مجله اقتصادی
سال هشتم شماره 83 (مهر و آبان 1387)

کشور ایران به لحاظ ذخایر هیدروکربوری از موقعیت ژئوپولتیکی ممتازی برخوردار است. در اختیار داشتن نه درصد ذخایر نفتی و بیش از 15 درصد از ذخایر گازی جهان و قرار داشتن در حاشیه خلیج فارس، موقعیت ژئوپولیتک منحصر به فردی است که نمی توان آن را نادیده گرفت. طبق پیش بینی های آژانس بین المللی انرژی و با توجه به ذخایر عظیم هیدروکربوری در منطقه خاورمیانه، در سال 2030 این منطقه بزرگترین صادرکننده گاز در جهان خواهد بود. بر این اساس جمهوری اسلامی ایران با در اختیار داشتن ذخایر بسیار غنی گاز طبیعی و همچنین به عنوان باصرفه ترین و نزدیک ترین مسیر ترانزیت گاز کشورهای منطقه به بازارهای جهانی، نقش غیرقابل انکاری در منطقه بر عهده دارد. از این رو می بایستی امکان حضور در بازارهای صادراتی گاز طبیعی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد تا ضمن گسترش و توسعه تعامل با کشورهای آسیایی و اروپایی و برخورداری از مزایای صادرات و موقعیت ژئوپولتیکی کشور، تفاهم بین کشورهای عرضه و تقاضاکننده افزایش و بحرانهای منطقه ای نیز تعدیل و مرتفع شود.

در اوایل سال 2001، مبارزه با تروریسم، مهار گسترش سلاحهای کشتار جمعی یا هیچ یک از اهدافی که پس از حمله به مرکز تجارت جهانی و پنتاگون در یازده سپتامبر سال 2001 اعلام شد، از اولویتهای جرج بوش در سیاست خارجی نبود بلکه هدف او افزایش عرضه نفت خام سایر کشورهای تولیدکننده به بازار ایالت متحده بود. در ماه های پیش از ریاست جمهوری بوش، ایالت متحده با کمبود نفت و گاز طبیعی در بسیاری از مناطق و خاموشی های برق در کالیفرنیا روبرو بود. واردات نفت برای اولین بار به بیش از 50 درصد کل مصرف رسید و نگرانی ها درباره امنیت عرضه انرژی کشور افزایش یافت. بوش اعلام کرد پرداختن به بحران انرژی کشور مهم ترین وظیفه رئیس جمهور است. او و مشاورانش عرضه نفت را برای بقا و سودآوری صنایع مهم ایالات متحده ضروری می دانستند زیرا هرگونه کمبود انرژی پیامدهای اقتصادی ناخوشایندی در صنایع خودروسازی، پتروشیمی، بخش حمل و نقل و کشاورزی به دنبال خواهد داشت. به نظر آنها مسئله نفت برای اقتصاد بسیار مهم و اساسی است، چون کل عرضه انرژی ایالات متحده (بیش از هر منبع دیگری) و مهمترین سوخت برای بخش حمل و نقل کشور است. نفت نقش مهمی در حفظ امنیت ملی دارد و سوخت بسیاری از تانکها، هواپیماها، بالگردها و کشتی هایی است که در حقیقت محور اصلی ماشین آلات جنگی آمریکا هستند.

در گزارش حاضر به بررسی عملکرد بورس اوراق بهادار کشور و عوامل تاثیرگذار بر آن طی سالهای 1386-1381 پرداخته شده است. علاوه بر وجود نوسانهایی در این دوره زمانی، بروز حباب قیمتی در بورس در سال 1382 و ترکیدن آن در نیمه اول سال 1383 مهم ترین رخداد بازار سرمایه کشور طی این دوره محسوب می شود. حاکم شدن فضای باثبات بر این بازار بعد از سالهای 1382 و 1383 همراه با اتخاذ تدابیری در راستای مهار نوسانها از دیگر نکات قابل ملاحظه در این دوره به نظر می رسد. تصویب و اجرایی کردن قانون جدید بازار اوراق بهادار از مهم ترین اقدام های انجام شده در این دوره در راستای سازمان دهی بازار اولیه، ایجاد تمرکز در نظارت بر بازارهای اولیه و ثانویه و قانونمند کردن برخورد با تخلفات و جرایم احتمالی در این بازار بوده است. اجرای برنامه های خصوصی سازی به عنوان مهم ترین برنامه دولت و تداوم آن طی سالهای آتی می تواند آثار گسترده ای بر بازار سرمایه کشور داشته باشد.

مطالعات تجربی حاکی از آن است که رشد اقتصادی در برخی کشورها مرهون رشد بهره وری عوامل تولید به ویژه نیروی انسانی بوده است. در واقع افزایش و بهبود شرایط کار و ارتقاء بهره وری نیروی انسانی عامل مهمی در دستیابی به اهداف رشد و توسعه اقتصادی کشورها محسوب می شود. در این ارتباط عوامل گوناگونی در ارتقاء بهره وری موثر است که از جمله آنها می توان به عوامل مدیریتی، تحقیق و توسعه، آموزش، بهداشت و مانند آن اشاره نمود. این عوامل به صورت کلی در سه گروه عوامل عمومی، عوامل سازمانی- فنی و عوامل انسانی قابل طبقه بندی می باشد که در مقاله حاضر سعی شده است تا حد امکان به نقش هر یک از این عوامل در بهره وری و اثر آن بر رشد اقتصادی کشورها پرداخته شود.

پدیده جهانی شدن یکی از جنبه های واقعی و برجسته نظام جدید جهانی و از عوامل تعیین کننده تحولات آتی است. در واقع جهانی شدن مثلثی است که از سه زاویه کاملا مرتبط به هم اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تشکیل شده است. لذا در حال حاضر دستیابی به جایگاه برتر اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی1 با اتخاذ سیاستهای توسعه ای، اهداف و الزامات افق 1404زمینه ای است که کشورمان در طول این دوره بتواند دارای تعامل سازنده و موثر با جهان باشد زیرا تعامل منطقه ای و بین المللی ایران در 20 سال آینده از جایگاه ویژه ای در سند چشم انداز برخوردار است. منطقه گرایی نیز از موضوعات پر اهمیت برای این تعامل موثر در سطح بین المللی است، چرا که گرایش کشورها به عضویت در بلوکهای اقتصادی منطقه ای به منظور گسترش تجارت بین اعضاء، افزایش رفاه اقتصادی کشورهای عضو، افزایش صرفه های ناشی از مقیاس، بهبود رشد اقتصادی و بالا بردن کارایی فنی و مانند آن روز به روز در حال افزایش بوده و حضور در بازارهای بین المللی نیازمند مشارکت بین المللی است، به گونه ای که گرفتن سهم مناسب بازار جهانی مستلزم تعامل و تفاهم با مناطق مختلف جهان، سازمانها و اتحادیه های منطقه ای و بین المللی است. در نوشتار حاضر سعی می شود ضمن معرفی ویژگی ها و عوامل موثر بر جهانی شدن و پیامدهای آن به بررسی آثار، پیش نیازها و تمهیدات موثر در الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی و عضویت آن در بلوکهای منطقه ای پرداخته و مقدمات و زمینه های لازم و همچنین فرصتها و تهدیدها در این راستا شناسایی شود.

مصرف سیمان در هر کشور یکی از شاخصهای توسعه به شمار می رود و بالا بودن مصرف سرانه معرف فعالیتهای عمرانی و ساختمانی است. سرانه مصرف سیمان در کشورهای صنعتی بیش از 600 کیلوگرم در سال است و این در شرایطی است که در این کشورها ساخت و سازهای زیربنایی تقریبا به اتمام رسیده است. سرانه مصرف سیمان در ایران حدود 315 کیلوگرم در سال است. با توجه به این مهم که عملیات عمرانی و ساخت و سازهای مسکونی در آینده رو به افزایش خواهد بود، در کنار بازار بالقوه کشورهای همسایه پیش بینی افزایش تقاضای سیمان در آینده ممکن است. ضمن اینکه طی سه دهه اخیر همواره میزان تقاضای سیمان در کشور از عرضه آن بیشتر بوده است. در این نوشتار ضمن بررسی وضعیت سیمان در استان خراسان رضوی، به شرایط فعلی این صنعت در ایران و جهان به طور مختصر می پردازیم.