فهرست مطالب

پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی
سال چهارم شماره 15 (پاییز 1384)

  • تاریخ انتشار: 1384/10/11
  • تعداد عناوین: 9
|
  • وجوب دفاع مشروع از نگاه فریقین
    حجت الاسلام یعقوبعلی برجی صفحه 1
    دفاع مشروع از حقوق طبیعی انسان بلکه لازمه ادامه حیات هر موجود زنده است. دفاع مشروع در ادیان الهی به رسمیت شناخته شده است. فقی هان مذاهب اسلامی در دو حوزه از دفاع مشروع بحث کرده اند. یکی در کتاب جهاد، که از دفاع سازمان یافته در برابر تهاجم دشمن بحث کرده اند. در این حوزه، فقی هان همه مذاهب به وجوب چنین دفاعی فتوا داده اند. و شرایطی را که برای وجوب جهاد ابتدایی لازم می دانند، در دفاع مشروع لازم نمی دانند. حوزه دیگری که از دفاع مشروع بحث شده دفاع از جان، ناموس و مال خود و دیگران در برابر تجاوزگران است. در این مقاله روشن شده است که در اصل مشروع بودن چنین دفاعی فقی هان اتفاق نظر دارند، گرچه نسبت به وجوب آن در بعضی موارد مانند دفاع از مال اختلاف نظر وجود دارد
    کلیدواژگان: جهاد، دفاع مشروع، فقه، حقوق
  • معیار تشخیص حق الله و حق الناس و مصادیق مهم آن در فقه مذاهب اسلامی
    محمد باقر رضا صفحه 2
    از مباحث مهم و قابل بررسی فقهی که تاکنون بحث مستقلی در علم فقه پیرامون آن صورت نگرفته است، مسئله معیار تشخیص حق الله و حق الناس است. این در حالی است که در مباحث و کتب فقهی، مصادیق بسیاری از حق الله و حق الناس مورد عنایت و بحث قرار می گیرد.
    در این مقاله سعی می شود معیارهایی که فقهای شیعه و علمای اهل سنت و نیز حقوقدانان در این زمینه مطرح کرده اند، مورد کنکاش و تامل قرار گیرد. همچنین تعاریف مختلف حق، حکم و مصادیق مهم حق الله و حق الناس مورد بررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: حق، حکم، حق الله، حق الناس
  • دین حنیف؛ ماهیتی مستقل یا روح ادیان الهی
    حجت الاسلام محمدرضا بارانی صفحه 3
    در زمان ظهور اسلام، مردم جزیره العرب با ادیان مختلفی چون یهودیت، مسیحیت، حنیف و بت پرستی آشنا بودند. در این زمینه پرسشی مطرح است که آیا حنیف نیز یک دین فراگیر و جهانی بوده است. پیامبر(صلی الله علیه و آله) پیش از اسلام بر چه دینی بوده اند؟ اگر دین مسیحیت پیش از اسلام به عنوان دینی جهانی مطرح بوده، آیا پیامبر نیز پیرو دین مسیحیت بوده است یا خیر؟
    با توجه به اهمیت و جایگاه دین حنیف و پرسشهای مطرح شده در این زمینه، تلاش این نوشتار بر آن است تا با بررسی معنای لغوی و اصطلاحی آن در آیات، روایات و منابع دیگر و همچنین بررسی منابع تاریخی و حدیثی به پژوهش درباره دین حنیف، ماهیت آن و پاسخ به برخی از پرسشهای مرتبط با آن بپردازد.
    کلیدواژگان: حنفاء، حنیف، ابراهیم(علیه السلام)، مستشرقان، دین، پیامبر(صلی الله علیه و آله)
  • زمینه های سیاسی اجتماعی اوج و فرود تفکر اعتزال
    علی آقانوری صفحه 4
    بررسی چگونگی و عوامل تاریخی شکل گیری، رشد، رواج و افول تفکر اعتزال موضوع این نوشتار است. نویسنده به منظور تبیین زمینه های فکری، اجتماعی پیدایش معتزله و آغاز و فرجام این گروه ابتدا به گزارش دیدگاه های مختلف درباره پیشینه های فکری و اجتماعی تفکر اعتزال پرداخته و به دنبال آن دوره های تاریخی این گروه را بازگو می کند. و در انتها به چرایی افول اجتماعی، سیاسی صاحبان تفکر اعتزال می پردازد.
    کلیدواژگان: معتزله، اعتزال، فرقه ها، اقتدار، افول
  • نقد و بررسی تحقیقات خاورشناسان در زمینه تاریخ گذاری آیات و سور قرآن (قسمت دوم)
    حجت الاسلام محمد جواد اسکندرلو صفحه 5
    مراد از «تاریخ گذاری قرآن» تعیین تاریخ نزول سوره های قرآن است. با توجه به اینکه این موضوع تاریخی است مبنا و روش تحقیق آن، استناد به ادله تاریخی، روایات معتبر و مضامین آیات و سور است. قرآن پژوهان مسلمان، اغلب در این زمینه به روایت ابن عباس استناد کرده اند و براساس آن به ترتیب نزول سوره ها پرداخته اند؛ ولی از آنجا که خاورشناسان لحن، آهنگ و سبک آیات و سور را ملاک و مبنای تحقیق خود قرار داده و به روایات ضعیف استناد جسته اند، به نتایجی ناموزون رسیده اند؛ به گونه ای که نتیجه پژوهش آنها در ارائه ترتیب سوره ها، نه تنها با ترتیب روایی ناسازگار است، بلکه میان ترتیبهای خودشان هم تفاوت و ناسازگاری های بسیار زیادی مشاهده می شود. این نکته نشان دهنده آن است که معیارها و مبانی آنها چیزی جز ذوقیات و تخیلات نبوده است.
    قسمت اول این مقاله در شماره پیشین منتشر شده بود. در این شماره قسمت پایانی آن را تقدیم خوانندگان فرهیخته می نماییم.
    کلیدواژگان: تاریخ گذاری، تاریخ نزول، آیات و سور، مکی و مدنی، خاورشناسان
  • مبانی و مبادی نظری تعامل بین مذاهب و فرق
    صفحه 6
  • داستان هبوط آدم در «روح الارواح» احمد سمعانی
    ویلیام چیتیک ترجمه: سیدلطف الله جلالی، محمد سوری صفحه 7
    ادبیات صوفیانه هنوز هم تا حد زیادی ناشناخته مانده است. متون بسیاری مدتهاست جزو آثار کلاسیک شناخته شده اند و بسیاری دیگر را محققان معاصر به چاپ رسانده اند. با این حال، متونی هستند که در کتابخانه های خطی یا در مجموعه های خصوصی خاک می خورند که باید آنها را شناسایی کرد. ناشناخته ماندن این آثار به معنای مهم نبودن آنها نیست. از این دست می توان به روح الارواح فی اسماء الملک الفتاح نوشته احمد سمعانی، معاصر غزالی و سنایی و در گذشته به سال 534 اشاره کرد.2 نسخه های خطی این کتاب بیش از 600 صفحه ای، در چندین کتابخانه موجود است. برخی از محققان بزرگ معاصر ادب پارسی، مانند بدیع الزمان فروزانفر و محمدتقی دانش پژوه، به این اثر اشاره کرده اند، اما تا هنگام انتشار آن در سال 1368ش به دست نجیب مایل هروی،3 کسی توجه جدی به آن مبذول نکرده است. حال که متن در دسترس ماست، می توان پی برد که این کتاب، شایسته آن است که از شاهکارهای ادب صوفیانه پارسی به شمار آید.
  • علویان ترکیه
    نوری دونمز صفحه 8
    علوی در لغت به معنای منسوب به علی(علیه السلام) است و در اصطلاح به کسی گفته می شود که آن حضرت را بر سه خلیفه دیگر ترجیح داده و پیرو اوست.
    علویان حدود هشت قرن پیش به سرزمین آناتولی آمدند و اکنون حدود یک سوم جمعیت ترکیه را تشکیل می دهند و 20 الی 25 میلیون جمعیت دارند. علویان در تمام مناطق ترکیه زندگی می کنند، ولی بیشتر آنها در غرب ترکیه هستند.
    علویان از حیث ادب و هنر بسیار غنی اند و از زمانی که به آناتولی آمدند صدها تن شاعر و متفکر تربیت کردند. فشارهای عثمانی باعث شد که آنان از منابع و ارزشهای خود دور بمانند. از زمان تشکیل حکومت ترکیه نیز چون تمام مراکز دینی بسته شد، مراکز علویان هم تعطیل شد و این نیز تاثیر بسزایی در دور ماندن آنها از ارزشهای خود داشته است.
    علویان از حیث اعتقاد شیعه دوازده امامی و از حیث مذهب، جعفری هستند. این را هم در کتابهای خود ذکر کرده اند و هم بزرگان و دده های آنها بدون استثنا در تحقیقات میدانی ما گفته اند
  • زیدیه
    ویلفرد مادلونگ ترجمه: سید محمد منافیان صفحه 9
    شکل گیری زیدیه به عنوان یکی از فرق شیعه به اوایل قرن دوم هجری برمی گردد. این فرقه در ابتدا توسط دو گروه از شیعیان کوفه با عنوان «جارودیه» و «بتریه» شکل گرفت. هویت این فرقه با قیام و فعالیت بر ضد حکومت جور و ظلم شکل گرفت و این مطلب سبب تلاش آنها برای خروج از سیطره حکومت مرکزی گردید. این جریان در ادامه حیات خود در مناطق شمالی ایران و جلگه های یمن به فعالیت پرداخت و در ضمن آن به گروه های فرعی مختلفی تقسیم شد. زیدیان ایران در قرن دهم به صورت رسمی به مذهب امامیه گرویدند اما در یمن تا امروز به بقای خود ادامه داده اند. در این نوشتار، نویسنده به ارائه تاریخ مختصری از جریانهای گوناگون این مذهب شیعی به همراه بیان اجمالی اعتقادات آنها پرداخته است.
    این نوشتار ترجمه مدخل «زیدیه» از دایره المعارف اسلام (ویرایش دوم) است. نویسنده این مقاله یکی از مستشرقان معروف در زمینه کلام اسلامی و فرق و مذاهب است، اما این مطلب سبب پذیرش همه آنچه در این نوشتار آمده نمی شود. در این مقاله به اقوال ضعیفی از نظر تاریخی استناد شده است که پرداختن به آنها و نقد و بررسی آنها مجال دیگری را طلب می کند.
|
  • The Obligation of Legitimate Defense From the Viewpoints of "Fariqayn" (i.e. Shiites and Sunnies)
    Hojjat-Al-Islam Dr. Yaquob Ali Borji Page 1
    The legitimate or lawful (mashroo') defense is one of the natural rights of human-being and it is vital for the survival of all living creatures. The legitimate defense is recognized in all devine religions. The jurists (foqaha) of Islamic sects have discussed about the legitmate defense in two realms: One is the book "Jihad" which has the organized defense against the invasion of foes into consideration. In the mentioned realm, the jurists of all sects have pronounced a decree (fatva) for the legitimacy of such a defense. They even do not consider those conditions necessary for Primitive Jihad* for the legitimate defense. The other realm, where in the legitimate defense is discussed about, is fendig off oneself, the female member's chastity of one's family, and one's property against the trespassers and invaders. The present study clarifies that there is a consensus of jurist's opinion on the legitimacy of such defenses. There exist some diversities of opinions concerning the obligation of defense in some cases such as defending one's property, however.
  • The Criterion for Rreogonizing Allah's Right and People's Right and Their Indicators in the Islamic Religions, Jurisprudence
    Muhammad Baqer Reza Page 2
    From among the important and controversial subjects which have not yet been discussed in jurisprudence (fiqh), we can refer to the issue of recognizing criterion of Allah's Right and people's right. This is while in the discussions and books on jurisprudence, numerous samples of Allah's Right and people's right are discussed and taken into consideration.In the present essay, some criteria proposed by Shiite jurists (foqaha) and scholars are carefully surveyed. The existing various definitions of right (haq), verdict (hokm) and the important indicators of Allah's Right and people's right are studied as well.
  • The Religion of Haneef, An Independent Nature or the Spirit of Devine Religions
    Hojjat-Al-Islam Dr. Muhammad Reza Barani Page 3
    At the advent of Islam, the people of Jazirat-al-Arab were acquainted with different religions like Jwism, Christianity, Haneef and Idolatry. In this concern, some questions may be raised:1.Whether Haneef has used to be a common world wide religion or not?2.Which religion did the Holy Prophet (S.A.A.S) use to follow before the arrival of Islam? If Christianity used to be the universal religion before the advent of Islam, was the Holy Prophet one of it's followers?Religion the importance and position of Haneef Religion, and the related unanswered questions; the present survey struggles to figure out the true nature of Haneef and to answer the questions through researching into the literal and idiomatic meaning of Haneef existing in different verses, narrations and other historical
  • The Social and Political Bases of Ascending and Descending the Ideas and Viewpoints of Mutazeleh"
    Ali Aqanoori Page 4
    Studying different circumstances and historical factors of forming, developing, ascending and finally descending the Mutazeleh way of thinking is the goal of the essay. To clarify the mental and social reasons of forming Mutazeleh group and the commencement and termination of them, the writer has discussed different views about the intellectual and social backgrounds of Mutazeleh, and then he has continued with mentioning the historical periods of the group. Finally, the effective factors of social and political descending of the Mutazeleh believers are elaborated
  • A Study on the Researches Conducted by Orientalists on Dating the Quran's Surahs and Verses (2)
    Dr. Muhammad Javad Eskandarlo Page 5
    The process of dating Quran refers to the appointment of the Quran’s Surahs revelation dates. Since the research is on the history, the method of research is based on historical proofs, creditable traditions and the contents of verses. Thus, most Muslim researchers of Quran have referred to Ibn-Abbas tradition to date the Surahs; but since, the orientalists have referred to the tune and the style of the surahs and verses and supported their ideas with poor tradition, they have somehow come up with wrong and unbalanced results. These facts indicate that the basis and criteria of this research has been nothing but personal imaginations