نشریه علوم زمین
پیاپی 45-46 (پاییز و زمستان 1381)

کانسار فلورین، روی، سرب و باریم میلاکوه - تویه در 45 کیلومتری جنوب باختری دامغان واقع شده است. سنگ در برگیرنده ماده معدنی، دولومیتهای بخش بالایی سازند سلطانیه است. ماده معدنی در این دولومیت ها در رخساره های خاص کانه دار، در 4 افق مشخص قرار گرفته است. رخساره های کانه دار بترتیب قدیم به جدید عبارتند از: رخساره دولواسپاریت اسپارستون که رخساره در برگیرنده افق I ماده معدنی است و پاراژنز آن Zn(Pb-F-Cu-Ba) می باشد. عنصر روی، ماده معدنی غالب در این افق (افق اقتصادی) است. رخساره دول میکرواسپاریت دولواسپاریت رخساره در رگیرنده افقهای II و III ماده معدنی است و پاراژنز غالب آن F-Pb(Ba-Cu) می باشد. فلورین در افق II اقتصادی بوده و قابل بهره برداری است. حضور رخساره توف برش دگرسان شده که با کانه زایی فلورین همراه است، ویژگی شاخص افق III ماده معدنی است. رخساره های دولواسپاریت تیغه ای (Laminated)، چرت خاکستری تیره و دولومیکریت اکسید آهن دار، رخساره های اصلی کانه دار افق IV ماده معدنی می باشند. پاراژنز غالب این افق F-Pb بوده و ویژگی بارز آن، افزایش شدید میزان سیلیس است. محیط تشکیل رخساره های کانه دار و دیگر رخساره های بخش فوقانی سازند سلطانیه در منطقه میلاکوه تویه، پهنه جزر و مدی می باشد. کانی شناسی کانسار میلاکوه تویه ساده بوده و شامل فلورین، باریت، گالن، اسفالریت، پیریت، کالکوپیریت، سروزیت، اسمیت زونیت، هیدروزنسیت، مالاکیت، آزوریت، دولومیت، کوارتز و کلسیت است. بافت ماده، معدنی به صورت تیغه ای، دانه پراکنده، ریتمیت های تبلور دیاژنتیک، ژئود مانند، جانشینی، متمرکز در استیلولیت، پر کننده حفرات و برشهای انحلالی و پرکننده شکستگی ها و فضاهای خالی است. مطالعه شکل ماده معدنی، ساخت و بافت و پارازنز کانه ها و کانی ها حاکی از آن است که ماده معدنی در 4 مرحله: 1 - رسوبگذاری 2 سخت شدگی آغازین (Earlyu dagenesis)؛ 3 سخت شدگی تاخیری(Late diagenesis)؛ 4- بالا آمدگی و رخنمن در سطح زمین تشکیل و تمرکز یافته است. مرحله نهائی تشکیل ماده معدنی حاصل تحرک نسلهای رسوبی دیاژنتیک و تمرکز آن به صورت اپی ژنتیک در فضاهای خالی، گسلها و شکستگی ها همراه با فرآیندهای مربوط به هوازدگی و سوپرژن می باشد. عمده فعالیت های معدنکاری در منطقه بر روی انواع سخت شدگی تاخیری و اپی ژنتیک است. مطالعه سیالات درگیر بر روی انواع سخت شدگی فلورین گویای شوری نسبتا بالای سیالات درگیر(5±23.45 درصد وزنی معادل نمک طعام) و همچنین درجه همگون شدگی نسبتا بالای (5± 211 درجه سانتیگراد) آنها است، در حالیکه تمرکزهای گسلی فلورین درجه همگونی شدگی کمتری (5±134 درجه سانتیگراد) نسبت به تمرکزهای سخت شدگی نشان می دهند. بررسی های انجام شده و وجود شواهدی از قبیل مشاهدات صحرایی، شکل ماده معدنی، قرار گیری افق های کانه دار در رخساره های کربناتی ویژه، ساخت و بافت ماده معدنی در مقیاس های مختلف، گسترش ناحیه ای افق های کانه دار، نوع محیط رسوبی (پهنه های کشندی)، پاراژنز کانه و مطالعه سیالات درگیر همگی گویای قرارگیری کانسار فلورین، روی، سرب و باریم میلاکوه تویه در ردیف کانسارهای MVT غنی از فلورین (F-rich MVT) می باشد.

در این نوشتار ویژگی های لرزه زمینساختی گستره مشهد نیشابور برای دستیابی به خطر زمینلرزه گسلش مورد بررسی قرار گرفته است. وجود گسله های کواترنری کشفرود و سیستم گسله های شاندیز پیروامون مشهد و گسله نیشابور در نزدیکی شهر نیشابور و روی ندادن زمینلرزه ای بزرگ در سده بیستم در این دو شهر نکته ای جدی است. برای دستیابی به خطر زمینلرزه در گستره مورد بررسی با استفاده از برنامه رایانهSeisrisk II، نقشه های خطر برای احتمالات و دوره های زمانی مختلف بصورت خمهای همشتاب ارایه شده است.

حوضه آبریز سنگرد واقع در بخش مرکزی استان خراسان از سه زیر حوضه باختری، جنوبی و خاوری تشکیل شده است. گستره مورد بررسی از نظر تغذیه کننده ناحیه از نوع مآندری با بار بستر ماسه ای گراولی با کانال متغیر می باشند. وجود واحدهای سنگی رسوبزا نظیر شیل و مارن و بارندگی های فصلی موجب فرسایش شدید در منطقه شده است. مطالعات رسوب شناسی نشان داده است که رسوبات رودخانه ای بیشتر از نوع sG, msG, gS, gmS است که به طور عمده به سمت پایین دست از گراول ماسه ای به ماسه گلی گراولی تغییر اندازه می دهد. همچنین این مطالعات منجر به شناسایی 9 رخساره سنگی (3 رخساره گراولی، 4 رخساره ماسه ای و 2 رخساره گلی) در توالی های تشکیل شده در رودخانه های منطقه شده است. وضعیت خاص زمین شناسی به ویژه سنگهای سست رسوبی منجر به تولید مقدار زیادی رسوب شده است که به سرعت باعث پر شدن مخزن سد و کاهش طول عمر مفید آن می گردد. با تغییر شرایط هیدرولیک کانال ها و کاشت گیاهان شورپسند می توان از تولید و حمل رسوب به مخزن سد جلوگیری نمود.

بر اساس یافته های سینماتیک با مقیاسهای متفاوت در پهنه های گسل کواترنری در نیمه جنوبی البرز خاوری و با استفاده از روش های نوین تحلیل لغزش گسل که در آن، وضعیت سطح ها و بردارهای لغزش فاکتور شکل بیضوی تنش، جهت های تنش های اصلی و زاویه اصطکاک داخلی توده سنگ دخالت دارند، میدان تنش کواترنری در منطقه مورد مطالعه بازسازی گردید. موقعیت تنش های σ3, σ2, σ1 برای داده های اولیه (دوران نیافته) به ترتیب 091o/11o, 332o/67o, 184o/20o و برای داده های دوران یافته به ترتیب 077o/08, 232o/82o, 346o/04o تعیین شد. شکل بیضوی تنش نیز بر مبنای فاکتور شکل [R=(σ2- σ3)/(σ1- σ3)] تعریف شده توسط Angelier (1975) تعیین گردید. مقدارR برای همه محدوده های در حدود 5/0 و نوع دگرریختی، ترافشاری (Transpressional) چپبر با مولفه کوچک شاغولی به دست آمد. این نتیجه، نشان از وجود میدان تنش با جهت σ1رو به شمال و در نتیجه حرکت رو به شمال پوسته در این پهنه از کشور دارد. نتیجه به دست آ‚ده با نتایج به دست آمده از سایر روش ها مانند ساز و کار کانونی زمینلرزه ها سازگاری خوبی دارد.

واحد رسوبی بیوژنیک سازند روته با ناپیوستگی هم شیب بر روی واحد آواری سازند دورود و در زیر یک افق تخریبی لاتریتی واقع در حد فاصل سازنده های روته و الیکا نهشته شده است. ستبرای این توالی 160 متر اندازه گیری شده است. رسوبات کربناته این سازند بطور عمده تحت تاثیر دیاژنز فریاتیک متئوریکی در یک سیستم نیمه بسته (Semi closed) قرار گرفته است. با توجه به توزیع عناصر اصلی و فرعی و گستره ایزوتوپی اکسیژن 18 و کربن 13 نهشته های کربناته این سازند قابل مقایسه با آهکهای ساب پولار (Subpolar) پرمین تاسمانیا در استرالیا است. این انطباق می تواند به دلیل شباهت بین مینرالوژی سازند روته با محدوده آهکهای کلسیتی پرمین تاسمانیا باشد.
مقادیر ایزوتوپ اکسیژن و کربن مربوط به نمونه های آهکی سازند روته درون محدوده براکیوپودهای پرمین با عرض جغرافیایی کم تا متوسط واقع شده است که می تواند به دلیل مینرالوژی کلسیتی مشابه باشد. محدوده درجه پارینه دما بر اساس سنگین ترین مقدار ایزوتوپ اکسیژن 18 و با در نظر گرفتن مقدار ایزوتوپ اکسیژن 18 آب دریای پرمین برابر -2.8%oVPDBبین 27 تا 34.5 درجه سانتی گراد تعیین شده است. بر اساس مطالعات آزمایشگاهی تعداد 9 میکروفاسیس (مادستون تا گرینستون) تشخیص داده شده است که در سه محیط دریای باز، سد و لاگون بر جای گذاشته شده اند. رخساره مربوط به پهنه جذر و مدی در این سازند به علت رخداد فرسایشی مشاهده نشده است.
با توجه به تجزیه و تحلیل شیمی رخساره ها، رخساره های مربوط به محیط لاگونی و بخش پشت سدی به دلیل داشتن اجزای متشکله اسکلتی بیوتیک (Biotic) آراگونیتی بیشترین تمرکز Sr و توزیع متوسط عناصر Fe, Na و Mn را نشان می دهند. در رخساره های دریایی باز میزان عناصرNa،Fe، Mn افزایش و تمرکز عنصر Sr کاهش می یابد. بیشترین تمرکز Mg متعلق به رخساره هایی با وفور جلبک های قرمز (Red agae) می باشد.

اولین ناحیه مورد بررسی (منطقه پالند)، در دامنه شمالی سلسله جبال البرز در فاصله 30 کیلومتری جنوب شهر زیر آب قرار دارد. ستبرای نهشته های تریاس بالا در این ناحیه حدود 200 متر می باشد که به طور عمده از تناوب سنگهای کربناتی و شیل تشکیل شده است. سازند غیر رسمی پالند به سبب فقدان میکروفسیل و ماکروفسیل های جانوری برای اولین بار تنها بر مبنای موقعیت چینه شناسی به تریاس بالا نسبت داده شده است. با مطالعات پلینولوژیکی صورت گرفته بر روی این نهشته ها توسط مولفین، بر اساس حضور گونه Rhaetogonyaulax rhaetica سن بخشهایی از این سازند نورین بالا رتین پیشنهاد گردید. حضور پالینومورفهای دریایی در سازند پالند نشان دهنده محیط رسوبگذاری دریایی، در زمان تریاس پسین، در این ناحیه می باشد. برش دیگری که مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته، قاعده گروه شمشک در منطقه گلندرود می باشد. روستای گلندرود در دامنه شمالی سلسله جبال البرز و در 16 کیلومتری جنوب رویان (علمده سابق) قرار دارد و نهشته های تریاس بالا در این ناحیه بیش از 600 متر ستبرا داشته و به طور عمده از تناوب سنگهای کربناتی وشیل جگری رنگ در قسمتهای تحتانی و نیز تناوب شیل خاکستری و لایه های تیغه ای سنگ ماسه ای در قسمت های فوقانی تشکیل شده است. به منظور مطالعات پالینولوژیکی بر روی قسمتهای تحتانی و نیز تناوب شیل خاکستری و لایه های تیغه ای سنگ ماسه ای در قسمت های فوقانی تشکیل شده است. به منظور مطالعات پالینولوژیکی بر روی قاعده گروه شمشک در منطقه گلندرود، تعداد 30 نمونه سنگی برداشت شد و مورد مطالعه قرار گرفت. با استفاده از پالینومورفها یک سوپر زون،Duplexisporites problematicus و سه پالینوزون شناسائی و تفکیک گردید که از پائین به بالا عبارتند از:بایوزن I،Enzonalasporites vigens با سن نورین پیشین تا میانیبایوزون II،Vitreisporites pallidus با سن نورین میانی تا پسینبایوزون III، Concavisporites kermanense با سن رتین پیشینحضور پالینومروفهای دریایی در این نهشته ها، معرف محیط رسوبگذاری دریایی، در زمان تریاس پسین، در ناحیه گلندرود می باشد.

شناخت ویژگی های ژئوتکنیک لرزه ای آبرفتها به منظور بررسی اثرات ساختگاهی و ریزپهنه بندی لرزه ای مناطق شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. مطالعه خصوصیات ژئوتکنیکی و دینامیکی آبرفتهای محدوده جنوب تهران با وسعت 480 کیلومتر مربع و در محدوده مختصات جغرافیایی 35 درجه و 34 دقیقه الی 35 درجه و 42 دقیقه شمالی و 51درجه و16 دقیقه الی 51 درجه و 32 دقیقه خاوری، موضوع تحقیق حاضر بوده است. تاثیر فرآیندهای آب و هوایی از یک سو و فعالیتهای تکتونیکی جوان از سوی دیگر سبب بر جای گذاشته شدن رسوبات آبرفتی متنوع در دشت تهران شده است. خصوصیات زمین شناسی عمومی آبرفتهای گستره تهران توسط محققین زیادی مورد مطالعه قرار گرفته است. با اینحال و علیرغم انجام فعالیتهای عمرانی و حفر گمانه های اکتشافی متعدد در این آبرفتها، ویژگی های ژئوتکنیکی و ژئوفیزیکی آنها بویژه در مقیاس منطقه ای کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعه حاضر با تلفیق داده های ژئوتکنیکی حدود 700 حلقه گمانه با اعماق 5 الی 100 متر و اطلاعات لرزه ای بدست آمده از کاوشهای ژئوفیزیکی در 57 نقطه از نواحی جنوبی دشت تهران، 15 مقطع ژئوتکنیک لرزه ای دو بعدی از آبرفتهای جنوب تهران تهیه گردیده است. در این مقاطع که بصورت خاوری باختری و به فاصله یک کیلومتر از همدیگر تهیه شده اند، ویژگی های دینامیکی و ژئوتکنیکی لایه های اک و روند تغییرات این پارامترها در اعماق مختلف نشان داده شده است. بررسی مقاطع مذکور نشان می دهد که عمق سنگ کف لرزه ای از شمال به جنوب منطقه افزایش یافته و خاکهای منطقه از نظر بافت و سرعت موج برشی از تنوع بیشتری برخوردار می شود. همچنین تاثیر گسل شمال ری و ادامه گسل شمالی جنوبی پونک در تغییرات بوجود آمده در عمق سنگ بستر لرزه ای و سطح آب زیرزمینی در مقاطع تهیه شده قابل توجه می باشد.