فهرست مطالب

فصلنامه مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای
پیاپی 4 (بهار 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/03/01
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمدرضا پورمحمدی، محمد جام کسری صفحه 1
    متروپل تبریز بزرگترین مجتمع زیستی شمال غرب کشور است که به لحاظ موقعیت مکانی ویژه، از حوزه نفوذ بسیار وسیعی برخوردار و به سبب مرکزیت سیاسی، اداری و تمرکز فعالیتهای صنعتی، اقتصادی، دانشگاهی و سطح بالای تخصص و خدمات، به عنوان قطب جاذب و شهر مسلط نقش ماکروسفالی(بزرگ سری)را در منطقه ایفا نموده است و به همین دلیل، به طور مداوم بر گستره فضایی آن افزوده می شود. این شهر طی دهه های اخیر رشدی شتابان، لجام گسیخته و بی قواره داشته و تحولات جمعیتی و کالبدی ناباورانه ای را تجربه کرده است، به طوری که نوعی شهرسازی نااندیشیده و ناپایدار در آن به وقوع پیوسته است. بر این اساس، مقاله حاضر با روش تحلیلی- اسنادی و با هدف بررسی و ارزیابی ابعاد ناپایداری حاصل از الگوی توسعه ناموزون تبریز بین سال های85-1335 به رشته تحریر درآمده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که توسعه و پراکنش فضایی شهر باعث کمبود و گرانی زمین و مسکن، تخریب باغ ها و اراضی کشاورزی، فرسودگی و تهی شدن بافت قدیم، تنزل اعتبارات فرهنگی و هویت تاریخی شهر، دست اندازی شهر بر روی مناطق ناپایدار و نواحی بالقوه خطرناک، از بین رفتن جنبه های زیبایی شناسانه شهر، ظهور و گسترش مناطق حاشیه نشین، ادغام روستاهای پیرامون و تغییر نقش آنها شده و قابلیت های زیست- محیطی این شهر را به مخاطره انداخته است. از سویی، عدم انطباق توسعه فضایی شهر با ظرفیت زیرساخت ها و فضاهای شهری و به عبارتی، عدم حاکمیت برنامه های اصولی شهرسازی بر گسترش شهر منجر به عقب ماندگی روند شهرسازی از شهرنشینی بی رویه شده و این شهر را از منظر توسعه پایدار شهری به زیر سؤال برده است.
    کلیدواژگان: توسعه فضایی، پراکنش شهری، توسعه پایدار شهری، متروپل تبریز
  • سیداسکندر صیدایی، محبوبه خسروی نژاد، صدیقه کیانی * صفحه 19

    در جوامع پیشرفته، بخش اعظم جمعیت در شهرها اسکان یافته اند و مرام زندگی شهری مردم را در خود غرق کرده است. به این ترتیب، روستا و زندگی روستایی مفهومی دور از ذهن و از طرفی، جذاب برای این جمعیت شهرنشین به شمار می رود. این موضوع انگیزه اصلی تبدیل شدن روستا به یک مقصد گردشگری است. مقوله خانه های دوم که زیر مجموعه ای از گردشگری است، در پی توسعه شهرنشینی، بهبود سیستم حمل و نقل و ارتباطات، افزایش اوقات فراغت و غیره درحال گسترش است که پیامد هایی را به همراه خواهد داشت. از این رو، خانه های دوم و تاثیرات اقتصادی اجتماعی و زیست-محیطی آن بررسی و تحلیل می گردد. هدف این پژوهش: 1- بررسی خانه های دوم؛ 2- تمایلات شهروندان برای استفاده از این مکانها و صرف وقت و هزینه در این خانه ها و 3- پیامدها و تاثیرات مختلف توسعه ای بر محیط های اطراف است. در این پژوهش، از روش تحقیق اسنادی، میدانی و تحلیلی استفاده شده و اطلاعات به دست آمده در قالب روش swot تجزیه و تحلیل گردیده است. نتایج تحقیق حاکی از جدید بودن موضوع، داشتن چشم انداز طبیعی و جاذبه های طبیعی مناسب، تمایل شهروندان برای گذران اوقات فراغت خود در این مکان ها و سرمایه گذاری های مختلف بخش خصوصی است. سرمایه گذاری های اقتصادی و کالبدی دارای تاثیرات مثبت و منفی در منطقه بوده است. ساماندهی فضایی مناسب این مکان ها می تواند آثار مثبت توسعه ای در منطقه داشته باشد.

    کلیدواژگان: تاثیرات اقتصادی، تاثیرات فرهنگی، گردشگری روستایی، خانه های دوم، باغبهادران
  • حسن افراخته صفحه 37
    نواحی کلانشهری ایران بر اثر مهاجرت های روستایی- شهری رشد سریعی را تجربه کرده است. روند رشد کلانشهر ها موجب جذب جمعیت روستاهای پیرامون مراکز شهری شده و به ظهور حوزه تازه ای انجامیده است که تعلق فضایی مشخصی ندارد؛ نه شهر به شمار می آی دو نه خصوصیات اصیل روستایی دارد. این پدیده به روستا نشینی شهری موسوم است. روستا نشینی شهری به گسترش بحران های محیطی، اقتصادی و اجتماعی می انجامد. هدف اصلی تحقیق حاضر، بررسی روستا نشینی شهری و عواقب آن است. این عواقب به عنوان بحران محیطی تلقی شده، بعضی از آنها به این شرح است: - بحران کمی و کیفی آب؛ - تخریب فضای سبز و اراضی کشاورزی؛ - ایجاد ناامنی اجتماعی واقتصادی. ناحیه مورد مطالعه این تحقیق را روستاهای شهرستان رباط کریم تشکیل می دهد. این شهرستان در جنوب غربی استان تهران واقع شده است. داده های مورد نیاز از طریق مشاهده پدیده های محلی، گفتگو با اعضای شوراهای اسلامی روستاها ٬ تکمیل پرسشنامه در روستاهای نمونه و مرکز بهداشت روستایی و برخی اسناد به دست آمده است. داده های جمع آوری شده از طریق مطالعه مقایسه ای، آمار توصیفی و آزمون های آماری(رگرسیون ٬ فریدمن ٬ T- student و روش لیکرت) تجزیه و تحلیل شده است. نتیجه نشان می دهد که در نظام های متمرکز سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، مادر شهرهای ملی به محل جذب جمعیت مهاجر اقصی نقاط کشور تبدیل می شود. در این شهرها، بر اثر ارائه خدمات و فرصت های شغلی جاذبه جمعیتی ایجاد می شود. بر اثر بالا بودن قیمت زمین و هزینه مسکن در مادرشهرو گسترش وسایل حمل و نقل عمومی و خصوصی، روستاهای پیرامونی محل تمرکز اقشار کم درآمد اجتماعی می شود؛ دسترسی آنان به خدمات از نظر کیفی تنزل می یابد و نا امنی طبیعی (بحران آب و زیست- محیطی) ناامنی اقتصادی، (بیکاری و تمرکز فقر) و نا امنی اجتماعی (کجرورهای اجتماعی) به عنوان بحران های محیطی بروز می نماید.
    کلیدواژگان: کلانشهر تهران، سیستم متمرکز، مهاجرت پذیری، روستا نشینی شهری، بحران محیطی
  • سید رامین غفاری، سیروس شفقی، نگین صالحی * صفحه 59

    سازگاری و ناسازگاری بین کاربری های شهری به دلیل تاثیرات مثبت و منفی است که کاربری های همسایه بر روی هم دارند. برای چیدمان کاربری ها درکنار یکدیگر و مکان یابی کاربری ها، معیارهای ویژه ای برای هرکاربری در نظرگرفته می شود؛ به طوری که قرارگیری دوکاربری در کنار هم باید با توجه به این معیارها صورت گیرد. ناکارآمدی تک بعدی نگری و لزوم جامع نگری در اتخاذ بهینه ترین تصمیم در مکان یابی کاربری ها، بهره گیری از تخصص های مختلف، بر اساس معیارهای چندگانه کمی و کیفی و استفاده از تکنیک ها و روش های (تصمیم گیری گروهی) و (چند معیاره) را بیش از پیش ضروری نموده است. تعدد عوامل تاثیرگذار برسازگاری لزوم به کارگیری روش های تصمیم گیری چند معیاره را محرز می نماید. از طرف دیگر، در نظر گرفتن این معیارها در قالب سنتی مشکل است، در حالی که با GIS می توان معیارهای مورد نظر را به صورت لایه های مختلف در قالب نقشه های معیار به کار برد. بنابراین، در ارزیابی سازگاری کاربری های شهری، از یک طرف نیازمند استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی برای مدل سازی مکانی روابط بین کاربری ها و از طرف دیگر، نیازمند سامانه های پشتیبان تصمیم گیری و مدلهای تصمیم گیری چند معیاری هستیم. ابهام و عدم قطعیت ذاتی حاکم بر محیط های تصمیم گیری از یک سو و ناسازگاری و بی دقتی در نظرها و قضاوت های افراد تصمیم گیرنده از سویی دیگر، باعث شده است تا نظریه مجموعه فازی و پیرو آن منطق فازی به صورتی کارآمد و مفید برای مواجهه با ابهام موجود در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها در آید. در مقاله حاضر، با استفاده از تکنیک AHP و مدل های تصمیم گیری چند معیاره در محیط فازی، مدلی برای ارزیابی سازگاری کاربری های شهری با در نظر گرفتن کلیه عوامل موثر بر آن ارایه می گردد. در این مقاله، مراحل مختلف مدل پیشنهادی تشریح و توصیف می گردد.

    کلیدواژگان: ارزیابی سازگاری، تصمیم گیری چند معیاره، AHP، مدل فازی
  • نادر زالی صفحه 77
    در مجامع علمی و کارشناسی آمایش سرزمین، همواره تحلیل های متعدد و متضادی در خصوص ویژگی های نظام شهری مناطق صورت گرفته است و نتایج ارایه شده به دلایلی نظیر تعریف مناطق بر اساس محدوده های اداری وسیاسی و یا استفاده صرف از مدلها و تکنیک ها بدون توجه به کاربرد منطقه ای آنها، دارای تفاوتهای اساسی و متضاد بوده و تصمیم گیری مناسب را برای مدیران و برنامه ریزان دچار مشکل ساخته است. هدف اصلی این مقاله، مقایسه تاثیر انتخاب محدوده های جغرافیایی در استخراج نتایج متفاوت در تحلیل های آمایشی ازمنطقه است. این مقاله موضوع انتظام فضایی شهرها را در دو منطقه آذربایجان، شامل: استانهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل به عنوان یک منطقه همگن از یک طرف و استان آذربایجان شرقی به عنوان یک منطقه سیاسی و اداری از طرف دیگر بررسی نموده است. نتایج نشان دهنده تفاوت بسیار زیاد ویژگی های نظام شهری بین منطقه همگن و منطقه سیاسی اداری است. با انتخاب استان آذربایجان شرقی به عنوان یک منطقه، الگوی نخست شهری وضعیت فوق برتری را نشان می دهد، ولی با انتخاب منطقه همگن آذربایجان، الگوی نخست شهری به وضعیت برتری مطلوب تغییر پیدا می کند که نشان دهنده وضعیت مطلوب برای منطقه است. در این مقاله، به ضرورت توجه جدی به تعریف علمی منطقه در مطالعات توسعه شهری و منطقه ای اشاره شده است.
    کلیدواژگان: نظام شهری، منطقه همگن، مناطق اداری، منطقه آذربایجان، نخست شهری
  • نجما اسماعیل پور صفحه 95
    محله حسن آباد، یکی از چندین سکونتگاه غیررسمی شهر یزد است که با مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بویژه در بخش مسکن، از جمله فقر مسکن، کیفیت پایین مساکن، همجواری با کاربری های ناسازگار با محیط سکونت و... رو به روست. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به راهبردی برای ساماندهی و بهبود وضعیت مساکن و محیط مسکونی این محله انجام گرفته است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی؛ تکنیک گردآوری داده ها، مطالعات کتابخانه ای و میدانی؛ حجم نمونه 180 مورد و روش نمونه گیری طبقه ای – تصادفی بوده است. براساس نتایج تحقیق: - بخش عمده مساکن در سکونتگاه غیررسمی حسن آباد، مرمتی و با مصالح کم دوام و دست دوم و فاقد پروانه ساخت هستند. همچنین، استقرارگروه های درآمدی پایین موجب حاکمیت ساخت وسازهای غیرحرفه ای، طولانی شدن دوره ساخت و کاهش توان تولید مسکن در این محدوده شده است. لذا، هرگونه تلاش در جهت زدودن چهره فقر از محله می تواند گامی موثر در راستای کاهش مشکلات مسکن مجموعه تلقی شود؛ - ساکنان، دارای احساس تعلق خاطر نسبت به سکونتگاه خود بوده، آمادگی مشارکت برای بهبود وضعیت مسکن و محیط سکونت خود را دارند؛ - راهبرد توانمندسازی در راستای قادرسازی اهالی برای عرضه واحدهای مسکونی جدید در کنار بهبود کمی و کیفی واحدهای موجود؛ و راهبرد ارتقای سکونت با هدف ساماندهی محیط سکونت آنها می تواند بخش عمده مشکلات موجود را برطرف نماید.
    کلیدواژگان: سکونتگاه غیررسمی، مسکن، ساماندهی، توانمندسازی و ارتقای کیفیت سکونت
  • بهروز سبحانی صفحه 113
    ویژگی های اقلیمی، توپوگرافی، شرایط کم نظیر اکوسیستمی، پوشش مرتعی و بخصوص آب های گرم، از جاذبه های گردشگری منطقه به شمار می روند. در این تحقیق، پرسش این است که پتانسیل ها و محدودیت های توسعه گردشگری منطقه سردابه کدام است و چه راهبردها و راهکارهایی برای توسعه گردشگری که به توسعه منطقه منجر شود، وجود دارد؟ مقاله حاضر، شناخت پتانسیل های گردشگری منطقه آبگرم سردابه در استان اردبیل با استفاده از روش SWOT است. در این مدل، ارزیابی کننده «نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید» بهترین راهبرد برای فرایند برنامه ریزی راهبردی طبیعت گردی محسوب می شوند. روش جمع آوری داده ها و تحلیل اطلاعات مورد نیاز بیشتر اسنادی، تحلیلی و پیمایشی است. نتایج حاصل، بیانگر آن است که فصل تابستان، بخصوص مرداد ماه در این منطقه با داشتن شرایط محیطی خنک و در شرایط بیوکلیمایی تحریک ملایم، بهترین نقاط قوت برای گردشگری محسوب می شود. برودت سرما درفصل زمستان، نبود مکان اقامتی بیش از یک روز، بهداشتی نبودن در آبهای گرم و نبود پارکینک، از نقاط ضعف منطقه به شمار می رود. همچنین، مهمترین عامل جذب گردشگری در منطقه سردابه، در درجه اول عوامل محیطی، از قبیل چشم انداز مناسب طبیعی و آب و هوای خنک از ماه اردیبهشت تا آخر آبان و در درجه دوم آب های گرم است. راهکارهای این پژوهش می تواند در بهینه سازی وضع موجود و ساماندهی طبیعت گردی در این منطقه مؤثر باشد.
    کلیدواژگان: عوامل محیطی، گردشگری، منطقه سردابه، مدل SWOT
|
  • M. R. Pourmohammadi, M. Jame Kasra Page 1
    Tabriz metropolitan is the largest living complex of north west of Iran, which contains a very vast influential realm due to its locational situation. Because of political centralization, and the concentration of administrative, industrial, economic, and university activities, as well as higher level of expertise, specialization and services establishments, Tabriz plays the role of an attractive pole and primate city and a macro-cephaly in the region. For these reasons, its expanse is increasing continuously. During the recent decades, the city has undergone an irregular and rapid growth, and has experienced incredible population and spatial changes. Accordingly, the present article has been paid according to the spatial development of Tabriz between the years 1335-85 and analyzed the unbalanced development pattern in spatial extension. Results of this research show that the population increase, excessive in migration, hence the spatial development and distribution of the city have resulted in the deficiency and expensiveness of land and settlements, destruction of orchards and farm lands, oldness and evacuation of fabric texture, the reduction of cultural values and historical identity of city, handing over the unstable and potentially dangerous areas, deterioration of aesthetic aspects, appearance and expansion of shanty dwelling, emergence of surrounding villages and their changing roles, all threatening environmental efficiencies of the city. On the other hand discordance of spatial development of the city with the capacity of infra structures and urban spaces, and in other words, lake of the dominance of urban planning lawful programs over city extension has led to underdevelopment of city construction and has raised critical question on urban sustainable development.
  • S. E. Seidaiy, M. Khosravi Nezhad, S. Kiani Page 19

    The major part of the population of developed communities have been settled in cities and matched with urban habitants. So the rurally is an out of mind as wells an attractive concept for this part of population. This issue is a motivation witch the village concerned as tourism targets. The second rural homes phenomena. Followed by urbanism, enhancement of transportation and communication systems, increase of reaction etc. and caused some of socio- economic and environmental implications which require comprehensive analysis. Study of this homes situation in the region, citizen’s tendency these homes and their developmental effects on the environment are the main purpose of this study. The needed data set has been gathered via documentary methods and field operations and analyzed by using of SWOT methodology. The result revealed the newness of the subject, appropriate attractiveness and natural landscapes of the region, high tendency of citizen's time consuming in these places and also investing in different private sectors. Economical and physical investment have had both of positive and negative effects in the region and suitable spatial planning of these homes can lead to positive developmental effects in the region.

  • H. Afrakhteh Page 37
    The metropolitans of Iran have been undergone rapid expansion due to the immigration from the rural areas to urban centers. The process of the metropolitan growth caused attracting population of villages surrounding urban centers, which, leads to creation of "new domains" with lack regular spatial features. It has neither urban characteristic nor rural typical features. This aspect called rurbanism. Rurbanism leads to expansion of environmental, social and economic crisis. This research is going to investigate the process of "rurbanism" & its consequences. These consequences considered environmental crisis including: Qualitative & quantitative crisis of water, degradation of green spaces & agriculture lands and creating socio-economic insecurity. Robat-Karim is the study area of this research located in south-west of Tehran. Data collected via observation of local community and field study, interview to members of Islamic rural councils, filling questionnaire in selected villages & rural health centers & some available documents. Findings were analyzed by means of comparative study, descriptive statistic and statistical tests (regression, Friedman method, T-student & Likert method). Findings shows that in concentrated political & socio economic systems, national metropolitan attract immigrants from all over the country. These cities, due to job vacancies & presenting services, that are attractive for immigrated people. Because of hare metropolitan high price of land & housing and also progressive transportation, low income people settled in surrounding villages. Presenting poor services decaying quality of life & natural jeopardy (bio-environmental & water crisis), economic insecurity (jobless & poverty concentration) & socio-insecurity (social anomaly) emerge as environmental crisis.
  • S.R. Ghafari, S. Shafaghi, N. Salehi Page 59

    Compatibility and incompatibility among the urban land use is a result of the negative and positive of the neighboring uses on one another.in order to set up the land uses next to one another and their positioning, specific criteria are taken into account.This is done in a manner that the set up the two land uses next to each other is conducted with regardes to these criteria.the inefficiency of single- sided perspective and the need for having a comprehensive perspective regarding optimum decision making in positioning of uses, exploitation of different specialties, based on qualitative and quantitative multi-criteria have increased the necessity of using the "group decision-making" and "multi-criteria" techniques and methods more than ever. The number of the effective factors on compatibility do confirm the necessity of implementing the multi-criteria decision-making methods.on the other hand, considering these criteria in a traditional format is difficult, while through GIS application of the desired criteria in different layers of criteria maps becomes possible. therefore, in evaluation the urban land uses, we need to use the Geographical Information Systems for positioning model construction between land uses relationships on one hand, and Decision Support Systems and multi-criteria decision-making models on the other hand. The inherent ambiguity and lack of certainty that prevails the decision-making environments on one hand, and incompatibility and lack of precision in the views and judgments of the decision-makers on the other hand have caused the cumulative fuzzy theory and consequently the fuzzy logic seem efficient and practical in order to face the existing ambiguities in planning and decision-making. in this article, applying the AHP thechnique and multi-criteria decision-making models in fuzzy environment, a model is developed to evaluate the urban land uses compatibility regarding the main effective factors. Here, different stages of the proposed model is desired an explained.

  • N. Zali Page 77
    In the scientific societies, have been conducted multiple and conflicting analysis about the characteristics of regional urban systems. The results presented have made trouble for managers and planners to decisions by reasons such as the definition of regions based on administrative and political limitations. The main purpose of this paper is to compare result of selecting administrative and homogenous regions in extraction different results by same models and techniques. This article has been examined spatial order of cities in both regions of Azerbaijan, including the provinces of East Azarbaijan, West Azarbaijan and Ardebil provinces as a homogeneous region, and other hands East Azarbaijan province as a political and administrative region. The results show there are very high differences between the characteristics of urban systems in homogeneous region and administrative region. The results show that by selection of east Azerbaijan province as a region, urban system pattern indicates primate city condition, but selecting Azerbaijan as a homogeneous region, this pattern becomes optimal primate system condition. Finally in this research we are emphasis on necessity of scientific definition of region in difference urban and regional development studies.