فهرست مطالب

ماهنامه معرفت
سال هجدهم شماره 4 (پیاپی 139، تیر 1388)

  • نامه جامعه شناسی
  • تاریخ انتشار: 1388/04/20
  • تعداد عناوین: 11
|
  • صفحه 4
  • استاد محمدتقی مصباح صفحه 5
    آنچه از این پس در این بخش می خوانید، شرح و تفسیری است از جناب استاد مصباح بر مناجات «خمس عشر»، که در ماه مبارک رمضان در دفتر مقام معظم رهبری در قم ایراد گردیده است. اما پیش از شروع بحث، ایشان شرحی بر برخی مفاهیم از جمله «دعا»، «مناجات» و «ندا» داشته و تفاوت آنها را با یکدیگر بیان می دارند. اصولا «مناجات» درگوشی و رمزگونه صحبت کردن است و «ندا» کسی را با صدای بلند خواندن، «دعا» نیز خواستن با هر زبانی، هر کیفیتی، از راه دور و یا نزدیک، بلند و یا آهسته است. معمولا در زندگی روزمره، همه انسان ها به طور طبیعی تمایل دارند به صورت خصوصی با افراد و بزرگان همنشین شوند. انسان مؤمن نیز که به عظمت الهی واقف است، همواره در پی آن است که محل خلوتی بیابد و با معبود خویش مناجات نماید. انسانی که بیشترین توجهش به خداست، خدای متعال نیز عنایتش را شامل حال او می گرداند و لذت و طعم مناجات را به او می چشاند. به عکس، انسانی که همتش دنیاست، و محبت دنیا در دل اوست، از لذت مناجات با خدا محروم خواهد بود. در همین زمینه، گناه، حب دنیا، خودنمایی، ریا و شهرت طلبی از عوامل مهم حرمان انسان از مناجات با معبود خویش است.
    کلیدواژگان: مناجات، دعا، ندا، راز سخن گفتن، نجوا
  • ویژه نامه جامعه شناسی
  • فاضل حسامی صفحه 11
    این مقاله با رویکرد نظری و روش اسنادی و با هدف تبیین نظم اجتماعی از منظر اسلام تدوین یافته است. نظم اجتماعی، حاصل نفوذ متقابل مجموعه های مشترک و هنجاری با شبکه های فرصتی و تعاملی کنشگران فردی و جمعی است. عواملی همچون مشارکت، به هم پیوستگی و همبستگی در پیدایش نظم اجتماعی دخالت دارند. برخی یافته های این پژوهش این است که اسلام به نظم و انضباط و قانونمندی اجتماعی تاکید فراوانی دارد. از این رو، در نهادهای اجتماعی و در عرصه های کلان جامعه، از جمله نظام آموزش، نهاد خانواده، نهاد حقوقی و نهاد اجتماعی سازوکارهایی را برای نظم و ثبات اجتماعی تدارک دیده است.
    کلیدواژگان: نظم، نظم اجتماعی، همبستگی، به هم پیوستگی، مشارکت، قانون، امنیت
  • اسماعیل چراغی کوتیانی صفحه 35
    نهاد خانواده و کارکردهای آن از دیرباز از سوی ادیان، مکاتب و فرهنگ های مختلف، مورد توجه قرار گرفته است. این نهاد تاثیرگذار در اسلام نیز از جایگاه والایی برخوردار بوده و به آن توجه ویژه ای شده است. هدف این نوشتار، که رویکرد اسلام به خانواده و چهار کارکرد مهم آن را مورد بررسی قرار می دهد، دست یابی به نگرش اسلام به خانواده و کارکردهای آن است. از این رو، این مقاله با رویکرد نظری و تحلیلی، نگاهی گذرا به جایگاه نهاد خانواده در اسلام دارد و پس از آن، ضمن برشمردن کارکردهای مهم خانواده، به تبیین رویکرد اسلام در این خصوص پرداخته است. نویسنده با روش اسنادی و با مراجعه به متون اصلی آموزه های اسلام، مسئله را تبیین نموده است.
    کلیدواژگان: خانواده، اسلام، کارکرد، جامعه پذیری، تنظیم روابط جنسی، عاطفه و همراهی، حمایت و مراقبت
  • حسن حاج حسینی صفحه 55
    امروزه در علوم اجتماعی موضوع تامین و تکافل اجتماعی که به طور کلی، با عنوان «خدمات اجتماعی» از آن یاد می شود بحثی اساسی و کاربردی است. مسئله اصلی این است که دین درباره تامین اجتماعی چه تعریف و راهبردهایی را ارائه می دهد. هدف این نوشتار، ارائه مباحث اساسی موضوع خدمات و تامین اجتماعی از منظر مبانی دینی است. با کنکاشی در آموزه های دینی، این مطلب استفاده می شود که دین همان گونه که برای حیات فردی انسان برنامه دارد، در خصوص چگونگی زیست اجتماعی، راه های تعاون و همکاری، و همبستگی اجتماعی بر اساس راه های مقبول در نزد عقلا و نیز برخی راهبردهای تاسیسی برای رفع نیازهای مادی و روحی افراد جامعه نیز برنامه دارد. روش انجام این مقاله توصیفی با استفاده از اسناد و مدارک دینی است.
    مهم ترین یافته های این تحقیق این است که از منظر دین، تکافل اجتماعی حقی است همگانی که از سوی جامعه و حکومت به رسمیت شناخته شده و به وسیله راهبردهای سلبی و ایجابی برای حمایت از همه افراد جامعه به منظور تامین نیازهای عالی و غیرعالی حیات طیبه بخصوص به هنگام بحران تعبیه شده است.
    کلیدواژگان: خدمات اجتماعی، تکافل اجتماعی، تامین اجتماعی، منابع تکافل، راهبردهای تکافل، حیات طیبه
  • امان الله فصیحی صفحه 69
    مسئله مقاله حاضر این است: از یک سو، غلبه توجیه کارکردی به عرفی شدن دین منتهی می گردد و از سوی دیگر، وجود توجیه کارکردی در دین و آراء متکلمان ممکن است برخی را به استفاده وسیع از توجیه کارکردی در گسترش دین و حفظ آن راغب و مصمم نماید. هدف این نوشتار مقابله با استفاده بی محابا و گسترده از منطق کارکردی از طریق روشن نمودن ویژگی های عرفی کننده آن و نشان دادن تفاوت آن با نمونه های به ظاهر مشترک توجیه کارکردی موجود در دین و آراء اکثر متکلمان است. آنچه توجیه کارکردی جامعه شناسان را از توجی هات کارکردی موجود در متون دینی و آراء اکثر عالمان دین متمایز می نماید، ویژگی سکولاریستی این منطق است که از طریق توجه به ویژگی های آن به خوبی روشن می شود. تقلیل دین به ابزار این جهانی صرف، تقدم داشتن دنیا بر آخرت، نادیده انگاشتن دین حق و رواداری تکثرگرایی، مسخ و بی اثر نمودن دین، غایت انگاری و ایدئولوژیک بودن نگاه کارکردی رایج، مهم ترین مسیرهای عرفی کننده غلبه توجیه کارکردی است.
    کلیدواژگان: دین، کارکرد، تبیین، عرفی شدن، سودمندی، توجیه و کارکردگرایی
  • ابراهیم اخلاصی صفحه 85
    این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه ای، به تشریح اهمیت بدن در فرهنگ مصرفی و فاصله گیری زنان از بدن طبیعی و شکل گیری بدن اجتماعی برای آنان، از طریق به کارگیری رویه های آرایشی در عرصه عمومی جامعه می پردازد. در این زمینه، به کمک مفاهیم فرهنگ مصرفی، رژیم جنسیتی و سرمایه فیزیکی و نیز نظریات گیدنز و بوردیو، تاملی شدن هویت بدنی زنان، کارکرد نمایشی و تمایزبخشی آن تحلیل می گردد. با عنایت به هنجارهای فرهنگی و رسمی حاکم بر جامعه، که برگرفته از مبانی اسلامی است، این موضوع به عنوان یک آسیب اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد. یافته های نظری نشان می دهد که وضعیت موجود زنان در حوزه پوشش و آرایش، ناشی از تاثیر فرهنگ مصرفی غربی و دنیوی شدن زیست اجتماعی است.
    کلیدواژگان: مدیریت بدن، جامعه شناسی بدن، جامعه مصرفی، زندگی روزمره، آرایش
  • محمد فولادی صفحه 107
    در جامعه ما همواره طرح مسائل و مشکلات نوجوانان و جوانان و ارائه راه کارهایی برای آن، از جمله مباحث جذاب، پرکاربرد و پرمخاطب بوده است. این مقاله با رویکرد نظری و روش اسنادی و با هدف بررسی علل، عوامل، بسترها و زمینه های تفاوت، فاصله و گسست نسلی نسل جوان در جامعه، و در خانواده ها تهیه و تدوین یافته است.
    هرچند اختلافات فکری و تفاوت در نوع نگرش میان نسل جوان و سایر نسل ها، به ویژه در خانواده ها امری طبیعی است و در هر جامعه ای وجود دارد، اما بایسته است میان دو نوع تفاوت و فاصله و گسست نسلی و فرهنگی تفاوت قائل شد: گسست نسلی هنجاری و گسست نسلی ارزشی. آنچه می تواند در بلندمدت برای جامعه و نسل جوان خطرآفرین باشد، گسست نسلی ارزشی و فرهنگی است. اما تفاوت و گسست نسلی هنجاری امری طبیعی و به راحتی قابل پیش گیری و اصلاح است.
    کلیدواژگان: نوجوان، جوان، تفاوت نسل ها، گسست نسل ها، فرهنگ بیگانه، گسست نسلی هنجاری، گسست نسلی ارزشی و فرهنگی
  • سید حسین شرف الدین صفحه 133
    در گونه شناسی ارتباطات انسانی، ارتباطات میان فرهنگی به دلایل گوناگون همواره از موقعیت و جایگاه برتر و اهمیت کانونی تری برخوردار بوده است. ارتباطی متنوع، پررمز و راز، کثیرالاضلاع، مبتنی بر زمینه ها و شرایط ویژه، دارای آثار و نتایج قابل توجه، برخوردار از ضرورت های کارکردی و... که همواره در سطح مختلف به صورتی اجتناب ناپذیر قرین جامعه انسانی بوده و در عصر حاضر نیز به یمن وقوع برخی تحولات زیرساختی بر تیراژ و تنوع آن افزوده شده و می رود تا به یکی از عادی ترین روابط متقابل میان اعضای وابسته به جوامع و فرهنگ های مختلف در قلمروهای برزخی و بینابینی تبدیل شود. اطلاع یابی عمیق از ابعاد و زوایای این پدیده و کاوش پیرامون بایسته ها و نابایسته های آن، ضرورت مطالعات و تحقیقات گسترده و چندرشته ای را مبرم و مسجل ساخته است. نگارش این مختصر نیز به عنوان گامی ابتدایی و در راستای تامین اندکی از هدف مذکور صورت پذیرفته است.
    کلیدواژگان: فرهنگ، ارتباط، ارتباطات میان فرهنگی، دیپلماسی فرهنگی، فاصله های فرهنگی، سرمایه های نمادین
  • غلامرضا شفق صفحه 157
    دغدغه بسیاری از اندیشمندان این است که چرا تمدن زنده و پویای اسلامی پس از عظمت بسیار، به صورت بهت انگیزی در سراشیبی سقوط و انحطاط افتاد و در نهایت، به طور کامل فرو پاشید؟ به نظر جابری، ریشه اصلی مشکلات جهان عربی اسلامی به عقل و فرهنگ مربوط می گردد. مسلمانان از لحاظ معرفتی، عقیدتی و اجتماعی نتوانستند از میراث گران بهای گذشته خود جدا گردند. برخی از عناصر گذشته به صورت مزمن در قلب میراث جهان اسلام باقی ماند. آنان سعی دارند با تطبیق و بومی سازی نظریه های غربی مسائل جهان عرب را حل کنند. برخی نیز سعی دارند به دوران طلایی جهان اسلام بازگردند. حقیقت این است که آبشخور آسیب های پیدا و پنهان جهان عرب در زمان جاهلیت می باشد. برخی از این مسائل همچنان به حیات خود ادامه می دهد و مانع برای توسعه جهان عربی اسلامی می باشد. اگر جهان عرب سودای توسعه در سر دارد، باید از این عناصر مزاحم خلاص شود و به ابزارهای مدرن امروزی مجهز گردد. همه اینها باید با حفظ اصالت و فرهنگ عربی اسلامی صورت گیرد.:
    کلیدواژگان: جابری، فرهنگ، عقل، قبیله، رانت، غنیمت
|
  • Ayatollah Muhammad Taqi Misbah Page 5
    What follows is a commentary on 'Khamsa 'Ashar' supplication, which Ayatollah Misbah made during the month ofRemadan at supreme leader's office inQom.In the beginning, he gives a semantic explanation of some concepts including dua (supplication), munajat (prayer/whisper) and nida (call) relating their differences. Munajat means to whisper or to speak quietly. Nida means to call somebody loudly. Dua is however general including both whispering and calling. Every one naturally likes to have a private meeting with dignitaries. A believer who is aware of divine dignity is not an exception to this rule. He also likes to find a private place to whisper to his deity. He who is devoted to Allah will enjoy through divine grace the pleasure of whispering to Allah. Conversely he whose top priority is worldly pleasures will not be able to taste the pleasure of whispering to Allah. Sins like love of the world, ostentation, hypocrisy, craving for gaining reputation, etc. are the important factors that deprive one from getting engaged in whispering to one's deity.
  • Fazil Hassami Page 11
    Using a reference methodology with a theoretical approach, the present article aims to explain social order from the view point of Islam. Social order comes into being as a result of the mutual influence of normative factors and the interacting network of individual and social actors. Factors such as participation, unity and solidarity play a part in establishing social order. According to this study, Islam profusely stresses on social order, discipline and law-abidingness. That is why it has introduced mechanisms to maintain social order in major social areas including educational system, family institution, legal institution and social institution.
  • Ismael Charagh Kutiyani Page 35
    The institution of family and its functions have always been interesting for different schools of thought, cultures and religions including the Islam. The objective of this article is to study Islam's approach towards family and its four important functions. Having adopted a theoretic-analytical method, the author first gives a cursory look at the place of family in Islam and then he explains the point of view of Islam in regard with the important functions of family after determining these functions in an earlier phase. While relating Islam's point of view, the author has made use of the main sources oflslamic doctrines.
  • Hasan Haj Husaini Page 55
    Nowadays social security, which is usually called 'social service's is animportant applied discussion in social sciences. The question is: what is Islam's point of view regarding social services? The aim of this paper is to present Islam's basic point of view concerning social services. Studying Islamic doctrines, it becomes clear that just as Islam has programs regarding individual life, it has programs concerning social life, social cooperation and social solidarity. These programs are either confirmation of the conducts of rational individuals or something new without having any precedence. Having a descriptive method, the article makes use of Islamic resources.The most important finding of this article is that from the Islamic point of view social security is an indisputable right that has to be respected both by a state as well as by its subjects. This right is prescribed in order to insure every individual' transcendental and non-transcendental social needs for a clean life, especially at times of crisis.
  • Amanullah Fasihi Page 69
    Though functionalist justifications existing in a religion or religious views of some theologians lead some to widely use functionalist justifications to expand or protect a religion, the dominance of functionalist justification of a religion leads to its secularization. The present paper aims to challenge an extensive and thoughtless usage of functionalism through explaining its secularist peculiarities and relating their differences with the apparently common functionalist justifications of a religion existing theologian's words. What distinguish functionalist justifications advocated by sociologists from the functionalist justifications existing in religious texts as well as in many theologian's words are the secularist characteristics of this approach. Reducing a religion to a mere worldly tool, preferring this world to the next world, recommending pluralism at the cost of ignoring a true religion, distorting a religion or making it ineffective and making a religion teleological or ideological are among the top qualities of the current functionalist approach that leads to the secularization of a religion.
  • Ibrahim Ikhlasi Page 85
    Following an analytic-descriptive approach and using a library method, this article seeks to explain the importance ofbody in consumption culture, women's getting distance from natural body so as to attain a social body through using
  • Muhammad Fuladi Page 107
    Discussions pertaining to the problems of youngsters and youths and finding solutions to them, have always been an interesting subject in our society. Having adopted a theoretical approach and reference methodology the article aims to study factors involved in paving the way for generation gap in our families and society.Though the presence of intellectual differences between young generation and other generations especially in families is very natural, existing in varying degrees in every society, it is necessary to distinguish between two kinds of generation gap: normative generation gap and value-laden generation gap. What is dangerous for societies and youths in the long run is not normative generation gap, for though it is natural it can be easily prevented in advance, but value-laden generation gap.
  • Ghulam Reza Shafagh Page 157
    It is a real concern for every Muslim intellectual to know why Islamic splendid dynamic civilization found itself on the road to decline and was finally completely ruined. From the view point of Jabiri the root cause of the problem goes back to reason and culture. Muslims failed to detach themselves from the precious heritage of their past epistemologically, ideologically and socially. As a result, some previous elements continued to keep their presence in the heritage of the world of Islam. Some Muslim intellectuals seek to solve Arab problems through adopting Western theories and making them sound indigenous to their people. Others are trying to go back to the golden age of Islam. As a matter of fact, the overt and covert problems of Arabs go back to the time of 'ignorance'. Some of the problems pertaining to the age of ignorance continue their presence disturbing development in Arab countries. If Arab countries really want to embrace development, they must rid themselves of disturbing factors and get equipped with modem equipments. All these have to be done with the preservation of Arab-Islamic culture.