نشریه ایراس
سال پنجم شماره 5 (پاییز و زمستان 1388)

یکی از حوزه های ورود به مسایل بین المللی، بررسی تهدیدات، آسیب ها و چالش های فراروی واحدهای سیاسی در نظام بین الملل است. پیش بینی روند تحولات منطقه ای بدون در نظر گرفتن متغیرهای دخیل از جمله ساختار درونی واحدها، تعاملات منطقه ای و فرامنطقه ای، تاثیرگذاری و نقش آفرینی بازیگران خارجی، توزیع قدرت در نظام بین الملل و همچنین چالش های فراروی کشورها امکان پذیر نمی باشد.
هدف این نوشتار توجه به برخی از عناصر بی ثباتی و تهدیدآفرین در منطقه اوراسیا با توجه به مضامین تهدیدات و امنیت نرم می باشد. هرچند اهمیت حوزه اوراسیا و دامنه وسیع آن که شامل جمهوری های تازه استقلال یافته ای با مشکلات بی شمار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می شود، مطالعات و تحقیقات دقیق و گسترده ای را می طلبد، با این حال اهمیت طرح نکات مهم و قابل توجه-حتی به اختصار- همچنان باقی است.

رهبران و نمایندگان دولت های عضو اتحادیه اروپا و نمایندگان مختلف این اتحادیه به همراه رهبران و نمایندگان شش کشور ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، بلاروس، مولداوی و اوکراین در تاریخ 7 می 2009 در پراگ گردهم آمده و اعلامیه مشترکی را تحت عنوان «مشارکت شرقی» امضاء کردند. بطور کلی اقدام اتحادیه اروپا در معرفی ابتکار مشارکت شرقی با هدف جذب سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه صورت می گیرد و به نوعی جاده صاف کن عضویت کشورهای منطقه در ناتو می باشد. مشارکت شرقی از لحاظ استراتژیکی، به منظور موفقیت در دستیابی به اهداف ثبات و رفاه در اروپای شرقی و قفقاز، در شکل کنونی اش به قدر کافی قوی نیست. تا زمانی که اتحادیه اروپا موضع واحدی در قبال روسیه نداشته باشد، کل طرح مشارکت شرقی در دراز مدت در خطر خواهد بود. روابط روسیه و اتحادیه اروپا مهمترین متغیر تاثیر گذار بر ابتکار مشارکت شرقی خواهد بود و موفقیت یا شکست این ابتکار بستگی به پیشرفت صورت گرفته در روابط روسیه و اتحادیه اروپا دارد.

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر 1991، تغییرات عمده ای را در سطح جهان از جمله در حوزه دریای خزر پدید آورد. یکی از مسائلی که پس از فروپاشی شوروی در حوزه دریای خزر دچار دگرگونی شد، مساله رژیم حقوقی این دریا بود. تا قبل از فروپاشی شوروی، رژیم حقوقی این دریا بطور مشخص بر پایه دو قرارداد 1919 و 1940، قرار داشت؛ اما پس از فروپاشی شوروی و با ظهور سه کشور جدید در حاشیه این دریا، ضرورت بازنگری و تحول در رژیم حقوقی این دریا نمایان شد. در این مقاله کوشش شده است که با رویکرد توصیفی – تحلیلی، موضع گیری های کشورهای ساحلی دریای خزر در مورد رژیم حقوقی این دریا پس از فروپاشی بررسی شده و با توجه به این موضع گیری ها، علل عدم دستیابی به یک توافق پایدار تحلیل شده و سپس با توجه به تحولات صورت گرفته در این حوزه در چند سال اخیر، راهکاری جهت حل این مناقشه ارائه شود.

مقاله حاضر در پی تحلیل مساله امنیت انرژی و آسیب پذیری اتحادیه اروپا در خصوص انرژی های هیدروکربنی نفت و گاز می باشد. به باور نگارنده، هم اکنون انرژی یکی از اصلی ترین نگرانی های اتحادیه ی اروپا می باشد. این مقاله ضمن برشمردن چالش ها و تنگناهای فراروی اتحادیه ی اروپا در زمینه واردات نفت و گاز، تلاش دارد تا نقش ایران را در استراتژی امنیت انرژی اروپا مورد واکاوی و تحلیل قرار دهد.

ادبیات همواره یکی از راه های شناخت تاریخی و فرهنگی ملت ها از یکدیگر بوده است. قرن بیستم که آبستن حوادث و رخدادهای کوچک و بزرگ تاریخی و سیاسی بود، در مسیر خود ادبیات را با تغییر و تحولات زیادی مواجه ساخت و در نتیجه پیدایش جریان ها و ایدئولوژی های مختلف، آثار بسیار متفاوتی با رویکردهای مختلف به وجود آمدند که ادبیات قرن نقره ای را از ادبیات قرن طلایی (قرن نوزدهم) کاملا متمایز ساختند. آشنایی با تاریخ ادبیات روسیه به خصوص در عصر حاضر، به ما این امکان را می دهد تا بتوانیم بهتر و عمیق تر وقایع اجتماعی و فرهنگی این سرزمین را مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم. با توجه به حجم اندک مقالات در زمینه ادبیات قرن 20 و 21 و به خصوص تحولات ادبی این دوران، کوشیده ایم تا نمایی کلی از ساختار ادبیات قرن بیستم، با تمرکز بر سه دهه اخیر قرن 20 و آستانه قرن 21 ارائه شود.

منطقه قفقاز یکی از قدیمی ترین مراکز تمدن بشری است و اقوام گوناگون با زبانها و ادیان مختلف در قفقاز زندگی می کنند. به نوشته استرابو، در حدود دو هزار سال قبل حدود 70 قبیله، در این منطقه زندگی می کردند. هزار سال پس از استرابو، مسعودی جغرافیدان مسلمان در «مروج الذهب» می نویسد: تعداد گروهای قومی در قفقاز آنقدر زیاد است که گاه مردم، زبان روستای مجاور را هم در نمی یابند. در حال حاضر در این منطقه حدود 50 گروه قومی وجود دارد که به سه خانواده زبانی تقسیم می شوند: خانواده زبانهای قفقازی، هند و اروپایی و آلتایی.
تنوع قومی در منطقه قفقاز در نوع خود بی نظیر است و درست به همین دلیل است که از این منطقه با عنوان موزائیک اقوام یاد می شود. پیچیده ترین وضعیت در منطقه مربوط به قفقاز شمالی است. این منطقه با دارا بودن بیش از 19 گروه قومی و محلی و نیز عده قابل توجهی از افراد روس تبار و نیز اقلیت های قزاق، نوگای و برخی گروه های دیگر به یکی از متنوع ترین مناطق جهان از نظر زبانی و قومی بدل شده است. البته این سخن به این معنا نیست که قفقاز جنوبی، فاقد این تنوع قومی هست بلکه اقلیتها زیادی در این منطقه وجود دارند و در مواقعی باعث بروز مشکلات جدی- نظیر خطر تجزیه طلبی- دراین کشورها شده است که آخرین نمونه آن را می توان در بحران گرجستان با روسیه که در پی حمله گرجستان به اوستیای جنوبی صورت گرفت، مشاهده کرد.
پژوهش حاضر قصد دارد با تمرکز برموضوع تنوع قومی در قفقاز و اشاره به نقش عوامل موثر در این تنوع، در نهایت به بررسی همزیستی مسالمت آمیز این اقوام در طول سالیان دراز در منطقه قفقاز بپردازد.

در آستانه برگزاری مرزبندی ملی در سال 1924، پان ترکیست ها تاجیک ها را به عنوان قدیمی ترین مردم بومی آسیای میانه قبول نداشتند. به تصور آنها تاجیک ها بخارا، سمرقند، خجند، فرغانه و مناطق دیگر، در واقع ازبک هایی هستند که زبان ایرانی را پذیرفته اند.
پان ترکیست ها در رابطه با مشخص کردن تاجیک های کوهستانی، با مشکلات سختی روبرو بودند؛ زیرا این مردم از نگاه ویژگی های زبانی، نژادی و مردم شناسی، با نژاد ترک هیچ وجه مشترکی نداشتند، ولی تنها به دلیل مشترک بودن زبان تاجیکی (فارسی) بین ایرانیان و تاجیک ها، کوشش هایی وجود داشت تا اجداد آنها را به قبیله های ایرانی شرقی مربوط سازند