی شده است.

برنامه ریزی و فرهنگ هر چند از شایع ترین مفاهیم کلیدی هستند, اما چون از صراحت مفهومی لازم برخوردار نیستند ممکن است موجب سوء تعبیر شود که در گفت و گو با دکتر مسعود چلبی ضمن تعریف فرهنگ و برنامه ریزی, برای روشن شدن ابعاد آن موضوعات نرم افزاری مورد هدف در برنامه ریزی و تغییرات آگاهانه و کم و بیشی که از طریق برنامه ریزی امکان دارد, بررسی شده است.

ساماندهی فرهنگی وقتی ممکن است که سه اصل هستی شناسی, هدف شناسی و امکان شناسی به عنوان مبانی اصلی برنامه ریزی در فرآیند توسعه فرهنگی و به صورتی مرتبط با هم در قالب الگوی مشخصی از توسعه مورد توجه قرار گیرد.

درباره برنامه ریزی فرهنگی طی سال های یاد شده از زوایای گوناگون می توان سخن گفت و به برسی وجوه متنوع آن پرداخت. نظر به این که گفتار حاضر که براساس طرح تحقیقاتی برنامه ریزی فرهنگی در ایران که به سفارش دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی انجام گردیده و برای ارایه در گردهمایی ساماندهی فرهنگی کشور آماده شده, از میان رویکردهای مختلف, رویکرد خاصی را مد نظر قرار داده است که بر پایه آن برنامه ریزان کنونی تجاربی برگیرند و دستمایه هایی برای برنامه ریزی فرهنگی در موقعیت کنونی فراهم آورند.

واژه برنامه ریزی فرهنگی مثل واژه فرهنگ کاربرد گسترده ای دارد که با مجموعه ای از وظایف و رشته های مختلف از جغرافیای انسانی گرفته تا سیاست گذاری های اجتماعی و مدیریت عمومی و حتی با برنامه ریزی استراتژیک در پیوند است.

در ایران همانند بسیاری دیگر از کشورها و برنامه ریزی فرهنگی با کارگزاری دولت صورت پذیرفته و همواره جزء مقوم آن تحول در الگوهای رفتاری و گفتاری - اخلاق - بوده است.

شاید برخی تصمیم گیری فرهنگی را به تصمیم گیری پیرامون محصولات فرهنگی منحصر بدانند, مثل تصمیم گیری هایی که به بهبود وضعیت کتاب, کتابخانه, کتابخوانی, فیلم, تئاتر, شعر, موسیقی, نقاشی, مطبوعات و... در جامعه بینجامد.

هنگامی دین و برنامه ریزی مطرح می شود, سوالات متعددی نیز پیش می آید. دین چه جایگاه و نقشی در برنامه ریزی های فرهنگی دارد؟ برای تحقیق دین چگونه باید برنامه ریزی کرد؟ که در این مقاله حچت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی جایگاه و نقش دین را در برنامه ریزی فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار داده است.

برای نظریه پردازی در حوزه فرهنگ, نیازمند اطلاع از مسایل اقتصادی, سیاسی و بین المللی است. آنچه را که پیش رو دارید مشروح سخنرانی آقای مهندس بنیانیان در گردهم آیی راهبردها و رویکردهای ساماندهی فرهنگی است.

آنچه را که پیش رو دارید گزارش کارشناسی است که نتیجه پژوهش در زمینه یازده مقوله مرتبط با سیاست گذاری و برنامه ریزی فرهنگی است که در طی آن به بررسی مفهوم برنامه ریزی و وجه تمایز آن از سایر اقدامات تدبیری, به نقش نهادهای مختلف در برنامه ریزی پرداخته است.

جایگاه دولت در نظام های اجتماعی و محدوده تصرفات و دخالت های منطقی آن در کلیه حوزه های سیاسی, فرهنگی و اقتصادی جامعه از جمله مباحثثی است که افکار و اذهن اندیشمندان و تئوری پردازان علوم سیاسی و اجتماعی را به خود جلب کرده و تاکنون نظرات گوناگون را پیرامون آن مطرح کرده اند.

وقتی از حقوق فرهنگی بحث می شود, ما با دو مفهوم تقریبا مبهم و نامتعینی مواجه هستیم؛ یکی مفهوم حقوق و دیگری مفهوم فرهنگ است. حوزه های حقوقی همچون حقوق کیفری, حقوق خانواده, حقوق بین الملل و حوزه هایی هستند که از مفاهیم روشنی برخوردارند.

با وجود قدمت بحث در مورد فرهنگ, بررسی آن از دیدگاه های جدید, کاملا تازگی دارد. وقتی از برنامه ریزی در رابطه با هر موضوعی سخن می گوییم, منظور ما ایجاد تغییری است آگاهانه در جریان تحول آن موضوع, مطابق خواست و الگوی ذهنی خود برنامه ریز.