فهرست مطالب

مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت) - پیاپی 12 (تابستان 1387)

نشریه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)
پیاپی 12 (تابستان 1387)

  • تاریخ انتشار: 1387/04/01
  • تعداد عناوین: 15
|
  • سید احمد زرهانی صفحه 2
  • مجتبی اعتمادی نیا صفحه 6
    در یافته های همه افراد و جریانهای فکری که تاکنون انسان را به ما هو انسان مورد مطالعه و مداقه قرار دادهاند، به فهرستی از ویژگی های مشترک و یا مشابه میتوان اشاره کرد که در یافتن مختصات وجودی انسان به عنوان موجودی ذوابعاد میتواند منشا گشایش و روشنگری باشد. دراین میان، بدون تردید رواج توافق و تفاهم بر سر این خصوصیات در میان افراد بشر میتواند به تعالی، سازگاری و جهانی آرمانی بینجامد، چرا که همواره نزاع و ناسازگاری در میان آدمیان، سیراب از آبشخور فهم ناکافی از یکدیگر است. در میان این شاخصه ها و مؤلفه ها که هیچگاه هویت آدمی فارغ از آنها متصور نخواهد بود، صیرورت دائمی و حرکت ابدی انسان در بستر تحول و تغییر، یکی از ویژگی هایی است که باید آن را در زمره ذاتیات انسان دانست و اگر کسی براین اساس، آدمی را متن یک حرکت بیسرانجام در خداوند بداند، سخنی به گزاف بر زبان نرانده و برجستهترین شاخصه هویتساز انسان را در تعریف او مطمح نظر قرار داده است. ما انسانها عموما این ویژگی ذاتی و هویتساز را در تعامل با دیگران و قضاوت درباره نیات و عملکرد آنان جدی نمیگیریم و عمدتا با نگاهی قطعیتگرا، وضعیت کنونی دیگران را وضعیت و شرایط همیشگی آنان میپنداریم و از این منظر درباره قضاوت و تعامل با آنان تصمیمگیری میکنیم و از اینرو جهان امروز ما چندان رو به تفاهم و وفاق نمیگذارد و نزاع و کشمکش جزء جدایی ناپذیر جریان زندگی تلقی میشود. ما هنگامی که به تعبیر استاد مصطفی ملکیان، آدمیان را به چشم یک «فرآورده» و نه یک «فرآیند» مینگریم، در فهم و درک شرایط و تصمیمگیری های آنان چندان صائب نخواهیم بود. دقتنظر در لوازم و نتایج چنین رویکردی به روشنی مبین اهمیت فوقالعاده این نظرگاه و تاثیر شگرف آن در بسط بهداشت روانی و ترویج روحیه درک متقابل در میان جوامع بشری است. انسانی که از پس خاکریز چنین بصیرتی دیگران را رصد میکند، علاوه بر احساس آرامش و طمانیه روانی، خود را به برجستهترین اصول اخلاق دینی و انسانی متخلق می یابد و فهم همدلانه و عمیق از هویت انسانی را در خود بارور میسازد. چنین انسانی اگرچه در مقام قضاوت درباره دیگران از ناهنجاری ها، ناراستی ها و ذمایم اخلاق انسانی چشمپوشی نمیکند و آنان را مورد مؤاخذه قرار میدهد و هیچگاه صلابت خود را در تقبیح زشتی ها و تحسین فضیلتها از کف نمیدهد اما همواره ذهن او معطوف این معناست که آدمی نفس یک صیرورت در بستر ابدیت است که در هر بخش از این راه بیسرانجام شرایط و ظهورات خاص خود را دارد و از اینرو قضاوت او درباره دیگران (در صورت تطابق با واقعیت نفس الامری) تنها خاص شرایط کنونی آنان است و بر این اساس، هیچگاه آدمیان را به تیر لعن و نفرین ابدی نمیسپارد و همواره آنان رادر معرض تحول و تجدد می یابد و اینچنین چاشنی محبت و فهم همدلانه، بن مایه همه قضاوتها و تعاملات اوست. این احتیاط و دقتنظر در قضاوت که همواره مطلوب شرایعالهی و آسمانی بوده است، از سوی عارفان مبرز و حکیمان متعمق نیز به عنوان یکی از بایسته های اخلاق انسانی مورد تصریح و تاکید واقع شده است چنانکه دراینباره حضرت امام خمینی(ره) در کتاب شرح چهل حدیث درباب احتیاط در لعن و توهین، مینویسند: «شیخ عارف ما، روحی فداه، میفرمود: هیچوقت لعن شخصی نکنید، گرچه به کافری که ندانید از این عالم [چگونه] منتقل شده مگر آنکه ولی معصومی از حال بعد از مردن او اطلاع دهد، زیرا که ممکن است در وقت مردن مؤمن شده باشد.» بدیهی است که در روزگار ما فراگیری این نوع نگاه در میان انسانها (به ویژه اصحاب دیانت و اخلاق) تا چه حد میتواند از حجم انبوه رنجی که تاکنون در اثر فقدان این نظرگاه در میان اجتماعات بشری پدید آمده، بکاهد و از بروز مضاعف آن ممانعت به عمل آورد. از اینرو هر کس که امروز بر مدار صلح و گفتگو و فهم همدلانه گفتار و کردار آدمیان ره میسپرد، گریزی از آن ندارد که انسانها را همچون سوارانی بر مرکب صیرورت، در بستر زمان و شرایط موجود مورد قضاوت قرار دهد و هیچگاه حکم ابدی بر آنان نراند و همواره متفطن به این حقیقت باشد که همه موجودات و از جمله انسانها پیوسته و ناگزیر به سوی کمال و جمال بینهایت در حرکتند و هیچگاه حقیقتی جز این، نمیتواند وجهه نظر آنان قرار بگیرد گرچه آنان خود از این راز بیخبر باشند و دراین میان، انسان، نفس هیجان رفتن در این راه بیسرانجام است که هیچگاه از حرکت باز نخواهد ایستاد.
  • سیدعلی حسینی فاطمی، رسول عوده زاده صفحه 8
  • علی عطا پیربیک درویش وند صفحه 16
  • یوسف قرضاوی ترجمه: سید نصرالدین فخری صفحه 30
  • مهدی زرین فر صفحه 34
  • ابوالفضل تاجیک صفحه 42
    عارفان از توبه به عنوان یکی از مهم ترین مقامات و درجات سلوک الی الله یاد میکنند، تا جایی که برخی آن را اولین مقام از مقامات سلوک برشمردهاند. توبه به عنوان یکی از مهمترین بایسته های درک احوال و مقامات معنوی، دارای شرایط و ارکانی است که این شرایط و ارکان، متعدد و نیز در مراتب مختلف سلوک دارای درجه بندی های مختلفی است که سالک در هر مرتبه می بایست شرایط پذیرش توبه در آن مرحله را استیفا نماید. از مهم ترین مواردی که در پذیرش توبه دخالت دارد، سعی بر عدم ورود به گناه و معصیت و در صورت ورود، توجه به هتک حرمت حضرت باری تعالی و خروج از آن است که میبایست با عزم بر عدم تکرار و استغفار و کوشش برای جبران گناه و پیراستن ساحت جان از زنگار گناه همراه باشد. نگارنده در این مقاله پس از اشارهای اجمالی به جایگاه توبه در قرآن و روایات، با بررسی تعاریف عارفان در باب مفهوم توبه، به شرایط، انواع و مراتب توبه در منظر اهل معرفت میپردازد.
    کلیدواژگان: توبه، رجوع، مقام، شرایط، ارکان
  • جمال اشرفی صفحه 54
  • صفحه 72
    کنفرانس بین المللی گفتگو به میزبانی دکتر عبدالله بن عبدالحسن الترکی، دبیرکل رابطه العالم الاسلامی و با حضور ملکعبدالله بن عبدالعزیز و بیش از پانصدنفر از متفکران و شخصیتهای بزرگ اسلامی از کشورهای مختلف جهان از جمله حضرت آیتالله هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت، به عنوان میهمان ویژه وحضرتآیتالله تسخیری دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، نمایندگان مجلس، علماء و شخصیتهای بزرگ جهان اسلام در مورخ 46 ژوئن 2008 هجری برابر با 15 17 خردادماه 1387 در مکه مکرمه برگزار گردید. این اجلاس با سخنرانی ملکعبدالله بن عبدالعزیز آل سعود و نیز سخنرانی آیتالله رفسنجانی به عنوان سخنران ویژه در مکه آغاز گردید. آیتالله هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس مجلس خبرگان رهبری به همراه حضرتآیتالله تسخیری دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و هیئت همراه از سوی دکتر عبدالله بن عبدالحسن الترکی دبیرکل رابطه العالم الاسلامی جهت شرکت در این اجلاس دعوت شده بودند. رابطه العالم الاسلامی، سازمان بین المللی اسلامی و مردمی است که به توضیح و تشریح مبانی و تعالیم اسلامی و رفع شبهات وارد شده علیه اسلام، دعوت به دین مبین اسلام و مبارزه با خشنونت، جنگ و گفتگو با سایر فرهنگها و ادیان میپردازد. مقر این سازمان در مکه مکرمه است و دبیرکل کنونی آن دکتر عبدالله بن عبد الحسن الترکی است. این سازمان بر اساس تصمیمی که در کنفرانس اسلامی در مکه و در سال 1381 هجری برابر با 1962 میلادی گرفته شد، ایجاد گردید و به عنوان عضوی در کنفرانسهای اسلامی و جهانی تبدیل شد که از جمله در سازمان تربیت و تعلیم و فرهنگ به عنوان عضو (یونسکو) و سازمان جهانی کودک (یونیسف) به عنوان عضو و در سازمان ملل به عنوان عضو ناظر در شورای اقتصادی و اجتماعی و نیز در سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان ناظر حضور دارد.
    سخنرانی ملک عبدالله پادشاه عربستان ملک عبدالله پادشاه عربستان در مراسم افتتاحیه اجلاس مذکور، خواهان ایستادگی مسلمانان در برابر جهل و افراط گرایی شد. وی در این سخنرانی تصریح نمود: افراط گرایی از جمله مهمترین چالش های امت اسلامی است که در حال حاضر با آن روبرو است. او در این سخنرانی گفت: یکی از مشکلاتی که اسلام به عنوان یک دین حقیقی و مصلحت جو و مدارا با آن مواجه است، تهدید دشمنانی است که خارج از جامعه اسلامی و همچنین در درون جامعه اسلامی، به طور آشکارا ارزشهای اسلام را مورد هدف قرار میدهند. پادشاه عربستان در ادامه از شرکت کنندگان در اجلاس خواست تا به جهانیان ابلاغ کنند که مسلمانان مردمی منصف، درستکار و انسان دوست هستند که میخواهند با جهانیان در صلح زندگی کنند.
    سخنرانی آیتالله هاشمی رفسنجانی آیتالله هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس خبرگان رهبری نیز که در مکه مکرمه به عنوان مهمان ویژه حضور داشتند، طی سخنانی، مشکلات جهان اسلام را واقعی و غیر قابل انکار دانست و یادآور شد: کانون آشوبها و شرارتها در منطقه ما خطرناک شده و فلسطین پنجرهای برای نشان دادن ظالمان و مظلومان است. رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: امروز در غزه ملت مظلوم فلسطین را محاصره کردهاند؛ لبنان دچار تفرقه شده است؛ عراق اشغال شده واشغالگران، دیگر کشورهای منطقه را تهدید میکنند. وی با اشاره به تلاش اشغالگران آمریکایی برای انعقاد قرارداد امنیتی با عراق گفت: آنان با این قرارداد درصدد این امر هستند تا عبودیت دائمی ملت عراق را در برابر خود پایهریزی کنند. وی تاکید کرد: همه ما باید به ملت عراق کمک کنیم تا از خطر اشغال و گرفتاری در آینده و استعمار غیر رسمی نجات یابد که البته باهوشیاری ملت عراق این مهم محقق خواهد شد. رئیس مجلس خبرگان رهبری در بخش دیگری از سخنان خود، اجلاس گفتگو را مقدمهای برای گفتگوی ادیان دانست و خاطر نشان کرد: مسلمانان ابتدا باید با یکدیگر مذاکره کرده و گفتگو نمایند و روی یک مسیر مشخص اسلامی توافق کنند و پس از آن به عنوان نماینده اسلام به گفتگوی با یکدیگر بپردازند. ایشان تعصب را از نشانه های جهل و شنیدن سخنان درست را از نشانه های حکمت و عقل دانست و گفت: افراط و تفریط، موجب جهالت انسان، اما اعتدال انسان را در مسیری قرار میدهد که این امر موجب می گردد تا آراء و دیدگاه های دیگران را نیز بررسی نماید و به آنها احترام بگذارد. وی در ادامه با اشاره به تضعیف جهان اسلام به واسطه وجود اختلافات گفت: متاسفانه در جهان اسلام، انرژی های خود را در درگیری ها با هم اسراف میکنیم که این بدترین نوع اسراف است. وی تدوین میثاق نامهای برای گفتگو را از انتظارات اصلی اجلاس گفتمان مذاهب اسلامی ذکر کردو گفت: مبانی میثاق را باید از قرآن کریم اخذ نمود که اصل اول آن مشورت است. آیتالله هاشمی رفسنجانی 95 درصد احکام را بین مسلمانان مشترک دانست و گفت: من به عنوان یک مسلمان شیعه و اسلام شناس میگویم: مشترکات ما آن قدر زیاد است که نیاز به پرداختن به نقاط افتراقی ندارد. رئیس مجلس خبرگان رهبری در ادامه، اختلافات مسلمانان را حرام و گناه و مذاکره را مستجب و ضروری دانست و تاکید نمود: اختلاف نظر یک نعمت است؛ زیر اگر در فضای عاقلانه و حکیمانه مطرح شود، باعث رشد و پیشرفت میشود. سخنرانی دکتر عبدالله بن عبدالمحسن الترکی دبیرکل رابطهالعالم اسلامی سخنران بعدی افتتاحیه دکتر عبدالله بن عبدالمحسن الترکی دبیرکل رابطهالعالم اسلامی در مکه مکرمه بود که طی سخنانی راه دفاع از اسلام را ارزشهای اخلاقی و فرهنگ اسلامی دانست. وی تاکید نمود که این کنفرانس به مسائل سیاسی نمیپردازد و تنها بستری برای ایجاد زمینه نزدیکی مسلمانان و غیرمسلمانان در جهان به حساب می آید. کنفرانس بین المللی گفتگو در شش جلسه کاری و دو جلسه افتتاحیه و اختتامیه فعالیت خود را آغاز کرد که در این اجلاس، صاحبنظران درباره مسائلی از جمله: شیوه گفتگو؛ ضوابط و شرایط آن؛ آینده گفتگو در سایه اهانتهای مکرر به اسلام؛ گفتگو میان پیروان ادیان؛ فرهنگها و تمدنها به جای برخورد تمدنها با هدف ایجاد روابط مسالمت آمیز میان ملتها به بحث و تبادل نظر پرداختند.
    ریاست جلسه سوم علمی و ارائه مقاله دبیرکل مجمع التقریب آیتالله تسخیری، دبیرکل مجمع التقریب که ریاست سومین نشست علمی اجلاس را بر عهده داشتند، طی ارائه مقالهای به نقش ایمان در ایجاد ارزشهای اخلاقی پرداختند. ایشان در این مقاله، دین را همچنان که شهید صدر تعبیر کردهاند، عامل اصلی حرکت و پیشرفت انسان دانستند و افزودند: تمام ادیان الهی بر دو پایه فطری و سازنده بودن زندگی انسانها بنا نهاده شده اند. دبیرکل مجمعالتقریب سپس در ادامه با اشاره به نقاط مشترک بین اسلام و مسیحیت، تفاهم و گفتگوی بین ادیان را در اموری مانند: حقوق انسان؛ دموکراسی؛ صلح؛ مبارزه با تروریسم؛ دین، ممکن دانست و گفتگوی اسلام و مسیحیت را عاملی تاثیرگذار بر روابط بین تمدنها دانست و در ادامه با اشاره به اینکه اسلام بر پایه گفتگو و تبادل افکار، بررسی و همکاری در زمینه های مشترک و گسترش آنها، پایه ریزی گردیده است، گفتگوی پیامبر اکرم(ص) با مسیحیان نجران را از مصادیق آن دانست. دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در ادامه افزود: همه ادیان، اصل دعوت به گفتگوی منطقی را پذیرا هستند و از آنجا که ادیان، روح تمدنها را تشکیل میدهند بنابرانی، گفتگوی آنها با یگدیگر زمینه را برای گفتگوی اصیل تمدنها در عرصه های مختلف زندگی هموار میسازد و آن را به سمت هرچه انسانی تر شدن سوق میدهد. ایشان در پایان، گفتگو را اقتضای همپیوندی و وحدت سرنوشت جامعه بشری دانستند و یادآور شدند که با وارد نمودن ارزشهای انسانی در عرصه گفتگو، میتوان به تعمیق و اثرگذاری این مقوله قوام بخشید.
    بیانیه اختتامیه در بیانیه اختتامیه این همایش، گفتگوهای عمیق به منظور بهرهگیری از مشترکات انسانی، ضرورتی برای همکاری های مشترک خوانده شد که ضمن بررسی طرح گفتگو، رفع مشکلات مسلمانان و جهان اسلام براساس ارزشهای مشترک و همزیستی مسالمت آمیز، مورد توجه قرار گرفت. شرکت کنندگان در این همایش خواستار وحدت جایگاه اسلام در قبال گفتگو شدند و از شوراهای جهانی همانند انجمن جهانی مسلمانان خواستند تا درصدد اجرای این برنامه ها برآیند. این شورا باید کار هماهنگی موسسات گفتگو و کمیته های مرتبط را براساس گفتگو، اشتراکات انسانی، منافع متقابل، همزیستی مسالمتآمیز، عدالت و امنیت اجتماعی میان ملتها و تمدنهای مختلف را به عهده گیرد و براساس آن با تعرضات معاصر مبارزه و فرهنگ گفتگو در جوامع اسلامی و اهتمام به انتشار کتابها و ترجمه های مختلف را مورد توجه قراردهد.
  • صفحه 86