نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 40-41 (پاییز و زمستان 1381)

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، مناطق جدید امنیتی را به وجود آورد. خلا ایجاد شده در حوزه دریای خزر موجب شد تا ایالات متحده به تدریج وارد حیاط خلوت روسیه شود. در سه دوره زمانی "از فروپاشی تا سال 1993"، "از 1993 تا سال 2001" و "بعد از سال 2001" سمت گیری سیاست خارجی آمریکا نیز دچار تغییر و تحول شد. حادثه 11 سپتامبر 2001 و مبارزه با تروریسم ، مثلث روسیه چین آمریکا را در حوزه خزر به وجود آورد که حضور نظامی آمریکا در منطقه را نیز به دنبال داشت . اعلام محور شرارت بودن ایران از طرف جرج بوش و حضور نظامی آمریکا در کنار مرزهای شمالی ایران و نیز وجود حداقل پنج منبع جغرافیایی ناامنی ، تهدیدات نرم افزاری و نظامی جدیدی را متوجه ایران ساخته است که می تواند موجب ایجاد تغییراتی برای استراتژی نظامی ایران و نیاز به آموزشهای نظامی جدید شود. کاهش ارزش موقعیت ژیوپلیتیکی ایران ، بحرانهای زیست محیطی ، توسعه نیافتگی و مسابقات تسلیحاتی و غیره از دیگر تهدیدات حضور آمریکا در خزر است .

اطلاعات مقداری و توصیفی ، درتحلیل علمی و تصمیم سازی خردپذیر، نقشی مهم ایفا می کنند. حتی تحلیلگرانی که با پیش داوری به سراغ پدیده ها می روند، برای توجیه تحلیلهای خود به شواهد و آمارها استناد می کنند. البته موسسات گزارشگر و تولیدکننده آمارها نیز خود از اهمیت و تاثیر اطلاعاتی که ارایه می کنند آگاه اند، و لذا در گزارشهای خود لزوما بی طرفانه و صادقانه عمل نمی کنند و حداقل ، تمام حقیقت را نمی گویند. مقاله ما درصدد معرفی موسسه مهم در قلمرو منبع عمده آمارهای نظامی می باشد که در زمینه کنترل تسلیحات و خلع سلاح ، در سطح بین المللی ، موسسه ای رده اول به حساب می آید و گزارشهای آن در خصوص تجارت تسلیحات نیز مورد استناد جدی پژوهشگران است . البته در توضیح فعالیتهای ACDA ، برخی محورهای عمده تصمیم سازی را که این موسسه در آنها دخیل بوده و هست نیز مورد توجه قرار داده ایم تا نشان دهیم که چنین موسساتی چگونه می توانند در روند تحولات استراتژیک جهانی ، نقشی فعال ایفا کنند.

در این مقاله کوشش شده است تا نقش استراتژی مقابله با تروریسم در عرصه سیاست سازی امنیتی استراتژیک آمریکا در دوره پس از جنگ سرد و پیامدهای امنیتی آن برای کشورهای جهان سوم مورد بررسی قرار گیرد. از این دیدگاه ، نقش جدید آمریکا در دوره کلینتون و بوش پسر در "مبارزه علیه تروریسم "، به عنوان مرکز ثقل سیاست خارجی آمریکا ،  و از کارویژه های سامان بخش و سازمان دهنده ای در پاسخ به چالش حاصل از بحران هویت حاصل از نبود تهدید کمونیسم برخوردار است .

در این مقاله کوشیده شده تا با بررسی تغییرات اساسی داخلی ، منطقه ای و بین المللی ایجاد شده پس از حمله آمریکا به افغانستان ، وتاثیر آن به ویژه بر نقش وجایگاه جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است . از نظر نگارنده ، حادثه 11 سپتامبر و حمله متعاقب آن به افغانستان ، منجر به تحولاتی در نقش بازیگران ، قواعد بازی و الگوهای رفتاری کشورهای ذی نفوذ در صحنه افغانستان شده است . نویسنده نتیجه می گیرد که پس از حمله به افغانستان ، تعداد بازیگران داخلی و خارجی در صحنه افغانستان افزایش یافته ، اهداف ، سیاستها و ابزارهای بازیگران ، ثابت مانده ، اما نقش آنها دستخوش دگرگونی شده است و قواعد جدیدی بر صحنه افغانستان حاکم شده است که بازیگران دخیل در بحران افغانستان باید رفتارهای خود را در چارچوب آن تنظیم نمایند.

این مقاله با درنظرگرفتن مفهوم "محیط امنیت بین المللی " و نگرش روسها نسبت به آن طی دوره های مختلف در دهه 1990 و پس از آن ، به تحولات اساسی ایجاد شده در این نگرش پرداخته ، همچنین تاثیر این تحول بر روابط روسیه با ایران طی سالهای اخیر را مورد بررسی قرار داده است . هدف این مقاله بیشتر، درنظرگرفتن گفتمانهای حاکم بر سیاست امنیتی و خارجی روسیه و به ویژه وضعیت گفتمان کنونی است که صبغه های عمل گرایانه آن بسیار گسترده هستند.

براساس تعریف قانون محاسبات عمومی کشور مصوب 1366، بودجه برنامه مالی دولت است که برای یک سال مالی تهیه می شود و حاوی پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار، و برآورد هزینه ها برای انجام عملیاتی است که منجر به نیل به سیاستها و هدفهای قانونی می شود. در این برنامه مالی که در عمل ، کارکردی بسیار فراتر از قلمروهای مالی می یابد سیاستها و هدفها بر سراسر ماده واحده بودجه و تبصره های آن ، پرتو می افکنند. به عبارتی ، ارقام بودجه بیانگر ارجحیت ها و اولویتهای حوزه عملکرد دولتی ، بلکه فراتر از آن ، حوزه عملکرد کل کشور از دیدگاه برنامه ریزان بخش عمومی هستند؛ لذا هرگونه گسست و ناسازگاری احتمالی که درتحلیلی مقایسه ای ، بین ارقام تخصیص یافته و اهداف و اولویتهای قانونی مشاهده شود، نارسایی بودجه ریزی و در نهایت ، نارسایی و اختلال در جهت دهی حرکت ملی را هشدار می دهد.

این مقاله با بررسی سیاست جهانی پس از 11 سپتامبر و ترسیم مسایل اساسی آن همانند روابط اسلام غرب ، شمال جنوب ، وابستگی متقابل جهانی ، و مواردی چون قطب بندی اجتماعی ، مناقشات منطقه ای و... ، وضعیت کنونی سیاست جهانی را میان یک جانبه گرایی آمریکا و جهان چندقطبی در نوسان دانسته و پیشنهادهایی برای اروپا مطرح می سازد تا مسایل جهانی به گونه ای حل وفصل شود که سیاستهای یک جانبه گرا و برتری جوی آمریکا تعدیل و جهانی چندقطبی با درنظرگرفتن نقش برای اروپا و سایر کشورهای جهان ایجاد شود. سرفصلهای اصلی مقاله عبارت اند از: سیاست جهانی در پرتو 11 سپتامبر، مسایل اصلی سیاست جهانی ، سیاست جهانی بر سر دوراهی ، و پیشنهادهایی برای اروپا و آلمان .

در این مقاله تلاش شده است تا تهدیدات نامتقارن ، تفکر نامتقارن و جنگ نامتقارن با نگاهی به مسئله تروریسم مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در این مسیر، نویسنده ابتدا به مشکلات تعریف مفهوم نامتقارن و برشمردن ویژگیهای تهدیدات نامتقارن پرداخته است . در ادامه ، موضوع را به تهدیدات نامتقارن نشات گرفته از اقدامات تروریستی محدود کرده است و راه های تاثیرگذاری تهدیدات نامتقارن را مورد بررسی قرار داده است و سپس به نقش طراحان و استراتژیستهای نظامی در پیش بینی ، خنثی کردن و مقابله با این تهدیدات اشاره می نماید و راه های پیشگیری و در صورت موفقیت آمیز بودن عملیات تروریستی ، نحوه واکنش به این گونه اقدامات را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده و پیامدهای واکنش و عدم واکنش را ذکر می کند. در این مقاله چنین نتیجه گیری می شود که یکی از ویژگیهای برجسته تهدید نامتقارن ، متفاوت بودن و متفاوت رفتارکردن است و از آنجایی که هیچ دشمن یکسانی وجود ندارد، بنابراین می توان تمام جنگها و درگیریها را نامتقارن نامید.