فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 18 (پاییز 1389)

آن روز که مهره دست نشانده و دلباخته غرب، رضاخان میر پنج، در ستیز خصمانه خویش دین و شریعت نورانی و حیات‌بخش اسلام را به بازی گرفت و گستاخانه فرمان به کشف حجاب داد، پیشاپیش این خواسته شوم را در حوزه قلمرو دولت و دولت‌مردان، اعم از کشوری و لشکری به اجرا نهاد تا زمینه‌ها و بسترها را برای عملی کردن مفاد آن فرمان خبیثانه، در دوایر دولتی و مراکز فرهنگی و دانشگاهی و پیرو آن در سطح عمومی جامعه مساعد سازد...

عفاف واژه‌ای است که بارها شنیده‌ایم، لفظی است که با ذهن لمسش می‌کنیم، اما حقیقتی است که کمتر می‌توانیم به درستی معنایش کنیم. فقط می‌دانیم هست و جایی کنار تمام ویژگی‌های خوب نشسته است. درک می‌‌کنیم لازم است در جامعه عفاف سایه افکند. قدر می‌نهیم؛ وقتی به افتخار عفاف کنگره برگزار می کنند، همایش تشکیل می‌دهند یا بیانیه می‌نگارند و در راهپیمایی عفاف شرکت می‌کنیم؛ اما به راستی عفاف چیست ؟ چند نوع دارد؟ کجای زندگی کاربرد دارد؟ آثار فردی واجتماعی عفاف چیست؟ اینها سوالاتی‌ است که در این نوشته سعی شده به آن ها پاسخ داده شود. عفاف؛ فرهنگ، روش و منش مسلمانان را تبیین می‌کند و به آنها چگونه بودن و چگونه زیستن را آموزش می‌دهد...

مقیاس سنجش رشد و کمال در جوامع اسلامی، مدینه ی فاضله ی نبوی و علوی است؛ چرا که معصومین علیهم السلام، اندیشه هایشان بر اساس علوم الهی و قرآن کریم می باشد. یکی از صفات مهم و لا ینفک این مدینه های فاضله، وجود روش هایی نیکو و دستورالعمل هایی بخردانه برای ایجاد عفت عمومی و رعایت آن در اجتماع است. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمومنین علی علیه السلام که مظهر عفت بودند، دستوراتی برای رسیدن به این امر مهم در اجتماع دارند که سامان یافتن جوامع منوط به رعایت کامل آنها می باشد. امروزه جوامع غیر مسلمان برای سلامت محیط های علمی، آموزشی، فرهنگی و عمومی، ضوابط و قوانینی برای رعایت پوشش (عفت در پوشش) افراد تنظیم کرده اند که توجه به آنان ما را به این فکر وادار می کند که کشور اسلامی ما نیز در حوزه های مختلف اجتماع، تا چه اندازه به سمت الگوی اصیل جامعه ی نبوی و علوی حرکت می کند و در صدد ایجاد حریم و عفت عمومی است؟...

عفت و تمایل به پوشیدگی، از اموری است که خداوند تبارک و تعالی در نهاد و سرشت انسان به ودیعه نهاده و فطرت او را به این گوهر متعالی زینت بخشیده است. از آنجایی که سلامت فردی و اجتماعی انسان و تعالی و کمال معنوی او وابسته به این حقیقت زیبا و نورانی است، در میان ادیان و مذاهب مختلف و به ویژه در دو دین مسیحیت و یهودیت، تاکید فراوانی بر پوشیدگی و عفاف شده است. این سیر فکری- عملی تا ابتدای دوران مدرن و شروع مدرنیته همچنان ساری و جاری بود، اما متاسفانه با روی کار آمدن تفکر سکولاریزم- تفکری که در آن انسان علقه ای با امور معنوی، دینی و مذهبی ندارد و همه نیازهای خود را از علوم تجربی، عالم ماده و عقل خودبنیاد تامین می کند- و با زوال باورها و اندیشه های دینی و تبدیل انسان به موجودی مادی و زمینی و با کنار گذاردن ملاحظات اعتقادی- دینی؛ ناگهان سیلی از بی عفتی و هرزگی تمام دنیای معاصر را فرا گرفت و انسان های بی شماری را در کام هلاکت فرو برد...

گاهی بعضی تصاویر خیلی قدیمی (می‌گویم خیلی قدیمی، چون قدیمی‌ها هم از تیر تحریف در امان نماندند!) را که نگاه می‌کنم، پوشش زنان و حتی مردان برایم جالب است؛ حالا فرقی نمی‌کند که عکس‌ها برای ایران خودمان باشد یا آن طرف آبی‌ها! فیلم‌های قدیمی را هم که ببینی (کاری به شمال و جنوب و شرق و غرب فیلم ندارم‌ها) لباس زنان و مردها، لباسی پوشیده است. البته توی همین فیلم‌ها هم باز باید گفت خیلی قدیمی‌هایش! نمونه دم دستی‌اش همین سریال پزشک دهکده. (ذهنتان را به هیچ جا نبرید لطفا، جز پوشش خانم‌ها) لباس زنان توی این سریال چطور بود؟ یادتان که هست؟... یا قصه‌های جزیره... اصلا چرا راه دور برویم؟ تصاویر حک شده بر آثار به جا مانده از هخامنشیان خودمان. هر چند شاید تصاویر زنان خیلی مشخص نباشد، ولی پوشش‌ها کاملا پیداست. راستی چرا این بشر دو پا هر چه بیشتر از نظر علمی پیشرفت می‌کند، از نظر اخلاقی دارد سقوط می‌کند؟... انگاری زیادی از مغزش کار می‌کشد، بعد نتیجه‌اش این می‌شود که هنگ می کند، بعد مغزش داغ می‌شود، بعد گرمای مغز کلافه‌اش می‌کند، بعد یک دفعه تصمیم می‌گیرد از شر گرما خلاص شود... فهمیدید؟... نفهمیدید؟... چرا فهمیدید... نه؟...

قرآن را که بگشایی، سوره‌ای دارد به نام «نور» و وقتی آیاتش را می‌خوانی، تازه می‌فهمی که چه اسم زیبایی دارد... سوره ای که از پاکدامنی سخن می‌گوید و عفت و مبارزه با آلودگی‌های جنسی... سوره‌ای که برای جامعه بزرگ بشریت شش مرحله ذکر می‌کند تا جامعه از هرچه آلودگی است، رهایی یابد؛ پای در طریق سعادت بگذارد و پله پله نردبان کمال را طی کند... حالا در کنار این سوره، سخنان درگونه اولیای دین را هم اگر اضافه کنی، یقینا دیگر به هیچ پادزهری برای درمان سم مهلک بی‌حیایی و بی‌عفتی که اندک اندک و به آهستگی دارد به فضای شهر من و تو تزریق می‌شود و بیش از پیش هوای پاک شهرمان را آلوده می‌کند، نیاز نداری...

بی‌شک، مسئله حجاب و عفت از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسایلی است که مورد توجه و عنایت ویژه دین مبین اسلام قرار گرفته است. از صدر اسلام تا به امروز، همواره شناختن ارزش و شخصیت زن مسلمان، به میزان پایبندی وی به حجاب و عفاف سنجیده می‌شود. هر چند عده‌ای غافل،‌ بر این گمان بوده‌اند که حجاب امری جانبی و حاشیه‌ای است و نمی‌توان از آن به عنوان یک مسئله اصلی و ضروری نام برد، اما واقعیت آن است که حجاب یک ضرورت دینی است. در این مقال کوشیده‌ایم تا با نگاهی دوباره به این ضرورت دینی، آن را از سه منظر:‌ شریعت، فطرت و اجتماع مورد تبیین قرار دهیم تا در پایان به این نتیجه برسیم که حجاب یک ضرورت دینی است و نه مسیله‌ای حاشیه‌ای...

ضرورت نیاز به برنامه‌ریزی برای مسایل فرهنگی کشور، کم از ضرورت آب و نان نیست؛ اما مهم‌تر از خود برنامه، مبانی و مقدمات تیوریکی است که هر برنامه به آن متکی است. این قلم با علم به این مسئله که ریز موضوع «برنامه و برنامه‌ریزی آموزشی و فرهنگی در باب عفاف» پتانسیل اختصاص شماره‌ای کامل از مجله را داراست، فقط خواسته است با مروری گذرا بر دو اصل کلی در این باب (ایجاد هویت و الگوسازی)، توجه اهالی محترم فرهنگ و رسانه را باری دیگر به مقوله برنامه‌ریزی جلب نماید. امید که این تکرارها در نهایت به چاره‌اندیشی جدی درباره خلاهای موجود بیانجامد...

«حجاب» از ارزنده‌ترین نمودهای فرهنگی، اجتماعی در تمدن ایرانی اسلامی می‌باشد که پیشینه آن به قبل از ورود اسلام می‌رسد، اما در فرهنگ اسلامی به اوج تعالی و منتهای ارزش و اعتبار خود می‌رسد. حجاب و عفاف؛ پدیده‌ مذهبی ارزشی مهمی در تعالیم اسلامی می‌باشد و توجه به زمینه‌های فرهنگی اجتماعی به عنوان بستر آن بسیار شایسته و لازم می‌نماید و اشاعه و تعمیق آن نیازمند آموزش‌های بنیادین و مداوم در خانواده، مدرسه، دانشگاه و اجتماع است. بدیهی است که در کنار شرایط مساعد اجتماعی، برای ارزش تلقی کردن و الگوپذیری این فرهنگ، نیازمند درونی و نهادینه شدن آن در وجود افراد می‌باشد. بدون شک رسیدن به این هدف، نیازمند مشارکت و توجه جدی همه نهادها و دستگاه‌ها به صورت مستمر و هدفمند می‌باشد...

از زمانی که سیطره غرب به مدد نوگرایی و تحول آن دیار پس از رنسانس و انقلاب صنعتی پدید آمد، تمدنی پایه‌‌ریزی شد که در ذات و بنیانش میل به گسترش نهفته بود و آن را فراتر از حصار یک موقعیت جغرافیایی خاص هدایت می‌نمود. غرب برای تسهیل روند سیطره خود، یکسان‌سازی فرهنگی و تضعیف و تخریب فرهنگ ملت‌ها را به عنوان یک امر حیاتی و زیربنایی در اولویت قرار داد و تلاش نمود از این طریق زمینه تسلط سیاسی امنیتی خود را فراهم نماید. با تضعیف و تخریب فرهنگ ملت‌ها، فرهنگ وارداتی لاابالی‌گری، بی‌بندوباری و بی‌عفتی جوامع غربی بر جوامع شرقی - به ویژه اسلامی - تحمیل شد تا از این طریق قدرت مقاومت ملت‌های اسلامی سست گردیده، بقا و دوام جهانی‌سازی میسر و کشورها به بازار فروش محصولات غربی تبدیل گردند. این اندیشه و ترفند، افکار عمومی جهانیان را در راستای تامین منافع غرب تسهیل می‌ساخت، موانع حاکمیت نظام تک‌قطبی به رهبری ایالات متحده آمریکا را از میان می‌برد و بستر اعمال حاکمیت نظام سلطه و سلطه‌پذیری کشورها و ملت‌های جهان را هموار می‌نمود. در این پژوهش ضمن بررسی سیر تحول تاریخی استعمار، نقش بیگانگان در فتنه فرهنگی جامعه اسلامی را در خلال این تحول تاریخی مورد توجه قرار خواهیم داد...

مبارزه با حجاب اسلامی و عفت عمومی جامعه در کشورهای اسلامی، هیچ‌گاه یک پدیده درونی نبوده، بلکه منشا بیرونی داشته است. این پدیده تهاجم استعماری با هدف مسخ هویت اسلامی مردم، ترویج فرهنگ غرب، رواج ابتذال و نهایتا انهدام اساس استقلال مسلمان‌ها و دست‌یابی بر منابع و ثروت‌های کشورهای مسلمان بوده و می‌باشد...

حجاب اعتقاد یک زن مسلمان و تاکید بر نگهداری آن فرهنگ و هویت است. اما غربی‌ها همچنان که در عرصه سیاست به تحریف واژه‌هایی چون صلح، دموکراسی، حقوق بشر و... پرداختند، در عرصه فرهنگ نیز به جابه‌جایی مفاهیم دست زدند. حجاب و عفاف از ارزش‌های والایی است که در فرهنگ لیبرالیستی به کمترین معنای خود تنزل یافته و به تروریسم و افراطی‌گری متهم شده است. اما هنوز در غرب زنانی هستند که در برابر استحاله فرهنگی تمدن غربی ایستاده‌اند، به خاطر حجاب و عفافشان از تحصیل و یا کمترین امکانات درمانی محروم شده‌اند. بعضی مناصب اجتماعی‌شان را از دست داده‌اند و بعضی... اما دردناک‌ترین و در عین حال پرافتخارترین هزینه برای حجاب آن است که جان خود را در راه عفاف و حجاب ببخشی...

بی‌حجابی و بدحجابی از مهمترین معضلات جوامع اسلامی است؛ چرا که انسان‌ها اجتماعی بالطبع‌اند و نوعا مهمترین عامل رفتارسازشان، «جامعه‌پذیری» است و این یعنی اگر در جامعه اسلامی هنجارها شکسته شود، امکان همرنگ شدن انسان با فضای جدید بسیار است. جامعه‌سازی با توصیه‌های فردی تفاوت بسیار دارد، هر چند جهت‌گیری آنها یکی است؛ لذاست که باید به ام‌المسایل و راه‌حل‌های ساختاری توجه داشت و از توجه به استثنایات و موارد خاص یا تعمیم آنها ابا کرد. امروز، جامعه ایرانی، خصوصا در شهرهای بزرگ‌تر و به اصطلاح مدرن‌تر آن، از آفت بدحجابی رنج می‌برد و متاسفانه در برخی موارد شاهدیم که فضای برتر نیز با بدحجاب‌ها شده و این یعنی خطری بزرگ که گروه بزرگ تربیت‌شدگان سنتی خانواده‌های ایرانی را تهدید می‌کند...

ادیان الهی همگی دعوت‌کننده به توحید و یا همان خدای واحد هستند. از همین روی مسیرها و ارزش‌هایی که برای رسیدن به خدای واحد اشاره و معرفی می‌کنند، اشتراکات و همخوانی‌های بسیاری دارد. از بین این ارزش‌های مشترک، می‌توان به حیا و عفت، پاکدامنی، پوشش، رعایت حقوق دیگران و... اشاره کرد. انسان امروز، هویت اصلی خود را در گرداب دهشتناک تجددگرایی و مد جستجو می‌نماید و آنچه حاصل این کنکاش است، چیزی جز بی‌هویتی نیست. پدید آمدن پوشاک، امری تصادفی یا خواستی فردی نبوده است. پوشاک بر مبنای تفکرات و نیازهای اقلیمی، مادی و معنوی اقوام به وجود آمد و آیینه تمام‌نمایی از تاریخ زندگی بشر شد. شهید مطهری می‌گوید: «حیا و عفاف از ویژگی‌های درونی انسان است و حجاب به شکل و قالب و نوع و چگونگی پوشش برمی‌گردد. تفاوت باطن و ظاهر یا روح و جسم و یا گوهر و صدف را می‌توان به عنوان تمثیل در این زمینه به کار برد. به گمان ما این‌ها دو حقیقت هستند و میزان دلبستگی این دو، نیاز به تامل دارد.»...

نگاهی به اطراف انداخت، چشم‌های زیادی به سویش خیره شده بودند، از این همه توجه احساس غرور می‌کرد. بادی به غبغب داد. در همین حین، چند جوان او را احاطه کردند. یکی از آنان با لحنی که به تمسخر می‌ماند، فریاد زد: بچه‌ها! پاچه‌های شلوار این خانم با زمین قهر کرده، شیرینی بیاوریم آن‌ها را آشتی دهیم. یکی دیگر از آن‌ها بانگ برآورد که: آب حوض خالی می‌کنیم و... تحمل این همه توهین و تحقیر کار آسانی نبود، اما سعی کرد به روی خود نیاورد. با خود گفت: ‌یعنی تیپ من تا این حد مسخره و مضحک است؟ اما نه، چون این تیپ موید مد روز است، پس بی‌خیال توهین و تحقیر دیگران!...

پزشکان محقق، برخی از آثار زیان بار جسمی در اختلاط زن و مرد نامحرم را این‌گونه بیان کردند:‌ دشواری تنفس، درد اطراف قلب، تپش و اضطراب قلب، ضعف و خستگی عمومی، سردرد، بی‌قراری، بی‌خوابی، کم‌اشتهایی، خستگی فکری و دماغی. کیهان 1384/4/14 .آیستن یکی از متخصصین غربی است که بعد از انجام تحقیقات خود به این نتیجه رسیده که آموزش غیر مختلط، آثار مثبت فراوانی دارد و اثر آن بر زنان بیش از مردان است...

عقربه‌ها، ساعت دو نیمه شب را نشان می‌دهند، اما این بیدار شدن ناگهانی؛ یعنی شب‌زنده‌داری اجباری تا صبح. صبح روزی‌ که می‌بایست به خوبی شروع شود تا کارها با موفقیت همراه گردد، اما حالا هرج و مرج ناخواسته، سکوت شب تو را ربوده و باز خودرویی قاتل آرامشت شده است. خودرویی که این روزها اسپرت بودنشان، مجوز هرج و مرجشان شده، لوله اگزوزهای پر سروصدا، سیستم‌های چند میلیونی که بیشتر شیشه‌شکن می‌باشند و شیشه‌های مات و دودی این ماشین‌ها که امکان دید را از چشمان عموم سلب کرده است و سواران این خودروها را تا نهایت آزادی که همانا پوشیدن هر پوشش و استفاده از هر نوع آرایش و گریمی است، سوق داده، اما همه این‌ها خواسته و ناخواسته بر یک چیز پا می‌نهند و آن عفت عمومی است که با ادامه این روند کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر می‌شود...

بعد از انتشار فیلم عروسی‌اش؛ دیگر هیچ‌کس او را در جمع نمی‌دید. تمام فکرش این بود که فیلم چگونه و از کجا راهی سایت‌ها و خانه‌ها شده بود. آرزو می‌کرد کاش معروف نبود و کسی او را نمی‌شناخت. مدت‌ها خود را در خانه حبس کرده بود و فکر این که هر لحظه چه چشم‌های تجسس‌گری که با لذت به ناموسش و حریمش چشم دوخته، او را می‌آزرد و تحت فشار این افکار له شده بود. مدت‌ها گذشت تا با خودش کنار بیاید و موضوع را تمام شده بداند. اتفاقی بود که افتاده بود و کاری نمی‌توانست انجام دهد. اما آه این مرد دل‌شکسته دیر یا زود دامنگیر آن‌هایی خواهد شد که به راحتی از پرچین‌ها و حصارها گذشته و به خود اجازه دادند تا به خانه‌های مردم، به حریم امن دیگران سرک بکشند...

قدی کشیده دارند با چشم‌های درشت و نافذ، گونه‌هایشان برجسته است و صورتشان ایده‌آل. دست و پایشان هم بلند و باریک است و موهایشان گاه بلوند و مجعد و گاه هم تیره و لخت. در هر شکل و شمایلی زیبا به نظر می‌رسند و رنگی که به آن بیشتر می‌نازند، صورتی است. در حقیقت این رنگ، مشخصه اصلی‌اشان می‌باشد؛ همان رنگی که در چیدمان سرویس‌های اتاق خواب دخترانه، یکه‌تاز است. حال این عضو نه چندان جدید، اما محبوب خانه‌های دختردار که آن‌ها را به وجد می‌آورد، با آن صورت ملیح و سکوت معنادارش تا هر جا که بخواهد پیش می‌رود...

جهان معاصر از ورود زنان به حوزه دانش و پژوهش و فناوری، دستیابی به توانایی‌های بالای علمی و تحصیل هنرها و مهارت‌های مهم صنعتی و فنی، در مواردی حکایت از ربودن گوی سبقت از مردان دارد. از سوی دیگر با سیاست‌های حمایتی جدید دولت‌ها در زمینه حمایت از مشاغل زنان؛ به عهده‌گیری بسیاری از کارکردهای خانواده مانند شیرخوارگاه‌ها، مهد کودک‌ها و مدارس، کاهش فعالیت‌های خانه‌داری به دلیل وجود وسایل پیشرفته و صنعتی و در نتیجه آزاد شدن وقت زنان در خانه، طی سال‌های اخیر شاهد اشتغال بیرون از خانواده دوشادوش مردان هستیم...

یکی از مهم‌ترین شیون زندگی انسان، منزلت اجتماعی اوست که با عوامل مختلفی ازجمله چگونگی حضور در جامعه خصوصا از لحاظ ظاهری و نوع پوشش در ارتباط است. انسان‌ها در پناه محافظ، احساس آرامش می‌کنند و هر چه محافظ و پوشش کامل‌تر شود، درصد امنیت و حفاظت نیز بالاتر می‌رود. «پوشش» از نظر لغوی به معنای پوشاندن چیزی است و اصولا هر چیز که روی چیز دیگر را بپوشاند، «پوشاک» می‌باشد.1 «لباس» از ریشه «لبس» به معنای پوشاننده است.2 به تعبیر بسیاری از افراد، پوشش مناسب؛ شامل آراستگی، وقار و نظم در ظاهر می‌باشد. محیط کار، تحصیل و پژوهش، کوچه و خیابان و... هر یک به اقتضای خود، پوشش خاصی را طالبند که این پوشش، فرهنگ خاص آن محیط را نمایان می‌کند. از میان مراکز مختلف، مهم‌ترین بخش و سازمانی که از هر جهت در رشد و تعالی و ترویج فرهنگ جوامع موثر می‌باشد؛ مراکز آموزشی، به ویژه مراکز آموزش عالی هر کشور است...

آیا می‌توان عرصه سینما و هنر هفتم در ایران را عرصه رواج بی‌عفتی و ولنگاری دانست؟ سینمای متعهد ایران پس از انقلاب که متاسفانه در سال‌های گذشته فلاش‌بکی به دوران «فیلم فارسی سازی» زده است، ذهن‌ها را به این سمت سوق داده است که آیا دوران عروسکان بزک کرده و حاکمیت ستارگان کاغذی دوباره بازگشته است؟ آیا سینمای فاخر بعد از انقلاب به جولانگاهی برای بی‌عفتی، چشم‌چرانی و هوسرانی تبدیل شده است؟...

فرهنگ حجاب و عفاف، عفاف پوشش اسلامی، حجاب برتر و در نهایت خوش‌حجابی؛ الفاظ و عناوینی هستند که این روزها سوژه اصلی همایش‌ها، کنگره‌ها و مباحث روز مسیولان و دست‌‌اندرکاران فرهنگی نظام است. گویی اهمیت این موضوعات به حدی است که علاوه بر سیاست‌گذاری پیرامون این قضیه، شاهد برپایی نمایشگاه‌هایی در این راستا می باشیم که ارایه الگوهای جدید و کاربردی با رعایت اصل تطابق با فرهنگ ملی بومی همراه با تنوع و زیبایی را به همراه می‌آورند. حال تا چه حد موفق عمل می‌کنند، باید بود و دید. اما میزبانی این مهم را این بار «نمایشگاه ریحانه‌ها» عهده‌دار بوده است که فرصتی دست داد تا سری به آن بزنیم...

بررسی هر کدام از آموزه‌های اخلاقی گواه این نکته است، که همه تعالیم اخلاقی بشریت مرهون حضور و بعثت انبیاء الهی است. اگر روزگار بشر بدون بعثت انبیاء الهی رقم می‌خورد، با هیچ یک از شاخصه‌های توسعه‌گرایانه و افزون‌خواهانه سلاطین و شاهان و امپراطورها، و زرق و برق هنرهای زرین و طلایی کاخ و قصر و حرم و تیغ مرصع آن‌ها، بشریت به سر منزل هدایت راه نمی‌یافت. تقدیر خداوند بر هدایت بشر براساس تعالیم پیامبران است. فرا روی بشر برای رسیدن به جامعه سالم راهی جز این نیست که شاخصه و نماد اخلاقی از جمله عفت عمومی را از منظر حیات طیبه قرآنی، که عصاره سخن انبیاء خداست، بیابد و در زندگی خود جاری سازد...