فهرست مطالب
مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام
پیاپی 4 (بهار و تابستان 1388)
- تاریخ انتشار: 1388/06/01
- تعداد عناوین: 9
-
صفحه 7شناخت ما از دوره های تاریخی ایران در مقایسه با یکدیگر نه تنها به یک اندازه نیست بلکه گاه تفاوت های بسیاری نیز با یکدیگر دارند. از جمله اطلاعات ما از منابع دوره خوارزمشاهیان نشان می دهد که دوره تاریخی خوارزمشاهیان از نظر وجود اطلاعات از جایگاه مناسبی در مقایسه با دیگر دوره های تاریخی ایران برخوردار نیست. متون به جای مانده از دوره های تاریخی ایران بویژه سده های میانه ی تاریخ ایران، یعنی حکومت های ترک غزنوی، سلجوقی و خوارزمشاهی، نشان می دهد که جایگاه خوارزمشاهیان از نظر وجود منابع و مآخذ و همچنین پژوهش های صورت گرفته بسیار فروتر است.
هدف این مقاله باز شناسی آثار رشیدالدین وطواط رئیس دیوان انشای اتسز خوارزمشاه به منظور ارزیابی اطلاعات ارائه شده در آثار او در مطالعات تاریخی سلسله خوارزمشاهیان است.
کلیدواژگان: آتسز، دیوان انشا، رشیدالدین وطواط، خوارزمشاهیان، منشات -
صفحه 31وزارت به عنوان یکی از مهم ترین ارکان دیوانسالاری ایران در تمامی دوره های تاریخی کما بیش از اعتبار و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است و بسیاری از امور مالی، اداری،قضایی و تشریفاتی کشور توسط دستگاه وزارت حل و فصل می گردید.در نیمه اول حکومت سلسله صفوی بنا به دلایلی چند از جمله قدرت مطلقه و بلامنازع شاهان صفوی،تفوق نیروهای نظامی یا اهل شمشیر برسایر طبقات اجتماعی،کشمکش بین قزلباشان و تاجیکان و ضعیف شدن سنت دیوانسالاری در عهد دوره حکومت های ترکمانان آق قویو نلو و قره قویونلو، باعث تنزل جایگاه و موقعیت وزیر شد. بعد از تثبیت پایه های حکومت صفوی وزیر بار دیگر با عنوان اعتمادالدوله به صحنه مدیریت مملکت باز گشت. بررسی دلایل تنزل جایگاه وزارت در اوایل دوره صفوی موضوع این مقاله می باشد.
کلیدواژگان: وزارت، صفوی، قزلباش، اعتماالدوله، نظام الملک -
صفحه 53درتاریخ معاصر ایران لغو امتیاز رژی و تبعات آن یکی از سر فصل های مهم نهضت آزادیخواهی ایرانیان به حساب می آید که درباره آن سخن بسیار گفته شده است. اما در خصوص ارتباط رژی ایران و عثمانی در نوشته ها و تحقیقات ایرانی کمتر سخنی به میان آمده است، در این نوشته ها معمولا الغای رژی به منزله پایان قضیه تنباکو تلقی شده است، در صورتی که واقعیت غیر از این است و شعبه عثمانی رژی موسوم به «کمپانی ادخال توتون و تنباکو» که در استانبول قرار داشت پس از الغای رژی در ایران همچنان باقی ماند. دولت ایران هم به دلیل تنگنای مالی ناشی از خسارت رژی با انعقاد قرارنامه توتون و تنباکو به همراه ضمایم آن در سال 1310 قمری این بار با بهره گیری از تجار مسلمان جایگزین رژی شد و به خرید توتون و تنباکو در ایران مبادرت ورزید. آتش اجحاف و بهره کشی کمپانی مزبور بیش از همه دامن تجار و کسبه ایرانی دور از وطن(عثمانی) را گرفت که صادر کننده تنباکوی ایران به ممالک عثمانی بودند و کمپانی جای آنها را گرفته بود.فعالیت کمپانی مذکور به دلیل نا آگاهی و فقدان عزم مردمی با قوت تمام تا جنگ جهانی اول ادامه یافت.
این نوشتار بر آن است تا به استناد منابع آرشیوی به کند و کاو در زوایای پنهان این مساله بپردازد نا گفته های رژی را پس از الغای آن در ایران باز نماید.
کلیدواژگان: ایران، عثمانی، کمپانی ادخال توتون و تنباکو، رژی، تنباکو -
صفحه 69
تمدن بشری و پیشرفت علوم در تاریخ به یک قوم و نژاد و قبیله اختصاص نداشته، بلکه محصول تلاش تمامی افراد بشر و اقوامی است که با کوشش های پی گیر خود در طول قرن ها تمدنهای مختلف را آفریده اند و علوم مختلف را گسترش داده اند. از این رو مردمی هم که تمدن اسلامی را به وجود آوردند از یک قوم خاص نبودند. در قرن سوم هجری بسیاری از دانشمندان در شام و عراق، غیر عرب بودند و بیشتر فقها و قضات شهرهای عراق، از موالی، بنابراین بصراحت می توان گفت تمدن اسلامی متعلق به تمام نژادهایی است که از اندلس تا سند می زیستند. اصولا یکی از خدماتی که اسلام به فرهنگ بشر نموده این است که فاصله های نژادی را کنار زد و با یک تجربه علمی مهم این حقیقت را که اقوام مختلف می توانند در سایه مساعدت یکدیگر و وحدت دینی تمدن باشکوهی را برای بشریت به ارمغان آورند آشکار نمود. از این رو سهم ایرانیان درتمامی ابعاد علوم اسلامی از چنان جایگاهی برخوردار است که هیچ کس را یارای انکار آن نیست.
در این نوشتار بر آنیم تا ضمن اشاره به نقش ایرانیان در شکل گیری تمدن اسلامی به ویژه در پی ریزی و گسترش دانش ریاضیات و نیز معرفی برجسته ترین ریاضی دانان ایرانی، نقش و تاثیر دانشمندان ایرانی را در پیشرفت تمدن و فرهنگ بشری، از ابتدا تا قرن جدید با بهره گیری از منابع و مآخذ موجود مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم.کلیدواژگان: ریاضیات، ایران، تمدن، فرهنگ، اسلام -
صفحه 87بررسی حیات اجتماعی ایران در روزگار ایلخانان یکی از مواردی است که کمتر توجه پژوهشگران را به خود جلب نموده. علت این مهجوری هم از یک طرف، برخی دشواری های موجود در مسیر انجام چنین بررسی هائی است. از دیگر سو، جاذبه ی دیگر عرصه ها می باشد. از این روی کوشش خواهد شد تا در این مختصر با مطالعه ی متون تاریخی و برخی از مهمترین متون ادبی دوران ایلخانان و روزگاران نزدیک به آن از طریق بازخوانی توصیف های موجود در متون، ضمن آگاهی به گوشه ای از آداب و رسوم اجتماعی رایج در این روزگار، مدخلی نیز برای مطالعه در حیات اجتماعی ایران در دوران ایلخانان به ویژه در زمینه ی تاثیرات متقابل فرهنگی بین ایرانیان و مغولان گشوده شود.
کلیدواژگان: آداب و رسوم، مغولان، ایرانیان، پوشاک، سوگواری -
صفحه 127کیفیت حیات سیاسی - اجتماعی قبایل عرب در شبه جزیره عربستان از بنیانهای تاریخ نگاری اعراب در دوران قبل و بعد از ظهور اسلام به شمار می آید؛ اینکه چه واکنشی نسبت به رخداد بزرگ ظهور اسلام از خود نشان دادند و اینکه این واکنش بر چه نگرشی مترتب بوده است از مباحث مورد بررسی در این تحقیق به شمار می رود. قبیله اشعر از جمله قبایل جنوبی یا یمنی بود که نامی ماندگار از خود در وقایع قبل و بعد از ظهور اسلام به جای گذاشته است. شرکت در واقعه فیل، حضور فعال در تجارت راه جنوبی، مراوده تجاری و اقتصادی با مکه جزء حوادث روایت شده قبل از اسلام این قبیله بوده است؛ همچنان که پیشدستی در قبول اسلام، و روایت مربوط به حضور آنان در مهاجرت به حبشه و سپس چرخش آنان در آستانه درگذشت پیامبر(ص) از اسلام به شرک، در شمار موضوعاتی است که آنان را از سایر قبایل متمایز می سازد. بویژه نقش ابوموسی اشعری یکی از شخصیتهای مشهور اعراب جنوبی در حوادث دوران پس از شکل گیری نهاد خلافت. این تحقیق با روش کتابخانه ای تهیه گردیده و محقق بر آن است تا به کمک اسناد به تبیین برخی از انگیزه های قبیله اشعر در وقایع مذکور بپردازد.
کلیدواژگان: اسلام، جاهلیت، اشعر، ارتداد، یمن -
صفحه 151عناوین و مناصب لشگری ساسانی طی ادوار مختلف و در گذر از مرحله ای به مرحله ی دیگر و گاه به تبعیت از سیاست های خاص هر یک از پادشاهان، دستخوش تغییرات چشمگیری گردیده است. یکی از این مناصب عنوان هزارپت است که علاوه بر دارا بودن معادل بسیار که هر یک در دوره ای خاص مرسوم و پس از آن منسوخ شد، به لحاظ کارکرد واقعی نیز با آشفتگی مقطعی و زمانی مواجه بوده است. چنانکه در دوره ای خاص یک منصب لشگری و در برهه ای دیگر منصبی لشگری - کشوری بوده است. تفویض مقام اران سپاهبدی به چهار نفر از سرداران و به تبعیت از آن ایجاد چهار شکل مشخص سواره نظام که خود متاثر از تقسیمات کشوری - لشگری زمان خسرو انوشیروان است، از دیگر تغییرات سازمان نظامی سلسله ساسانی محسوب می گردد. علاوه بر این، مناصب موروثی کشور نیز از این قاعده مستثنی نبود. به گونه ای که با نقض برخی قوانین کشوری، انحصاری بودن تعدادی از مشاغل خاص نزد خاندان های بزرگ از میان رفت.
در این پژوهش سعی شده است با استناد به منابع تاریخی و شواهد باستان شناختی به اصل و ماهیت وجودی القاب و عناوین لشگری دوره ساسانی پرداخته شود تا بر اساس آن سیمای حکومتی و نظامی این دولت در حد مقدور آشکار و زوایای تاریک آن روشن گردد. از سوی دیگر کندوکاو پیرامون پیدایش هر یک از مناصب نظامی، میزان اختیارات و سرانجام تغییر و تحول آنها در ادوار بعد از دیگر مباحث این نوشتار است. معمولا گفته می شود که ساسانیان بر خلاف حکومت اشکانیان موفق به تشکیل یک دولت متمرکز و منسجم در زمینه ی تشکیلات اداری و مذهبی گردیدند. از این رو در این مقاله تلاش گردیده است تا با استناد به القاب و عناوین متعدد نظامی که در این دوره به وجود آمد، به فرضیه فوق در حد مقدور پاسخ داده شود.
کلیدواژگان: اران سپاهبدی، ساسانی، خسرو انوشیروان، هزار پت، قباد -
صفحه 169با مرگ هولاکوخان مغول در سال 663 هجری قمری، حکومت ایلخانی در ایران بر سر مسئله انتخاب جانشین با مسائلی چند روبرو گردید. قوریلتای (شورا) که از سنت های مغولان بود در تعیین جانشین هولاکو از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. از یک سو تضاد میان عناصر مغولی و دیوانسالاران ایرانی برای انتخاب خان مورد نظر و از سوی دیگر اعمال نظر هر یک در به کرسی نشاندن دیدگاه های خود در امر گزینش خان جدید نقش این شورا را با اهمیت تر می نمود. به قاآنی رسیدن اباقا هر چند از قبل و بنا به توصیه هولاکو صورت گرفت. لیکن در شورای انتخاب وی کمک و معاضدت خاتونها، امیران مغول و نویان ها تاثیری قاطع داشت. همچنانکه در شورای به ایلخانی رسیدن تکودار (سلطان احمد) و مسلمان شدن او نقش خاندان جوینی و کارگزاران ایرانی دیگر مشهود است. این کشمکش ها در موضوع تعیین جانشین خان در عصر ایلخانی قوریلتای را با فراز و نشیب های چندی روبرو نمود. بدین معنا که با قدرت گرفتن هر جریانی این نهاد مشورتی قدرت می یافت و یا ضعیف می شد. در دوره ارغون این نهاد کاملا در انحصار عناصر مغولی و طرفدارانشان قرار داشت و بدیهی است تصمیمات اتخاذ شده در راستای منافع آنان رقم می خورد. اما از دوره غازان خان و به دنبال مسلمان شدن او و قطع ارتباط دولت ایلخانی با مرکزیت خان بزرگ در چین، قوریلتای روز به روز ضعیف تر و با تلاش دیوانسالاران ایرانی تا حدودی به شکل و شمایل ایرانی در آمد بطوری که در دوره جانشینان غازان نیز به تدریج این روند ادامه یافت و عاقبت در ایران بدست فراموشی سپرده شد. در تحقیق پیش رو برآنیم تا سیر تحول تاریخی قوریلتای (مجمع مشورتی) را در دوره ایلخانان با توجه به نقش دیوانسالاران ایرانی مورد کنکاش قرار دهیم.کلیدواژگان: قوریلتای، ارغون، غازان خان، مغول، رشیدالدین فضل الله
-
صفحه 1
-
Page 7Our knowledge on Iran historical periods not only, incomparing, is not the same but sometimes there is great difference between them. Our information based on Kharazmshahian’s sources shows that this period doesn’t bear enough information in comparison with other ones. Remained historical texts from Iran historical periods belonging to the middle centuries, specialy Turkish, Ghaznavi, Saljoukian and Kharazmshahian governments, shows that Kharazmshahian for existing sources and researches carried on has got a lower place.This essay aims to recognize Rashid al Din Vatvat’s works, Atsez Kharazmshah’s chief historian, to evaluate the rate of facts of historical studies on Kharazmshahian dynasty.
-
Page 31Vezarat, (Ministry) as one of the most important basis of Iran courtsmanship (Diwansalari) had a high position through the periods of history. It was responsible for most of the financial, administrative, judicial and formal functions functions. For some reasons such as Safavid kings despotic rules, dominance of military forces (Ahle shamshir) on other social classes, conflicts between Ghezelbashan (Redheaded) and Tajiks and weakening of courtsmanship (Diwansalari) in the period of Turkman Agh- Ghoyounloo and Ghara-Ghoyounloo governments, made the position of minister(Vazir) to be weakened.After the stability of Safavid government, ministry as Eatemad-al-dovleh came back to the country administration, again, The topic studied in this essay is finding the reasons for the weakening of minister position in the beginning of Safavid period.
-
Page 53In Iran’s contemporary history the cancellation of Regie’s privilege and its results was one of the significant parts of Iranians freedom-loving movement which is a lot talked about. In these writings, the nullification of Regie’s privilege is considered as the end of Tobacco Problem but it is the opposite. The Ottoman branch of the Regie called “company' e edkhale tutun wa tanbacu”, located in Istanbul, remained as before even after the cancellation of Regie’s privilege in Iran. Iran government, because of facing with some financial problems rooted from the cancellation of Regie’s agreement and supplements in 1310 A.H. with the help of Muslim merchants took the place of Regie and began to buy tobacco in Iran. Most of Iranian merchants, who where away from the country and lived in Ottoman were the main exporters of Iran tobacco to Ottoman, lost a lot. This company, because of public unawarenece and lack of public determination, continued to the end of World War I forcefully.Thise essay tries, based on archival sources, to analyse the hidden parts of the case and to justify Regie’s words after the cancellation of the agreement in Iran.
-
Page 69
Human civilization and scientific advances in the history don’t blong to a group, race or tribe, but are the attemps of all human beings and tribes tried constantly in the course of centuries to create different civilizations and to develop different sciences. This is why to say that those who built Islamic civilization didn’t blong to a particular group of people. In the 3st A.H. century most of the scholars in shaam (Damascus) and Iraq were non-Arabs and most of the jourists and judges (mavali) living in Iraq cities were governors. It can be clearly said that Islamic civilization belongs to all the groups and races lived from Andalus (Spain) to Sindh. One of the cuntributions of Islam to human culture was the destruction of racial differences and proving the fact that different groups of people through cooperation with each other and having religious unity can establish a big and wonderful civilization for humans. For this reason Iranians distributions in all aspects of Islamic sciences is so significant and clear that no one can refuse it.In this research we are to study Iranians role in the formation of Islamin civilization, specially in the foundation and development of mathematics and introducing some outstanding mathematicians of Iran and to show the role and influence of Iranian scientists in the evolution of human civilization and culture from the beginning to the modern century by using existing sources.
-
Page 87Review of social life in the era where the Ilkhanid periods less attention has attracted of the researchers. The cause of this obsolescent the one direction, some difficulties in the path to such analysis, and on the other direction, other areas are attractive. This effort will be on in this brief study of historical texts and some of the most important literary texts of the Ilkhanian of nearly era Reload described through existing texts, while awareness of the corner of social customs prevalent in this era, entry for the study of social life during the patriarch, especially in cultural interaction effect between the Iranians and Mongols is opened.
-
Page 127The quality of political-social life of Arab tribes in Arabia Peninsula is considered to be the basis of Arabs historiography in the pre-Islamic and Islamic periods. Topics studied in this essay are what where Arabs tribes reactions to a quake event such as appearance of Islam and were the outcomes of these reactions. Ash’ar tribe, as a tribe of southern part of Yamen, has left an everlasting fame of itself in events of before and after Islam such as: taking part in Fill (Elephant) event, playing a dynamic role in the trade of southern road, commercial and economical association with Mecca. What is unique about the tribe is anticipation in excepting Islam, the story of their present in emigration to Abyssinia (Ethiopia) and then their turning away from Islam after death of the Prophet (p.b.u.h) and becoming polytheist. What is very important about this tribe is the role of Abu Mousa Ash’ari, one of the most famous figures of southern Arabs, in the process of after formation of the Caliphate.This research, based on library method tries, according to documents, put light on some of the Ash’ar’s tribe motivations in these events.
-
Page 151The Sassanids titles and military offices have undergone considerable changes by passing of the time and also following the special policies of every king. One of these offices is Hezarpat which in addition to owing many equivalents that everyone was customary in special times and afterthat oblished was confronted with periodical agitation the real output point of view. So, that was a military office in a special period and a military – civil in another time. Giving over the rank of Aran Spahbod to four commanders of army and forming four specified forms of cavalry that was effected by civil – military division in Khosrow Ardeshir period is from the other changes of military organization of Sassanid dynasty. In addition, civil inherited offices is not exceptions from this rule. So, some of the monopolistic jobs of great special families disappeared by breaking of some civil rules.It has been tried to refer to the essence of titles and offices of Sassanid era according to historical and archaeological evidences in order to put light on the civil and military feature of that government. In addition, investigation about arising military offices, the amount of their authorities and changes within different periods are the other aims of this article. Often it is said that Sassanids established a central and powerfull government and religion. So, we have tried to answer this proposal according to titles and military offices which come into existence in this period.
-
Page 169After Hoalkokhan Mogul’s death in 663 lunar Heigira and organization of tribal chief government in Iran the problem of Khan decision in every council (Ghoriltay) were important In one hand Paradox between Mongolians elements and the chief of Iranian government for Khan’s selection was the responsibility of council, on the other they wanted finally to prove their view points about Khan’s selection in order to gain their goals.Gaining Ghaani was a command of Holako, but in his selection, council, assistance of ladies and mogul chiefs (Noyans) had an important role. As jovaini’s dynasties and other Iranian Functionary, Play some roles in council for sultan Ahmad (takudar) to become a tribal chief and a Moslem. However, in the age of tribal chief, Ghoriltary sow many changes and ups and downs. In other words, Taking power in every side (group) this structure of consultation become strong or weak. In the period of Arghon, this group was the elements of Mogul and its followere exclusively, So, the decisions taken were in the benefit of them. From the period of Ghazan Khan, to be a Moslem and cutting the relationship between tribal chiefs government and Khan in china, Ghoriltay became weaker and weaker the chiefs of Iranian government tried to change him as Iranian, and in the period of Ghazan’s successor this way Continued and finally. In this research, based on the role of the chiefs of Iranian government we try to survey historical changes of Ghoriltary (consul tation group) in this period.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.