فهرست مطالب

فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی
پیاپی 1 (بهار و تابستان 1381)

  • 132 صفحه، بهای روی جلد: 10,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1381/03/15
  • تعداد عناوین: 8
|
  • حسینعلی قبادی صفحه 1
    به رغم ناسازگاری هایی که ظاهرا و در نگاهی کلی میان موضوع «حماسه» و «عرفان» به چشم می خورد، متون «حماسی» و «عرفانی» در زمینه های مختلف با هم سازگار و همسانند. نگارنده بر این باور است چون متون حماسی و عرفانی هر دو زاییده تخیل، قدرت هنری، خلاقیت و ذوق ادیبان هستند، پیش و بیش از آنکه مربوط به حوزه های اندیشه و تفکر گوناگون باشند، فن ادبی و زاییده ای زیبا از توان هنری خالقان ذوقمند به شمار می آیند. این همسانی ها لااقل در عرصه ادبیات فارسی به ویژه در آبشخورهای اسطوره ای، نماد سازی ها و تصویر آفرینی ها از آرمانهای بلند انسانی، پیامها و بن مایه های متنو ع خود را نشان داده اند. افزون بر آن، در مسیر تحول تفکر فلسفی ایرانی، «حماسه عرفانی» یکی از پرمایه ترین شاخه های اندیشه در این سرزمین بوده است و آثار سهروردی مثل اعلی و نمونه کامل آن به شمار می آید. ورود بن مایه ها، حتی روایتها و تصویرها و اسطوره های متون حماسی در متون ادبی فارسی از جمله منطق الطیر عطار شواهد دیگری برای اثبات این مدعاست. در این مقاله این تلاقی ها و همسانی ها به اجمال بازشناسانده شده است.
    کلیدواژگان: حماسه، حماسه عرفانی، عرفان، متون ادبی
  • مهدی محبتی صفحه 21
    مثنوی معنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به رومی یکی از گشاده ترین دفترهای معرفت انسانی و اسلامی است که از بدو ظهور، جان مشتاقان را از زلال جاری خود سیراب کرده و دست محتاجان وادی نیاز را گرفته و پا به پا برده است تا پله پله مقامات عرفانی را دریابند و طی کنند و از تبتل های ساده تا حال فنا را در خویش بیابند. در این تردیدی نیست. از دیگر سو، مثنوی معنوی هم جزئی از معرفت کلی بشری است که نمی تواند و نباید فاقد خواص و اوصاف معارف بشری باشد. از جمله این که احوال روحی، اوضاع اجتماعی، شرایط تاریخی و تنگناهای زمانی و زبانی نمی تواند در هر اثر ادبی هر چند بس بزرگ و سترگ هیچ گونه مدخلیتی و موضوعیتی و یا حداقل طریقیتی نداشته باشد. کوشش این جستار و گفتار بر آن است که تا حدودی مساله تعین های تاریخی و وجودی را در یک قصه از مثنوی شریف بازگشاید و آن مساله این است که وقتی جهت فرهنگ اجتماعی و اندیشه سیاسی و نیروهای تاثیرگذار تاریخی در یک برهه، جامعه را به سمت و سوی خاصی سوق دهد؛ کمتر متفکر و صاحبدلی است که خود را به تمامی از چند و چون چنگال آن رهایی بخشد. تاویل اجتماعی قصه فیلسوف و اعرابی در مثنوی در واقع بازکرد تاثیر تاریخ جامعه و شرایط خاص فرهنگی جهان اسلامی در فاصله قرن های پنجم تا هفتم بر نگاه و اندیشه مولاناست، هرچند بسیار گذرا و کوتاه.
    کلیدواژگان: اشعریت، تعین های تاریخی، جامعه شناسی معرفت، خردستیزی و خردگرایی، عامه و خاصه
  • علی حسین پور صفحه 35
    در کنار انواع سه گانه ای که برای «حماسه» برشمرده اند (حماسه اسطوره ای و ملی، حماسه تاریخی، حماسه دینی) می توان نوع چهارمی نیز برای آن در نظر گرفت و آن، «حماسه عرفانی» است. این نوع از حماسه را باید در سروده های صوفیانه و عارفانه فارسی که پس از قرن پنجم هجری سروده شده است، سراغ گرفت. در این گونه از حماسه، صوفی یا عارف چونان قهرمان یا پهلوانی با نفس اماره و ددان و دیوان درون خویش به نبرد می پردازد و در جنگ و جدالی سخت و خونین آنها را فرو می شکند. تجلی بارز این گونه از حماسه را در غزلیات و مثنوی های عارفانه و قلندرانه سنایی و عطار و به ویژه در دیوان غزلیات مولانا شاهد هستیم. مقاله حاضر پس از بحث و بررسی درباره مفهوم و ماهیت حماسه عرفانی، به بازتاب این گونه از حماسه در دیوان غزلیات مولانا شمس نامه می پردازد و مساله حماسی بودن عرفان مولانا را در سه حوزه «روحیه و شخصیت حماسی»، «تخیل و ذهنیت حماسی» و «زبان و بیان حماسی» مولانا با ارائه شواهد و نمونه های متناسب مورد مطالعه قرار می دهد.
    کلیدواژگان: حماسه عرفانی، ذهنیت حماسی، زبان و بیان حماسی، شخصیت حماسی، غزلیات شمس، مولانا
  • محمد نقی زاده صفحه 53
    معانی هرگز اندر حرف ناید که بحر بیکران در ظرف ناید استحاله واژه ها و قلب مفاهیم آنها که عامل دگرگونی (و نه تحول آگاهانه و تکامل) فرهنگی جامعه می شود یکی از موضوعاتی است که در تعامل با فرهنگ ها و جهانبینی های دیگر و به خصوص در ترجمه متون و آراء آنها و به ویژه در دوران معاصر به وفور مشاهده می شود. این روند یکی از عوامل بروز بحران در هویت فرهنگی جوامع می باشد. در جهت اداء دین به فرهنگ ایرانی، مقاله حاضر بر آن است مقایسه ای اجمالی بین معانی ایرانی و اصیل برخی واژه ها با مفهوم بیگانه معادل های آنها به عمل آورد.
    کلیدواژگان: جهان بینی، دوران سنت، دوران مدرن، زبان، فرهنگ
  • قدرت الله طاهری صفحه 77
    ادبیات داستانی نوین ایران از بدو شکل گیری فراز و نشیب های فراوانی را از سر گذرانده است. این نوع ادبی (Genre) به ویژه در ایران، از لحاظ ساختار و محتوا تحت تاثیر جریانهای سیاسی و اجتماعی بوده است. چنانکه می دانیم کودتای 28 مرداد سال 32 نقطه پایانی بود برای سالها مبارزه استقلال طلبی ملت ایران که با دسیسه قدرتهای خارجی و خیانت عوامل داخلی و نیز بی تجربگی سیاستمداران آن دوره به وقوع پیوست. این رویداد بزرگ سیاسی، علاوه بر عرصه های سیاست و اقتصاد، حوزه فرهنگ و هنر را نیز تحت تاثیر قرار داد؛ تا جایی که جریانهای ادبی پس از این دوران یعنی؛ دهه سی، چهل و حتی دهه پنجاه را تحت الشعاع خویش قرار داد. ادبیات داستانی این دوره از زیر خاکسترهای به جا مانده از کودتا و از زیر آوار یاس و ناامیدی، تیره اندیشی و مرگ باوری سربرآورده و اگرچه در سالهای نخست پس از کودتا علی رغم چاپ و نشر آثار فراوان، کاری جدی ارائه نگردید، اما داستان نویسی پیشرو دهه چهل و پنجاه از همین خرابه ها سربرآورد و بوستان ادبیات ایران را به آثاری ارزنده مزین کرد. در این مقاله گرایش ها و جریانهای عمده داستان نویسی که پس از کودتا شکل گرفته و تا سال 1342 فعال بوده ا ند، طبقه بندی و تحلیل خواهند شد.
    کلیدواژگان: جریان شناسی، داستان نویسی، کودتا، نقد و تحلیل
  • مصطفی گرجی صفحه 91
    گفتگو مقوله پربرکت و میمونی است که در عرصه فرهنگ و تمدن کارکرد و نمود خاصی یافته است، لذا آشنایی با زیرساخت آن در عصر کنونی ضروری است. گفتگو نوعی ارتباط کلامی است با این شرط که دوسویه و تعاملی باشد. به زبان دیگر، گفتگو تبدیل اطلاعات ندانسته و مجهول به اطلاعات دانسته و معلوم و خروج از قوه به فعل است؛ این حرکت و ارتباط دوسویه در صورتی تعاملی و سالم خواهد بود که براساس شش عامل ارتباطی یاکوبسون، آمیزه ای از نقش ها را در برداشته باشد با این ویژگی از گفتگو، این مقاله بر آن است تا به این سؤال اساسی و مهم پاسخ دهد که آیا سفره گفتگو در عرصه و بستر فرهنگ، هنر و زیبایی پهن می شود یا در عرصه سیاست و علم گشاده می گردد و آنگاه براساس حکایتی از مثنوی به این گزاره می پردازد که نظریه گفتگو نباید ما را به گذشته بدون رویکرد به جهان کنونی سوق دهد و ضمن نقد دیدگاه فلاسفه چون افلاطون، بوبر، باختین در عرصه گفتگو «دیالوگ» به پیشینه حیات گفتگو می پردازد و در پایان به برخی از مؤلفه های گفتگوی فرهنگها و تمدنها نظیر آزادی، عدالت، اخلاق، تسامح و تساهل در ادبیات فارسی با تاکید بر مثنوی مولانا اشاره خواهد کرد.
    کلیدواژگان: گفتگو، فرهنگ، هنر، مثنوی
  • پرند فیاض منش صفحه 113
    چون ادبیات آینه تمام نمای روح یک ملت و منعکس کننده تحولات اجتماعی هر عصر است؛ ادبیات جنگ به ویژه شعر آن نشان دهنده هشت سال دفاع و مقاومت ملت مبارز ایران است. در این مقاله سعی شده است انعکاس تحولات ناشی از جنگ بر موضوعات، مضامین و قالب های شعر این دوره ارزیابی شود. برای تبیین این مساله با مروری بر اشعار جنگ، ابتدا به بحث درباره ویژگی های شعر جنگ و موضوعات و مضامین آن پرداخته، تحولات خاص هر قالب را بررسی کردیم. ضمن این بررسی آشکار شد تجلی و تاثیر جنگ بر ادبیات، موضوعات و مضامین تازه ای را که پیش از این در شعر جایگاهی نداشتند به عرصه شعر و شاعری وارد کرد؛ چنانکه این اشعار بیانگر عاطفه، تخیل و احساسات شاعرانه شاعران جنگ هستند. قالب های شعر جنگ نیز بسیار متنوع است و شاعران از تمامی قالب های کلاسیک و نو با زبانی ساده و عاری از تکلف برای بیان موضوعات و مضامین مورد نظر خود استفاده کرده اند اما فراوانی غزل، مثنوی، رباعی، دوبیتی و قالب های نو چشمگیرتر از سایر قالب هاست، همچنین قالب های غزل و رباعی در شعر جنگ صبغه ای خاص دارند.
    کلیدواژگان: تحلیل، موضوع، مضمون، قالب، شعر جنگ
|
  • H. Qobadi Page 1
    Epic and mystry, in spite of their apparent heterogenerous, "epic texts" and "mystical texts" have compatibility and harmony. The author blieves that the epic texts and mystical texts, at least in Persian language, both are the creature of imagination of literary men that by use of literary art and creativity they have been created. More than being thought and relate to reflection, epic and mystical texts relate to literary technique and is creature of art ability of literary men.
  • M. Mohabbati Page 21
    Mathnavi is one of the great Islamic and human knowledge, compiled by Mawlana Jaloloddin Mohammad Balkhi known as Romi, that has satisfied the soul of the loving people from the biginning and guides needy people step by step in order to represent mystical position and help them to past these stages. Mathnavi is also part of human knowledge and has quality of human knowledge such as social condition, historical situation and place and time limitations.In this research the author tried to consider these limitations through one of short stories. It is clear that when a social culture and political thoughts direct the society towards a special direction, no one can save himself from these changes. The social paraphrase of the Arab and philosopher story in Mathnavi shows the influence of history, society and especial condition of Islamic culture during 5th and 7th centuries on Moulana's thoughts.
  • A. Hosseinpour Page 35
    Beside the three form of epic (national epic, historical epic, religious epic) the fourth form of epic can be accepted that is "mystical epic". This kind of epic can be found in mystical composed after fifth century. In this kind of epic sufi or mystic like a hero fights against inner devils and in a bloodshed war gains uper hand over enemies. We can find this king of epic in mystical poems of Attar, Sanaee and especially in Mowlana's odds.This article attempts to consider the meaning and concept of mystical epic and the reflection of this kind of epic in Mowlan's odds "Shams Nameh" and study the Mowlan's mystical epic in three field; "the epic characteristic, the epic imaginary and epic statement".
  • M. Naqizadeh Page 53
    Transmutation of terms and the permutaion of their concepts which bring about the transformation (and not evolution or conscious transformation) of culture, is one of the issues observed abundantly in the interactions with other cultures and ideologies, especially in translations, exclusively in contemporary era. This trend is one of the factors contributing to the crisis of the cultural identity of societies.In order to perform the duty of promoting the Iranian culture, the following article endeavors to briefly compare the original Persian meanings of terms and foreign equivalents. Hoping that it will be an introduction for future investigations and researches.
  • Q. Taheri Page 77
    The modern story literature of Iran has a rised and down condition from the beginning. The structure and form of this genre has been affected by poletical and social movements. The coup detate 1953 in Iran was the end point of Iranian struggle for independence that happened by external and internal intrigues. This great political event, not only effected on economy and political condition but also influenced on art and culture, so that literature movements of this era (60s, 70s) have been surpassed. Literature of this period, in spide of many works in early years after coup detat, no seriouse works have been presented. But some valuable stories and novels composed and presented during these critical years. In this article we tried to show the main tendencies and happenings of story writing after coup detate until 1964 and classify and analyse them.
  • M. Gorjy Page 91
    Dialogue is a worthy and valuable matter that in culture and civilization has a special presentation and utilization. So the aquintance with its basis in present time is necessary. Dialogue is a kind of verbal communication if it will be mutual, in other word, dialogue is converting unknown and ambiguous information to known and clear information and emergence of potentiality to realization. This communication and mutual relationship will happen correctly if it has six communicable factors.This article tried to arsewer this question that whether the communication happenes in the art and beauty stage or on the polelical and scientific scene. With reference to a story from Mathnavi and criticize the philosophers point of views such as Plato, I consider the history of dialogue and hint to the factors of dialogue among cultures and civilizations.
  • P. Fayyazmanesh Page 113
    Literature is like a mirror of a society and is a reflector of social changes in every era. The literature of war specially poem shows the eight years sacred defence of Iranian people.This article tried to show the reflection of events caused by war on subjets, meaning and forms of poems. First of all we considered the speciality of war poems and it's meaning and forms and studied special transformations of every form. The results show that the influencees of war on literature, caused new subjects and meaning that there were not before and set forth the poet's thoughts and feelings. The forms of war poems are very various and poets use these various kind of poetry as classical or modern forms.