دو ماهنامه هواپیما
پیاپی 7-8 (خرداد، تیر، امرداد و شهریور 1389)

داستان اف 14، داستانی است طولانی، پر فراز و نشیب. در واقع داستان این هواپیما نه از پایان دهه 60 میلادی، بلکه از دهه 50 میلادی و نخست، در قالب هواپیماهای «اف 6 دی میسیلیر» (F-6D Missileer) و سپس «اف 111 بی» (F-111B) آغاز شد و نهایتا و با پشت سر گذاشتن فراز و نشیب های بسیار، پس از گذشت بیش از یک دهه، به جنگنده اف 14 منجر شد. از آنجایی که هیچ داستانی از اف 14 بدون توجه به زمینه تاریخی آن، کامل نیست، لذا داستان تامکت را با برنامه هواپیمای میسیلیر در دهه 50 میلادی (30 شمسی) آغاز می کنیم.

گفته می شود که بزرگترین تهدید برای جنگنده های آمریکایی، نه جنگنده های دشمن، بلکه مجالس قانونگذاری این کشور است. در همین راستا و در پی بروز مشکلات فنی و افزایش بهای جنگنده های اف 14 و اف 15، کنگره (مجلس نمایندگان) این کشور، در طی سال 1971 (1350) چندین بار برنامه این دو هواپیما را مورد بررسی قرار داد. با این هدف که به منظور صرفه جویی مالی یکی از آن دو را حذف نماید.

در حالی که بسیاری از کسان در کشورمان تصور می کنند که دولت ایالات متحده فقط ایران را برای فروش اف 14 انتخاب کرد؛ واقعیت آن است که هم شرکت گرومن و هم دولت ایالات متحده، چندین کشور دیگر را نیز برای فروش اف 14 به آنها در نظر داشتند و آنها را در مورد توانایی ها و ویژگی های این هواپیما توجیه کردند و تلاش بسیاری برای فروش اف 14 به آنها نمودند. این کشورها عبارت بودند از: اسپانیا، استرالیا، اسرائیل، آلمان، بریتانیا، ژاپن و کانادا. این کوشش ها، جدای از تلاش های گرومن برای فروش اف 14 به نیروهای تفنگداران دریایی و نیروی هوایی ایالات متحده بود.

جنگنده اف 14 تامکت، یک هواپیمای 2نفره ناونشین با بال هندسه متغیر، سیستم کنترل آتش پیشرفته و دارای مقدورات خوب پروازی برای ایفای نقش به عنوان جنگنده پدافند هوایی ناوگان و دارای نقش ثانویه حملات زمینی است. مواد اصلی سازه آن عبارتند از آلومینیوم، تیتانیوم و فولاد، به همراه مقادیر محدودی از ترکیبات کامپوزیتی «بورون» (Boron).

موتور، قلب هر هواپیمای جنگنده به شمار می رود. این دستگاه نه فقط نیروی پیشرانه، بلکه برق و نیروی هیدرولیک مورد نیاز سایر سیستم های آن را نیز تامین می کند. در این راستا می توان گفت که اف 14 با مشکل نارسایی قلبی زاده شد. موتور تی اف 30 آن که از جنگنده ناموفق اف 111بی به عاریت گرفته شد، نه تنها دارای نیروی پیشرانه ناکافی بود، بلکه از مشکلات عدیده دیگری نیز رنج می برد و علیرغم 2 برنامه ارتقای آن، در قالب نمونه های «414 -» و «414 ای»، این مشکلات به حدی بودند که «جان لمن»(JohnLehman)، وزیر دریاداری دوره ریگان، در جلسه استماع کنگره این کشور، موتور تی اف 30 را یک «موتور وحشتناک» توصیف کرد که مسئول سقوط نزدیک به 30درصد اف 14 های این نیرو بوده است. وی گفت که «موتورهای تی اف 30 [نصب شده در] اف 14 احتمالا بدترین ترکیب موتور بدنه در طی سالیان بسیار می باشد». وی در همین جلسه افزود: «... من فکر می کنم خبر خوب آن است که تمامی اف 14 های ایران نیز دارای موتور تی اف 30 هستند».
با اینکه نیروی دریایی آمریکا این مشکل را در دهه 80 میلادی (60 شمسی) با نصب موتورهای پیشرفته و قدرتمند تر اف 110 برطرف کرد و اکنون نیز در حدود 4 سال از بازنشستگی اف 14 های نیروی دریایی ایالات متحده می گذرد، ولی تامکت های نیروی هوایی کشورمان هنوز از همان مشکلات 4دهه پیش این هواپیما رنج می برند. با اینحال، تذکر این نکته نیز ضروری به نظر میرسد که به گفته معاون هماهنگ کننده نیروی هوایی ارتش، مراکز تحقیقاتی کشورمان اقداماتی در زمینه بهینه سازی موتور های اف 14 انجام داده اند که از جزئیات آن، اطلاعی در دست نیست.

اگر بتوان موتور را قلب هواپیما محسوب کرد؛ به همین ترتیب، رادار چشم آن به شمار می رود. این موضوع، بویژه در مورد اف 14 صادق است. بدون چشمان قدرتمند آن، در قالب رادار «ای ان/ ای دبلیوجی 9» (AN/AWG-9) و سلف آن، «ای ان /ای پی جی 71»(AN/APG-71) که در زمان خود، از آخرین دستاورد های تکنولوژی به شمار می رفتند، این هواپیما هیچ مزیت عمده عملیاتی بر هیچکدام از جنگنده های هم عصر خود نداشت. بویژه آنکه قادر به استفاده از موشک دوربرد فونیکس هم نمی بود. در واقع ترکیب بی نظیر سیستم کنترل آتش قدرتمند و موشک فونیکس بود که باعث شد اف 14 از سقوط به ورطه لغو برنامه، که از آغاز پروژه چندین بار تا لبه آن به پیش رفت، نجات یابد.

توانایی حمل و شلیک جنگ افزار، مهم ترین ویژگی و در واقع، علت وجودی هر هواپیمای جنگنده ای است. اف 14 قادر به حمل سلاح های متنوع تری نسبت به سایر جنگنده های غربی هم نسل خود بود و بویژه، موشک دور برد فونیکس اختصاصا توسط آن حمل و پرتاب می شد. با اینحال، علاوه بر سلاح های سازمانی، سلاح های مختلفی نیز برای استفاده توسط آن طراحی شدند و دستکم، یک سلاح غیر سازمانی نیز توسط تنها خریدار خارجی تامکت (ایران) بصورت عملیاتی بر روی آن نصب گردید.
آنچه در ذیل می آید، گزارشی است از سیستم های تسلیحاتی گوناگون این هواپیما؛ شامل آنچه استفاده شد و آنچه که هرگز از مرحله طراحی فراتر نرفت.

در طی بیش از 3دهه خدمت تامکت در نیروی دریایی ایالات متحده، تنها 3 مدل از این هواپیما موفق شدند که بصورت عملیاتی وارد خدمت شوند: مدل اصلی «ای» (A) که 545 فروند از آن در طی 15 سال (1971 تا 1985) ساخته شد، مهم ترین نمونه به شمار می رفت. دومین نمونه، مدل اف 14+ بود که جمعا 68 فروند از آن ساخته شد. 36 فروند نمونه تازه ساز و 32 فروند از تبدیل نمونه قدیمی «ای». این مدل سپس با ارتقای تجهیزات الکترونیکی آن به استاندارد نمونه «دی» (D)، مدل «بی» (B) نامیده شد. نمونه «دی» (D)، آخرین مدلی بود که موفق شد وارد خدمت عملیاتی شود. از این نمونه نیز همانند مدل بی، تنها تعداد بسیار معدودی ساخته شد که شامل 37 فروند هواپیمای تازه ساز و 18 فروند دیگر که از تبدیل نمونه «ای» ساخته شدند.
با اینحال، علیرغم انواع بسیار محدود اف 14 به خدمت گرفته شده، انواع بسیار بیشتری بودند که هرگز ساخته نشدند و حتی میز طراحی را ترک نکردند. از آنجایی که هیچ داستانی از تامکت بدون آنها کامل نیست، در اینجا طرح های گوناگون پیشنهادی گرومن به اختصار معرفی می شوند.

در طی 32 سال خدمت اف 14 در نیروی دریایی ایالات متحده و نیز در طی بیش از 3 دهه خدمت آن در نیروی هوایی ارتش ج.ا.ا. این هواپیما در چندین جنگ عمده و تعداد بسیاری از عملیات نظامی شرکت کرده است. با اینحال، عملکرد تامکت های نیروی دریایی ایالات متحده در طی این سال ها چندان رضایت بخش نبود. این هواپیما ها در طی دوران 32 ساله خدمت خود، فقط موفق به سرنگون کردن 6 هدف پرنده شدند که در میان آنها یک هلیکوپتر ترابری (عملیات طوفان صحرا) و یک هواپیمای خودی (هواپیمای آر اف 4سی نیروی هوایی ایلات متحده) وجود داشتند. ولی در مورد جنگ 8 ساله عراق علیه کشورمان برخلاف عملکرد اف 14 های آمریکایی، سخن از پیروز های فراوان این هواپیما در مقابل انواع مختلف جنگنده های عراقی، اعم از روسی و فرانسوی است و به این ترتیب، تامکت های ایرانی بسیار موفق تر از همتایان آمریکایی شان به شمار می روند...

با اینکه تامکت در سال 2006 از رده خارج و بازنشسته شد، ولی سرنوشت آن از مدت ها پیش از آن رقم خورده بود. از 2دهه پیش در پایان دهه 80 میلادی، نیروی دریایی ایالات متحده و وزارت دفاع این کشور تصمیم به کنار گذاشتن این جنگنده مشهور، خبر ساز و پر دردسر گرفتند. هواپیمایی که بر روی کاغذ ابر جنگنده ای بی نظیر می نمود، ولی در دنیای واقعی، موضوع طور دیگری بود و این جنگنده افسانه ای! در پرونده خدمتی 30 ساله خود در نیروی دریایی، تنها سرنگونی 6 پرنده که یکی از آنها هم هواپیمای خودی بود را به ثبت رساند و عملکرد آن، بویژه در طی عملیات طوفان صحرا در مقابل رقیب قدیمی اش (اف 15) بسیار ضعیف جلوه گر شد. عدم موفقیت این هواپیما و مشکلات موشک بسیار گران قیمت اختصاصی آن در شرایط عملیاتی نیز یک مشکل دائمی به شمار می رفت و آماده سازی آن برای پرواز، کابوسی برای پرسنل تعمیراتی بود.
در همین راستا دو برنامه پیاپی برای جایگزینی آن بسیار پیش از بازنشستگی رقیب بسیار موفق تر آن در نیروی هوایی (اف 15) که ظاهرا قرار است تا سال 2040 در خدمت باقی بماند در پایان دهه 80 به مرحله اجرا گذاشته شد که سرانجام، در قالب سوپر هورنت به ثمر رسید.
آنچه در ذیل می آید، گزارش داستان دو طرح پیشنهادی برای جانشینی اف 14 است.