فهرست مطالب

فصلنامه فلسفه دین
سال ششم شماره 4 (پیاپی 8، زمستان 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/10/11
  • تعداد عناوین: 9
|
  • محمدعلی نویدی صفحه 5
    در این مقاله به تبیین و توضیح مفاهیم حکایت، حکمت و علم و نیز رابطه آن ها با مفاهیم تاریخ، تفکر، فلسفه، علم قدیم و علم جدید، پرداخته شده است.
    سرزمین ایران در طول تاریخ، پیوسته محل تولد، توسعه و ظهور علم بوده و علم ایرانی دارای پیشینه، حکایت و حکمت خاص خود بوده است و آن حکایت و حکمت علم، از وجوه گوناگون هستی شناختی، معرفت شناختی، تاریخی و قومی با یکدیگر نسبت واقعی و حقیقی داشته اند و هرگز حکایت و حکمت علم در ایران از هم منفک نبوده است، حکمت «بود» حکایت و حکایت «نمود» حکمت علم ایرانی بوده است.
    در دوره درخشان علم ایرانی (دوره باستان و دوره اسلامی) بینش و نگرش عالمان ایران زمین در کنش و عمل علمی آنان متجلی و متبلور بود. حکایت و حکمت علم در ایران یک وحدت حقیقی و عینی داشته و در هستی و جان و دل دانشمندان ایرانی جلوه گر شده بود.
    کلیدواژگان: حکایت، حکمت، علم، ایران، تاریخ
  • حسین شمس، محسن جوادی صفحه 25
    پرسش از وجود خدا از بنیادی ترین پرسش ها و دغدغه های فکری بشر بوده است. از رهگذر تلاش اندیشمندان برهان های زیادی در اثبات وجود خدا سامان یافته که یکی از استوارترین و مهم ترین آنها برهان وجوب و امکان است. این برهان به طورگسترده ای در میان فیلسوفان اسلامی و غربی مورد پذیرش واقع شده و از آن تقریرهای متعددی ارایه گردیده است. تقریر ابن سینا که صورت تفصیلی آن در کتاب اشارات و تنبی هات آمده است، یکی از تاثیرگذارترین آنهاست که در این مقاله رهیافت او در ارایه این برهان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و قوت و اعتبار آن مورد تاکید قرار می گیرد. این تقریر کامل ترین شیوه ای است که برای برهان وجوب و امکان ارایه شده و اساس بسیاری از تقریرهای دیگر است.
    کلیدواژگان: ابن سینا، وجوب، امکان، علیت، برهان صدیقین
  • محمدعلی عبداللهی، سمیرا امیدی صفحه 51
    ویتگنشتاین یکی از مهم ترین فیلسوفان قرن بیستم است که آرا و نظرات وی در هر دو دوره مختلف فکری او در مسایل متعدد از جمله دین تاثیرگذار بوده است. تفکر وی درباره دین در فلسفه نخستش در رساله منطقی فلسفی انعکاس یافته است. او با طرح نظریه تصویری معنا و تمایز میان گزاره های با معنا و بی معنا سعی کرده است که گزاره های دینی را جزو گزاره هایی بداند که معنای متعارف ندارند. به اعتقاد ایشان درباره چنین گزاره هایی باید سکوت کرد. این گزاره ها بیان کردنی نیستند، بلکه خود را در نحوه عمل، هنر و رفتار ما نشان می دهند.
    کلیدواژگان: نظریه تصویری معنا، راز، سکوت، معناداری و بی معنایی
  • معصومه سالاری راد، امیر عباس علی زمانی صفحه 65
    در مکتب تشیع، امامت یکی از اصول مسلم اعتقادی است. این اصل در ردیف مقام نبوت جای دارد. متفکران و اندیشمندان زیادی همواره در طول تاریخ تشیع، در قالب مکاتب فلسفی و کلامی به اثبات و تبیین این اصل پرداخته اند. آن ها ویژگی های دارنده این مقام را به طور مفصل تفسیر کرده اند. در همین راستا، حکمت متعالیه به عنوان یکی از مکاتب مهم فلسفی در جهان اسلام به تبیین و تحلیل شئونات و جایگاه امامت پرداخته است. پیروان این مکتب که در راس آن صدرالمتالهین شیرازی است، مباحث مهمی را حول این محور تفسیر کرده اند. از جمله این مسایل می توان به اثبات اصل امامت به عنوان یکی از مبانی اعتقادی، عینیت مقام امامت، وجود امام و ضرورت عقلی آن، نص بر امامت، شیوه تعیین و انتصاب وی، بیان مبنای فلسفی اوصاف امام و پیوند این اوصاف با امام و عدم امکان قطع رشته امامت از روی زمین اشاره کرد.
    در این مقاله سعی بر این است که در راستای نظام فلسفی حکمت متعالیه و با تکیه بر آیات قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار (ع) به شرح و تبیین موارد یاد شده، پرداخته شود و در همین زمینه، مقایسه ای میان شیوه اثبات امامت از دیدگاه فلاسفه (خصوصا حکمت متعالیه و مشاء)، متکلمان اشعری، معتزلی و شیعه اثنی عشری صورت می گیرد.
    کلیدواژگان: امامت، ولایت، حکمت متعالیه، لطف، امکان اشرف
  • علی افضلی صفحه 85
    موضوع عالم ذر، همواره یکی از بحث برانگیزترین مباحث قرآنی و اسلامی بوده است و مفسران، متکلمان، فیلسوفان و عارفان مسلمان درباره آن بسیار سخن گفته اند. آن چه از ظاهر آیات و به ویژه روایات اسلامی بر می آید، این است که هر انسانی قبل از تولد از مادر، در عالمی به نام عالم ذر، (در مرحله ای به صورت روح محض و در مرحله ای دیگر، همراه با بدنی خاص به نام بدن ذری) وجود فردی حقیقی داشته است. عده ای از اندیشمندان مسلمان این برداشت از ظاهر آیات و روایات را نمی پذیرند و هر یک به گونه ای خاص، این ظواهر را توجیه و تاویل کرده و اشکالاتی را به آن برداشت ظاهری وارد کرده اند. مقاله حاضر به ذکر بعضی از مهم ترین این اشکالات می پردازد و به آنها پاسخ می گوید.
    کلیدواژگان: عالم ذر، بدن ذری (ذره ای)، عالم (عهد) الست، تقدم نفس بر بدن
  • نادر شکراللهی صفحه 113
    ابن رشد برهان سینوی بر اثبات واجب الوجود را نمی پذیرد و آن را جدلی می داند. در چرایی این عدم پذیرش، نویسندگان بر دلایلی تکیه کرده اند، بعضی بر این باورند که ابن رشد نتوانست به نحوه عروض وجود بر ماهیت، آن گونه که ابن سینا معتقد بود، برسد. هم چنین وی نتوانست امکان ماهوی را دریابد و امکان ذاتی را از امکان استعدادی تمییز دهد؛ از این جهت، در فهم برهان ابن سینا عاجز ماند و این عجز باعث شد که برهان سینوی به طور صحیح به غرب منتقل نشود. اما ابن رشد هم امکان ماهوی و هم نحوه عروض وجود و ماهیت را می شناخت، اما با توان فلسفی آن دوره که هنوز مساله اصالت وجود و مساله جعل وجود مطرح نبود، امکان ماهوی نمی توانست پایه برهان قرار گیرد و او مجبور بود که ممکن را به حقیقی (موجودات دارای قوه و فعل) و ممکن ضروری تقسیم کند تا بتواند چهره معقولی از برهان به دست دهد.
    کلیدواژگان: برهان سینوی، امکان ماهوی، عروض وجود بر ماهیت، امکان حقیقی، امکان ضروری
  • ابوالفضل محمودی، پریا الیاسی صفحه 139
    هنر مقدس با ساحت قدسی و متعالی در ارتباط است. از این رو، برای تعریف هنر مقدس، نخست باید تمایز میان «امر مقدس» و «نامقدس» را درک کرد و سپس ارتباط آن را با دین دریافت. اثر هنری، غیر از شان شیئی، شان «دیگری» هم دارد و تجلی «عالمی دیگر» است که به واسطه اثر هنری نشان داده می شود. بشر از ابتدای تاریخ و حتی پیش از آن، زندگی آمیخته با هنر را تجربه کرده و در بسیاری از موارد از طریق آثار هنری با الوهیت ارتباط داشته است، از این رو، باید دید که آیا جدایی دین از هنر امکان پذیر است؟ از سویی نگرش های متفاوت به هنر واکنش های متفاوت ادیان را نیز در پی داشته است که بارزترین آن نگرش های شمایلی، غیر شمایلی و شمایل شکنانه نسبت به تمثال ها می باشد. اما به هر حال، می توان مشاهده کرد که نقش هنر در تجلی آموزه های دینی انکارناپذیر است.
    کلیدواژگان: مقدس، نامقدس، هنر، دین، شمایل
  • سید علی محمد یثربی صفحه 159
    الهیات قرآن بیش از هر چیز بر یگانگی خداوند تکیه کرده است و شعار نخستین قرآن کریم «لا اله الا الله » می باشد، شعاری که بیش از 60 بار در قرآن تکرار شده است و اولین سخن پیامبر (ص) کلمه توحید و اخلاص می باشد. احد در مورد یکتا و یگانه دانستن و یگانگی خداوند متعال از نگاه هستی شناسی است، مرز میان کفر و ایمان تلقی شده و با اعتقاد به آن است که انسانی موحد می شود. این مقاله درصدد است که با استدلال متوسط همین معانی را افاده کند.
    کلیدواژگان: احد، توحید، واحد، موحد
|
  • Page 5
    This research article is concerned with the conceptual clarification of story and the wisdom of knowledge, considering their relationship with history, thought, philosophy, old knowledge and modern knowledge. It also explains the reason why "story and wisdom of knowledge" rather than other expressions such as "history of knowledge" is adopted as the title of the paper. The Land of Iran during the history has been a place of birth, improvement, and growth of knowledge; and Iranian knowledge has had its own story, history, narration and wisdom. The story and wisdom of knowledge have been genuinely related in such different aspects as ontological, epistemological, historical and ethnic; they have always been intertwined. Wisdom has been the existence of story and, in turn, story has been the appearance of the Iranian wisdom of Knowledge. Philosophers and scholars of this land were the symbols of story and wisdom of knowledge. In the shining period of Iranian knowledge, i.e. ancient and Islamic times, the views of Iranian philosophers were manifested in their scientific enterprises. The story and wisdom of knowledge in Iran have made a real and concrete unity, having their manifestation in the very being of Iranian scholars.
  • Page 51
    Wittgenstein is one of the most prominent philosophers in the twentieth century; his views in both periods of his thinking have influenced many issues, including religion. His view on religion is expressed in his Tractatus Logico-Philosophicus. In terms of the picture theory of meaning and the distinction between the meaningless and meaningful propositions, he has made an attempt to show that the religious propositions are not meaningful as such. He holds that one should keep silent with regard to such propositions; and they express meaning only in our behavior and art and practice.
  • Page 65
    In Shiite school, Imamate is one of the self-evident doctrinal principles, which is on the same level as prophethood. During the history of Shiism, many thinkers and intellectuals have considered this principle in philosophical and theological terms. They have comprehensively elaborated on the characteristics of those, who hold this position. Thus, the transcendental theosophy, as one of the major philosophical schools in the Islamic word, tries to explain and analyze the aspects and the status of Imamate. Mulla Sadra, along with the exponents of this school, has considered many significant issues concerned with Imamate, some of which are as follows: the demonstration of Imamate as one of the doctrinal foundations, the objectivity of the status of Imamate, Imam and the rational necessity of his existence, the method of choosing and ordaining someone as Imam, the philosophical basis of Imam's characteristics and their relationship between Imam himself, and the impossibility of not having.
  • Page 85
    The world of pre-existence has always been one of the most controversial Quranic and Islamic issues; and theologians, hilosophers and mystics have always argued about it. The holy Quran and the Islamic Hadiths (traditions) indicate that every human being has had a real individual existence in the world of pre-existence (in the first phase in a form of soul alone, and in the next one with a certain body called " particulate body") before he is born. Some of the Muslim thinkers have not accepted this interpretation of the Quran and Islamic traditions and have criticized it. This paper deals with some of the most important criticisms leveled at the world of pre-existence and their responses.
  • Page 113
    رAverroes does not accept Avicenna’s argument for the existence of the Necessary Bing. Some maintain that Averroes disagreed with Avicenna, since he could not understand the relationship between essence and existence and could not make sense of the essential possibility and that he did not distinguish between potential possibility and essential possibility. In this paper, we argue that Averroes knew essential possibility as well as the relationship between essence and existence, but philosophy in that age failed to present and resolve the problem of the fundamental reality of existence and the problem of making existence. So, essential possibility could not be a basis for this argument. To judge between Avicenna and Averroes, we must not concentrate on matters that were resolved then, because these foundations had not been examined and the argument was based on these foundations.
  • Page 139
    Sacred art belongs to the transcendent realm; hence, definition of it firstly depends on distinguishing between "Sacred" and "Profane", and then perceiving their relationship with religion. The artistic work, besides its physical reality, is the manifestation of the "other world". Art always has been a part of human life from the very beginning of the history up to now; so it is obvious that the detachment of religion from art is not possible. However, attitudes towards art in different religions are not the same. The most notable views of art are iconic, non-iconic and iconoclastic. However, one can see that the role of art in the manifestation of the religious teachings in undeniable.
  • Page 159
    The theology of the Holy Quran primarily emphasizes the Unity of God; and its first message is "there is no God beside Allah"; this message has been repeated more than sixty times in the Holy Quran. The prophet's first words are monotheism and sincerity. "Ahad" (the One) refers to the unity of the Most High God from the viewpoint of Ontology. "Tohid" (monotheism) is considered as the borderline between faith and disbelief; and a person is considered "Movahed" (monotheist) only if he believes in it. The present article is an attempt to analyze and clarify these concepts.