فهرست مطالب

پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی
سال چهارم شماره 16 (زمستان 1384)

  • تاریخ انتشار: 1384/11/11
  • تعداد عناوین: 10
|
  • پژوهشی درباره مفاد آیه اکمال از دیدگاه فریقین
    حجت الاسلام فتح الله نجارزادگان صفحه 1
    فریقین در پاره ای از نقاط پیرامون آیه اکمال اتفاق نظر دارند. نقطه اصلی اختلاف آنان در تفسیر این آیه در دو امر، زمان نزول و علت نزول آیه است. این تمایز مباحث کلامی گسترده ای را در بین فریقین رقم زده است. در مصادر فریقین تنها دو دسته روایت درباره زمان نزول این آیه به چشم می خورد: نزول آن در حجهالوداع در روز عرفه و نزول آن در غدیرخم. برای جمع بین این دو دسته روایات، احتمالهایی می توان ارائه کرد.
    در تمام احادیث شیعی، اعم از روایاتی که دلالت بر نزول آیه در عرفه و یا در غدیر دارد، علت نزول آیه «اعلان ولایت امام علی(علیه السلام)» ذکر شده است. در متن احادیث اهل سنت نیز که به علت تصریح شده، به جز در یک حدیث، علت نزول آیه «اعلان ولایت امام علی(علیه السلام)» است. اکثر اهل سنت که نزول آیه را در عرفه می دانند، برخلاف تصریح روایات درباره علت نزول آیه، وجوهی متعدد احتمال داده اند. این وجوه با برهان سبر و تقسیم مورد نقد قرار گرفته و مخدوش شده اند.
    کلیدواژگان: اکمال دین، اتمام نعمت، ولایت، تفسیر فریقین
  • حسین بن حمدان خصیبی و کتاب «الهدایه الکبری»
    نعمت الله صفری فروشانی صفحه 2
    حسین بن حمدان خصیبی از راویان بزرگ معتقد به امامت امامان دوازده گانه در دوره غیبت صغری و سالهای آغازین غیبت کبری است که در عین حال مورد احترام فراوان فرقه نصیریه نیز می باشد.
    او دارای اندیشه های خاصی بوده که وی را از امامیه جدا می ساخته است و لذا رجالیون متقدم او را به شدت تضعیف کرده اند، اما رسوباتی نه چندان اندک از اندیشه های او در جوامع امامیه نفوذ پیدا کرده است. کتاب الهدایه الکبرای او از آنجا که از قدیمی ترین متونی است که با ذکر سلسله اسناد در صدد اثبات امامت و وصایت تک تک ائمه از راه بیان معجزات می باشد، برای ریشه یابی چگونگی نفوذ این اندیشه در میان شیعه امامیه که بعدها با نگارش کتب فراوان و احیانا حجیم پیگیری شد، می تواند بسیار مفید باشد. علاوه بر آنکه ذکر برخی از وقایع تاریخی مربوط به اختلافات درون گروهی شیعه، ذکر اسنادی که در متون امامیه کمتر یافت می شود و نیز بیان مطالبی از غالیان که در کتب معتبر روایی امامیه مفقود است، از دیگر جهات اهمیت این کتاب است.
    کلیدواژگان: حسین بن حمدان خصیبی، الهدایه الکبری، محمد بن نصیر نمیری، بابیت، معجزات، نص، نصیریه، علویان
  • گستره و قلمرو دفاع مشروع از دیدگاه مذاهب فقهی اسلامی
    حجت الاسلام یعقوبعلی برجی صفحه 3
    دفاع مشروع در فقه مذاهب، گستره و قلمرو وسیعی دارد. در این مقاله تلاش شده تا ابعاد و مصادیق آن نمایانده شود. در شاخه دفاع سازمان یافته، تقسیمات فراوانی شده و این اقسام در مقاله مورد توجه قرار گرفته و نشان داده است که در این حوزه آن مقدار که در کتابها مطرح شده بین مذاهب اسلامی اتفاق نظر وجود دارد، اما در حوزه دفاع از جان عرض و مال در میان مذاهب مختلف دیدگاه های مختلفی وجود دارد، به ویژه نسبت به دفاع از مال و عرض اقوال متعددی مطرح شده، و هر جا که فقی هان به ادله مطلب اشاره کرده اند، آن ادله نیز مورد توجه واقع شده است.
    کلیدواژگان: دفاع مشروع، دفاع سازمان یافته، دولت اسلام، دولت کفر، فقه
  • مبانی فقهی و حقوقی مالکیت معنوی از نگاه مذاهب
    عمران حلیمی صفحه 4
    مالکیت معنوی اگر چه در حقوق موضوعه دارای سابقه ای نسبتا طولانی است، اما در فقه شیعه از موضوعات مستحدثه فقهی به شمار می آید و فقها باید حکم آن را از مبانی فقهی شیعه استخراج کنند و در اختیار جامعه اسلامی قرار دهند.
    در میان فقها دو نظریه مختلف پیرامون آن وجود دارد. برخی عقیده دارند مالکیت معنوی موضوعی نیست که قابل تطبیق بر موضوعات فقهی باب عقود باشد و از این رو، آن را به رسمیت نشناخته اند. برخی دیگر کسانی هستند که معتقدند می توان بر اساس چارچوبهای فقهی شیعه، آن را به رسمیت شناخت.
    کلیدواژگان: مالکیت معنوی، مبانی فقهی، مبانی حقوقی
  • بررسی تطبیقی مبحث صفات الهی از منظر علامه طباطبایی و ابومنصور ماتریدی
    حیات الله ناطقی صفحه 5
    ابومنصور ماتریدی بنیانگذار مکتب کلامی ماتریدیه است که اکنون اغلب قریب به اتفاق حنفیان در عقائد خود از این مکتب پیروی می کنند. در این نوشتار، آرایی که او درباره صفات خداوند ابراز داشته با آرای علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، به صورت تطبیقی مورد ارزیابی قرار می گیرد.
    مسائلی چون عینیت ذات و صفات، حدوث قرآن و برخی از راه حلهای مشترک در خصوص مشکل معناشناختی صفات الهی، از مسائل مورد اتفاق هردو اندیشمند و مسائلی چون صفات فعلیه که ماتریدیان در این باره با فرق دیگر اسلامی متفاوت سخن گفته اند از قبیل قائل شدن ماتریدی به کلام نفسی، قائل شدن ماتریدی به تفویض در باب صفات خبری و قائل شدن وی به جواز رؤیت حسی خداوند در قیامت، از جمله مسائلی است که هردو دانشمند بر سر آن اختلاف نظر دارند.
    کلیدواژگان: ماتریدیان، شیعه، ذات، صفات، علم، قدرت، کلام، اراده، رؤیت
  • حسن بن فرحان مالکی و کتاب «نحو انقاذ التاریخ الاسلامی»
    قاسم جوادی صفحه 6
    در این نوشته در پی معرفی یکی از آثار حسن بن فرحان مالکی، یکی از اندیشمندان سعودی هستیم؛ شخصیتی که شناخت او از جهات مختلف می تواند برای ما مفید باشد. مهم ترین آن معرفی آثار ایشان می باشد که برخی از آنها نقد کتابهایی است که در نقد شیعه نوشته شده است و اطلاع از آنها می تواند برای ما سودمند باشد. یکی از جهات دیگر که کارهای ایشان می تواند برای ما قابل استفاده باشد، نقدی است که ایشان بر اندیشه های بسیاری از نویسندگان وهابی دارد. من جمله ایشان در آثار خود این نکته را ذکر می کند که چرا بدون دلیل یا با دلایل یک طرفه و ضعیف و یا نقل کردن بخشی از مطلب به نقد افراد می پردازید.
  • معرفی دو اثر کلامی از قرن ششم
    سیدعلی حسنی صفحه 7
    قرنهای پنجم و ششم هجری در تاریخ تشیع، دو قرن بسیار مهم و تاثیرگذار بر دوران پس از خودند. در این دو قرن، علم رغم فشارهایی که از طرف حکام و خلفای بنی عباس بر شیعه وارد شده، تشیع رشد و گسترش بسیار یافت. شیعیان اثناعشری به هنگام حکومت علویان و آل بویه قدرت و عظمتی یافتند و دانشمندان و فقی هان و عالمان و شاعران بنام از میان آنان برخاستند، لکن چون غزنویان بر روی کار آمدند با آنها با کمال خشونت و سختی رفتار کردند
  • گزارش همایش شیعه شناسی
    صفحه 8
    مدرسه عالی امام خمینی(قدس سره) وابسته به مرکز جهانی علوم اسلامی در ادامه نشستهای علمی خود، این بار به همت معاونت پژوهش و گروه ادیان و مذاهب اسلامی و با همکاری برخی مراکز پژوهشی کشور، همایش «شیعه شناسی، راهکارها و چالشها» را برگزار نموده است.
    این همایش علمی که روز بیست و هفتم بهمن با پیام حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی و کنفرانس تعدادی از اساتید و کارشناسان حوزه و دانشگاه برگزار گردید؛ به مهم ترین آسیبها و چالش های معاصر در عرصه شیعه شناسی پرداخته و راهکارهای برون رفت از آن را بازکاوی نموده است.
    به دلیل اهمیت موضوع و ارتباط با مباحث مذاهب و فرق اسلامی، گزارش تفصیلی آن را تقدیم فرهیختگان و خوانندگان مجله می نماییم
  • دین و مذهب در جمهوری آذربایجان
    صفحه 9
  • تصوف در افغانستان
    یحیی حسینی صفحه 10
    اگر با دقت به نقشه آسیا بنگریم، در قلب آن به نام سرزمینی بر می خوریم که امروزه آن را افغانستان می نامند؛ سرزمینی کهن و باستانی با سابقه ای که به پیش از ظهور زرتشت باز می گردد.
    افغانستان قسمت اعظم خراسان بزرگ را شامل می شده است. با مرور نامهای شهرهای بزرگ خراسان قدیم مانند بلخ، هرات، کابل، جوزجان، تخار، سمنگان و بدخشان پی می بریم این نامها اکنون در حوزه جغرافیایی افغانستان قرار دارد.
    متاسفانه در طول چند قرنی که از تشکیل حوزه سیاسی جغرافیایی افغانستان می گذرد؛ این کشور تاریخ پردرد و رنجی را پشت سرگذاشته است که به طور محسوسی درصدد از بین بردن افتخار و سربلندی تاریخ این مرز و بوم بوده است. در این نوشتار سعی شده تا حد توانایی نویسنده به گوشه ای از تاریخ تصوف در افغانستان پرداخته شود.
    با مراجعه به متون کهن تاریخی و تورق و دقت در آنها به این نکته مهم پی می بریم که سرزمین فعلی افغانستان که روزگاری جزو ایران بزرگ محسوب می شده، خاستگاه کسانی است که در تصوف و عرفان نقش قابل ملاحظه ای داشته اند. از آن میان، می توان به نام بزرگانی چون مولانا جلال الدین بلخی، ابراهیم ادهم، سنایی غزنوی، شقیق بلخی، خواجه عبدالله انصاری و خواجه احمد چشتیه اشاره کرد.
|
  • A Research on the Provisions of Kamal Verse in Viewpoint of Fariqayn
    Hojjat-Al-Islam Dr. Fathollah Najjarzadegan Page 1
    In some areas a consensus of opinion can be detected between Fariqayn. The main difference lies in the comment of the verse concerning two cases: The time of revelation, and the cause of revelation. These discrepancies have brought about vast discourse issues between Fariqayn. In Fariqayn references, only two groups of narrations are observable regarding the revelation time of the verse: It's revelation during hajjat-al-weda' on the day of Arafah, and It's revelation in Ghadir-e-Khom. To come to a conclusion out of these two groups of narrations, some guesses can be made. In all Shiite narrations, whether they signify the revelation of the verse on Arafah or in Ghadir, promulgating the Velayat of Imam Ali (a) has been mentioned as the "Cause of Revelation". It is the case with all Sunni narrations, excluding one. Most of the Sunnis believe that the revelation has occurred on Arafah and in spite of the large number of existing narrations stipulating the cause of revelation, they have presented lots of other possible causes. The offered causes by Sunnis are Shaky and unreliable through applying "Sebr and Taqsim Reasoning".
  • Hossein-ebne-Hamdan Khasibi and Hadayat-al-Kobra"
    Dr. Nematollah Safari Foroushani Page 2
    Hossein-ebne-Hamdan Khasibi is one of the greatest narrators, a believer to twelve Imams, who lived during the Lesser Occultation and the early days of the Greater Occultation. He is highly respected by the followers of Nassiriyyah Sect.He held special thoughts excluding him from Imamiyyah, and thus the early Rejaliyyoun had strongly rejected him. Some sediments of his school of thought has penetrated Imamiyyah. His book "Hedayat-al-Kobra" could be very helpful refrence for tracing back the influencial roots of his thought on Imamiyyah Shiite [later prosecuted with the writing of lots of voluminous books]; Since it is one of the oldest texts which proves the Imamat and Wessayat of all Infallibles - each individually – through mentioning a set of documents. Moreover, the other elements which make the book even more important, are as follow: 1. visualizing some historical events related to the intragroup discrepancies among Shiites, 2. referring to the documents which are rarely seen in Imamiyyah books, and 3. quoting some statements made by the exaggerators, which do not exist in the authoritative and creditable narrational books of Imamiyyah.
  • The legitimate Defense Domain From the Viewpoint of Islamic Jurisprudence Sects
    Hojjat-Al-Islam Dr. Yaquob Ali Borji Page 3
    The Legitimate Defense has allocated a vast area to itself in the religion's jurisprudence [Fiqh]. This essay struggles to show the dimensions and indicators of legitimate defense. In the category of organized defense, there are several subcategories which are taken into consideration stating that there is a consensus of opinion among Islamic sects on the legitimate defense, but diversities of opinions in the scope of some kinds of defense such as defending one's life, household, and properties can be seen among diffeant religions. Meanwhile, wherever the jurists (foqaha) have referred to the causes or reasoning elements of the issue, those causes have been closely taken into consideration
  • The Legal and Fiqhi Principles of Spiritual Ownership From Religion's Viewpoint
    Emran Halimi Page 4
    Although the Spiritual Ownership (an Islamic Term i.e. copyright, etc.), is enjoying a long historical record in the conventional law,it is counted as a new upcoming subjects in shiite Fiqh (jurisprudence). Now, it is the time for foqaha to extract a verdict on the basis of Shiite fiqh and to forward it to the Islamic society. There exist two opposite ideas about the issue. Some believe that the spiritual ownership is not a subject to be discussed in fiqh, because they consider it incompatible whit the subject of jurisprudence in contracts and agreements chapter, so they have not recognized it as a jurisprudence subject. This is while some others believe the reverse
  • A Comparative Analysis of the Isuue Devine Attributes From the Viewpoints of Allamah Tabatabaee and Abou-Mansour Matridi
    Hayatollah Nateqi Page 5
    Abu-Mansour Matridi is the founder of the discourse (speech) school "Matridiyyah". At the time being the majority of Hanafees are the followers of Abu-Mansour in their beliefs. This essay evaluates comparatively his ideas concerning God's Attributes and those of Allamah Seyyed Muhammad Hossein Tabatabaee. Issues such as objectivity and absolute existence of God and His Attributes [and the important point that God's Attributes is the Very God Himself and Nothing but Him], the Hoduth of Quran [the existence of Quran form the very beginning or it's creation] and some common solutions to the problem of semantics of Devine Attributes, are of the agreed and approved opinions of both thinkers, i.e., Matridi and Tabatabaee. We also study some controversial issues such as Feliyyah Attributes to which the followers of Matridi have presented a completely different idea from that of other Islamic sects, Matridi's belief in Nafsi Kalam [i.e., God's Discourse is exactly the same as God Himself], his belief about Khabari Sefat [i.e., those attributes which are related to God mentioned in the Holy Quran, and if God had not stated like that in Quran, we never ever dared to give those attributes to God], and his belief about observing (the Body of) God in the Day of Judgment, are the issues which the two thinkers have opposite ideas about.